تيم هسته‌اي، دور جديد مذاكرات با ١+٥ را براي نگارش متن توافق هسته‌اي پيش مي‌برد و تيم نفتي، در سمينار و جلسه وزراي اوپك، زمينه را براي سرمايه‌گذاري شركت‌هاي معتبر نفتي در ايران و افزايش صادرات نفت آماده مي‌كرد. دهم تير، زمان رسيدن به تفاهم هسته‌اي است. هر چند برخي اجراي يك‌باره توافق و لغو تحريم‌ها را تا آذرماه پيش‌بيني كرده‌اند. در اين شرايط حساس، خبرهاي غير همدلانه از تهران، سربازان خط مقدم كشور را در تنگنا قرار مي‌دهد.
در روزهاي گذشته، «گوش وين» به اخباري نظير ناملايماتي كه در سخنراني رييس‌جمهور پيش آمد، تيز بود. واكنش اوپكي‌ها به نامه رسمي ايران به اوپك براي افزايش توليد نفت يكصد و شصت و ششمين اجلاس وزراي اوپك عصر ديروز در حالي پايان يافت كه ١٢ وزير عضو، سقف توليد روزانه ٣٠ ميليون بشكه‌اي اين سازمان را تثبيت كردند. ايران به دنبال سهم مناسبي از اين ميزان است. از اين‌رو بود كه زنگنه پيش از آغاز اجلاس اوپك، نامه‌اي به اوپك فرستاده بود تا همه اعضا را به طور رسمي از قصد ايران براي افزايش توليد نفت تا سطح قبل از تحريم، مطلع سازد.
«ما نامه‌اي به اوپك نوشته‌ايم. مضمون آن هم اين است كه ايران پس از لغو تحريم‌ها، در فاصله‌اي كوتاه، توليد نفت خود را به مقدار پيش از تحريم‌ها خواهد رساند.» اين را زنگنه پيش از آغاز جلسه دوم ششمين سمينار اوپك گفت. وقتي از زنگنه مي‌خواهم تا انتظارش را از اعضاي اوپك در قبال نامه ايران بيان كند، مي‌گويد: «اگر اعضاي اوپك مي‌خواهند قيمت‌ها در همين حدود بماند انتظار داريم جا براي ورود نفت ايران باز كنند.» و بعد هم تاكيد مي‌كند: «ما نامه خود را نوشته‌ايم و درباره اقدام خود براي افزايش توليد نفت منتظر تصميم هيچ‌كس نيستيم. اوپك سقف توليد دارد و اين سقف تاكنون ميان كشورهاي عضو تقسيم نشده است.» دو روز بعد وقتي جلسه وزراي اوپك تمام شد، اين بار از وزير نفت مي‌پرسم:
آقاي زنگنه آيا در اجلاس اوپك پاسخ مناسبي در خصوص نامه رسمي ايران براي افزايش توليد نفت، بعد از لغو تحريم‌ها گرفته‌ايد؟
قرار نبود پاسخي بگيريم. همين كه نامه را بفرستيم موضوعيت داشت تا آنها بدانند توليد ايران به دوره قبل از تحريم بر خواهد گشت.
از آقايان وزرا چطور، واكنش مثبتي به نامه‌تان دريافت كرده‌ايد؟
واكنش آنها هميشه مثبت بوده است.
موضع متضاد وزراي نفت ايران و عربستان؛ دبيركل: صحبت درباره ايران فعلا زود است
نامه ايران به اوپك براي افزايش توليد نفت بعد از رفع تحريم‌ها، يكي از اخبار مهم اجلاس ١٦٧ اوپك بود. دبيركل اوپك، در كنفرانسي خبري بعد از جلسه وزرا، در واكنش به قصد ايران براي افزايش توليد نفتش گفت: «ايران آنچه براي افزايش توليد نفت لازم است در اختيار دارد. اما فعلا زود است در اين باره صحبت كنيم. هر وقت كه زمانش شد مي‌توان درباره‌اش حرف زد.» وزير نفت عربستان اما درباره افزايش توليد نفت ايران گفت كه نگران بازگشت نفت ايران و ليبي به بازار نيست: «صددرصد از شرايط عرضه و تقاضا در بازار نفت خوشحالم.» وزير نفت ايران اما، پيش از شروع اجلاس اوپك از وضعيت بازار فعلي نفت ابراز نارضايتي كرد و در پاسخ به سوالم گفت: «نه تنها من، بلكه تعداد زيادي از اعضاي اوپك از اين سطح قيمتي راضي نيستند.
اين سطح قيمتي هم در ميان‌مدت و هم در بلندمدت براي سرمايه‌گذاري (در كشورهاي توليد كننده نفت) خوب نيست.» به گفته زنگنه اغلب اعضاي اوپك قيمت ٧٥ دلار براي هر بشكه را قيمت منصفانه‌اي مي‌دانند. وزراي نفت ونزوئلا، عراق و آنگولا در گفت‌وگوهاي جداگانه‌اي، قيمت نفت ٧٥ تا ٨٠ دلار را قيمت مناسبي اعلام كردند. اندكي بعد از پايان اجلاس اوپك قيمت نفت برنت، بشكه‌اي ٦٢ دلار و ٢٥ سنت بود. اين مقدار ١٧ دلار بالاتر از قيمت نفت اول سال ٢٠١٥ بود.
اوپكي‌ها تصميم گرفتند توليد بيشتر از سقف‌شان را كم كنند
بعد از اجلاس پيشين اوپك، قيمت نفت سقوط بزرگي كرد و تا سطح ٤٥ دلار در هر بشكه پايين آمد. عربستان، كويت، قطر و امارات در اجلاس قبلي اوپك، براي مقابله با نفت‌هاي نامتعارف، با كاهش سقف توليد اوپك مخالفت كردند تا قيمت‌ها سقوط كند. ديروز اما علي النعيمي، وزير نفت سعودي گفت كه وضعيت رشد اقتصاد جهاني بهتر شده، تقاضا براي نفت افزايش و عرضه نفت از طرف توليدكنندگان بيرون اوپك، كاهش يافته است.
از وزير نفت ايران مي‌خواهم تا نظرش را درباره موفقيت تصميم اجلاس قبلي اوپك براي مقابله با رشد توليد نفت‌هاي نامتعارف (شيل اويل) بگويد:
به نظر شما تصميم قبلي اوپك توانسته است رشد توليد شيل اويل‌ها را متوقف كند؟
بخشي از آن را بله. عملا شيل اويل با سرعت قبلي رشد نكرده است.كشورهاي دنيا روزانه ٧٥ ميليون بشكه نفت خام مصرف مي‌كنند كه با افزودن ميعانات گازي اين رقم به ٩٣ ميليون بشكه در روز مي‌رسد. براساس گزارش منابع ثانويه، اعضاي اوپك در ماه آوريل، حدود ٣٠ ميليون و ٨٤٣ هزار بشكه در روز نفت توليد كرده‌اند كه ٨٤٣ هزار بشكه بيش از سقف تعيين شده بوده است. زنگنه بعد از اجلاس ١٦٧، يكي ديگر از تصميمات اين اجلاس را رعايت سقف توليد اوپك اعلام كرد: «تاكيد شد كه اعضا به دقت سقف توليد ٣٠ميليون بشكه‌اي را مراعات كنند. چون توليد اعضاي اوپك مقداري از آن فراتر رفته بود. همه با اجماع توافق داشتند كه اين سقف بايد رعايت شود.»
تمايل شركت‌هاي نفتي امريكايي براي حضور در ايران
زنگنه: زمينه را آماده مي‌كنيم
شركت نفتي «كونكو فليپس» امريكا كه مارس سال ١٩٩٥ به خاطر آغاز تحريم‌هاي دولت ايالات متحده، ايران را ترك كرده بود، سه روز پيش در وين ابراز علاقه كرد به ايران برگردد: «ما هميشه به فرصت‌ها علاقه داريم. پس اگر به موقعيتي برسيم كه مشكلات حل شده باشد و شركت‌هاي امريكايي بتوانند به ايران برگردند، البته كه فكرش را مي‌كنيم.» اين را «رايان لنس» مديرعامل شركت نفتي «كونكو فليپس» روز چهارشنبه در حاشيه سمينار اوپك گفت. بعد هم تاكيد كرد: «ما بايد صبر كنيم تا تحريم‌ها برداشته شود.»
ديروز چند دقيقه قبل از آغاز يكصد و شصت و هفتمين اجلاس وزراي اوپك، از وزير نفت ايران خواستم تا نظرش را درباره اظهار تمايل شركت‌هاي نفتي امريكايي براي بازگشت به ايران بگويد: «ما از حضور شركت‌هاي نفتي امريكايي در ايران استقبال مي‌كنيم و حتما زمينه را براي شركت‌هاي نفتي امريكايي در ايران باز مي‌كنيم. منتها الان آنها مشمول تحريم دولت خودشان هستند.» حضور شركت‌هاي نفتي بزرگ در ايران مي‌تواند با ايجاد رقابت قيمت‌هاي سرمايه‌گذاري را پايين و تكنولوژي روز را به صنعت نفت ايران بياورد. به همين دليل ايران مي‌خواهد قراردادهاي جديد نفتي‌اش را بلافاصله بعد از لغو تحريم‌ها در كنفرانسي رونمايي كند: مهم‌ترين نكته قراردادهاي جديد نفتي ايران اين است كه بين مراحل اكتشاف، توليد و بهره‌برداري پيوستگي دارد. درازمدت است كه مدتش مي‌تواند ١٥ تا ٢٠ سال طول بكشد و حضور شركت خارجي را در قالب تاسيس شركت ايراني مي‌پذيرد تا بهره‌برداري توسط اين شركت ايراني انجام شود و نكته ديگر اينكه پرداخت‌ها و پاداش تابع ميزان تحقق تعهدي است كه شركت‌هاي خارجي در قرارداد دارند؛ اين را وزير نفت ايران گفت وقتي خبرنگاري از مزيت قراردادهاي جديد نفتي جويا شد.
مديران شركت‌هاي بزرگ نفتي به اتاق زنگنه آمدند
عصر چهارشنبه تا آخر شب، روساي شركت‌هاي بزرگ بين‌المللي نفتي به هتل محل اقامت وزير نفت ايران آمدند و با بيژن زنگنه ملاقات كردند. روساي شركت نفتي انگليسي- هلندي «شل»، «توتال» فرانسه، «اني» ايتاليا و «لوك اويل» روسيه به طور جداگانه به اتاق زنگنه در هتل اينتركنتيننتال رفتند و مفصل با او مذاكره كردند.
زنگنه در حاشيه سمينار اوپك هم با وزير نفت و انرژي قطر و روسيه مذاكره كرد. وزير نفت هند هم براي مذاكره با زنگنه به هتل وزير نفت ايران آمد. از فحواي مذاكرات معلوم بود كه شرايط سرمايه‌گذاري در ايران پس از تحريم، محور اصلي مذاكرات بوده است. از صبح تا عصر پنجشنبه هم وزراي نفت اندونزي، الجزاير، ونزوئلا، دبيركل مجمع صادركنندگان گاز و مقام بلندپايه شركت «ساينوپك» چين در محل اقامت وزير نفت ايران با او ديدار و مذاكره كردند. اگر اين ديدارها را كنار مذاكرات هسته‌اي جاري در وين بگذاريد نتيجه‌اي جز تغيير شرايط در آينده نزديك برداشت نمي‌شود.
اين ميزان اقبال براي ملاقات با وزير نفت ايران نكته قابل توجهي است. كمي قبل از شروع اجلاس وزراي اوپك از زنگنه درباره نتيجه و بازخورد ديدارهايش با روساي شركت‌هاي بين‌المللي نفتي مي‌پرسم: «تا اينجا كه بازخورد مثبتي داشتيم. سعي ما اين است كه قرارداد برد- برد داشته باشيم تا هم با شرايطي كه ما مي‌توانيم بپذيريم تطابق داشته باشد هم خارجي‌ها بتوانند بيايند.» زنگنه حضور سرمايه‌گذاران خارجي را به خصوص در پروژه‌هاي افزايش توليد در ميادين قديمي خواستار شد: «قراردادهاي جديد نفتي نياز به تاييد مجلس ندارد و فقط دولت بايد چارچوب كلي‌اش را تصويب كند. مجلس قبلا اجازه داده است.»
مديران شل و توتال چه گفتند؟
رييس شركت نفتي توتال، بعد از ديدار با زنگنه در جمع خبرنگاران گفت كه ايران را دوست دارد و رييس شركت شل چگونگي پرداخت بدهي بيش از دو ميليارد دلاري شل به ايران پس از لغو تحريم‌ها، را از جمله محورهاي مذاكراتي‌اش با زنگنه عنوان كرد. رييس شل در جمع خبرنگاران ابراز اطمينان كرد كه بدهي‌هايش به ايران را در سريع‌ترين زمان ممكن پرداخت كند: «پرداخت بدهي‌ها تنها با لغو تحريم‌ها و دريافت مجوز از بريتانيا، هلند و امريكا ممكن خواهد بود.» وقتي خبرنگاري از او درباره حضور شل در پروژه‌هاي ايران و مذاكره با وزير نفت در اين باره پرسيد، پاسخ شنيد: «بديهي است كه به محض برداشته شدن تحريم‌ها عليه ايران، فرصت‌هاي حضور را در اين كشور بررسي مي‌كنيم.» رييس لوك اويل روسيه هم بعد از ديدار با زنگنه از تمايل اين شركت براي بازگشت به ايران و توسعه ميدان اناران خبر داد. لوك اويل بعد از اعمال تحريم‌ها پروژه اناران را رها كرد و از ايران رفت؛ «بازار ايران به روي همه كمپاني‌هاي نفتي باز است. براي لوك اويل هم جذاب بود كه به ميدان نفتي ايران برگردد.» اين را وزير نفت ايران گفت.
پيش‌بيني وزير نفت عراق براي افزايش قيمت نفت
وزير نفت ايران بارها در حاشيه اجلاس وزراي اوپك و در ششمين سمينار اوپك، كه با حضور كشورهاي مصرف‌كننده و شركت‌هاي بزرگ نفتي برگزار شد، تاكيد كرد كه: «ايران مي‌تواند در صورت رفع تحريم‌ها ظرف يك تا دو ماه آينده حدود ٥٠٠ هزار بشكه به عرضه روزانه نفت خود در بازارهاي جهاني بيفزايد و اين رقم را در شش ماه آينده به يك ميليون بشكه در روز افزايش دهد.»
وقتي يكي از خبرنگاران موضع وزير نفت عربستان را درباره افزايش توليد نفت ايران جويا شده علي النعيمي گفته كه ما سهم بازار كسي را نگرفته‌ايم. آنها تحريم شدند و بيرون رفتند. تحريم برداشته شود برمي‌گردند. بايد شش ماه بعد از توافق منتظر ماند و ديد عربستان تا چه ميزان حاضر است از توليد خود براي افزايش سهم بازار ايران بكاهد. اگر اعضاي اوپك مجموعا به اندازه افزايش توليد نفت ايران از توليد نفت‌شان كم نكنند بايد منتظر كاهش دوباره قيمت نفت باشيم. «هر ميزان كه به توليد نفت ايران اضافه شود، به صادرات اختصاص خواهد يافت.»
اين را زنگنه گفت. در همين حال وزير انرژي امارات، برقراري تعادل در بازار را زمانبر دانست و تصميم اوپك در اجلاس گذشته براي حفظ سقف توليد را درست ارزيابي كرد. عادل عبدالمهدي، وزير نفت عراق هم پيش‌بيني كرد كه قيمت نفت تا پايان سال افزايش يافته و به ٧٥ دلار برسد. نكته ديگر خبري سمينار اوپك، احتمال پيوستن اندونزي به اوپك بود. وزير انرژي اندونزي، قبل از شروع اجلاس اوپك از درخواست اين كشور براي حضور مجدد در اين سازمان خبر داد. اندونزي چند سال پيش عضويتش را به حال تعليق درآورده بود.
وزيران نفت ايران و عربستان همديگر را نديدند؛ اوپك تعامل مي‌كند؟
بيژن زنگنه، كمي بعد از ساعت هشت صبح چهارشنبه گذشته به وين رسيد و مستقيم به هتل رفت. او فقط وقتي به ششمين سمينار اوپك رفت كه رييس جلسه دوم اين سمينار بود؛ جلسه‌اي كه با حضور وزاري نفت عراق، هند، ونزوئلا و دبيران كل IEF و انرژي چارتر برگزار شد. در طول برگزاري سمينار اوپك و تا زمان افتتاح كنفرانس اوپك، برنامه‌هاي زنگنه طوري طراحي شده بود كه هيچ مواجهه‌اي با وزير نفت عربستان نداشت. نمي‌توان قضاوت كرد كه آيا اين برنامه‌ريزي با هدف عدم رو دررويي با وزير نفت عربستان بوده است يا به دليل برنامه‌هاي جانبي هر يك از وزرا، ديداري (حتي سرپايي و كوچك) بين وزراي نفت ايران و عربستان صورت نگرفته است.
زنگنه در جلسه‌اي كه رياست آن با علي النعيمي بود شركت نكرد و وزير نفت عربستان هم متقابلا هنگام رياست زنگنه بر سمينار اوپك، صندلي‌اش را خالي گذاشت. تقابل سياسي تهران و رياض، يكي از حساس‌ترين دوران خود را مي‌گذراند. اما آيا بايد اين تقابل را در نفت هم ادامه داد؟ آنجا كه عربستان كنترل بازار را در اختيار گرفته است. آيا نمي‌توان پلي از «جنس نفت» ساخت؟ «اوپك سال‌هاست كه ياد گرفته است در تعامل زندگي كند. در عين حال كه تعدادي رقيب دور هم جمع شده‌اند، به اين بلوغ رسيده‌اند كه بايد با هم همكاري كنند.
ما بايد اين همكاري را ادامه دهيم و اقتدار سازمان را حفظ كنيم و افزايش دهيم و اين بسيار مهم است. با چالشي كه پيش مي‌آيد نبايد سازمان را دچار بحران كنيم.» اين را وزير نفت ايران گفت. در پاسخ به سوالي كه ارتباط مستقيمي به عربستان نداشت. بلكه درباره همكاري اعضاي اوپك براي جا باز كردن در بازار نفت و درك شرايط افزايش توليد نفت ايران بود. آيا اعضاي اوپك در تعامل زندگي خواهند كرد؟ بايد تا بعد از لغو تحريم‌هاي ايران صبر كرد. بايد به مذاكرات عراقچي – روانچي و ١+٥ در هتل كوبورگ نگاه كرد.
