آثار رعايت حق الناس در خوشبختي خانواده

والدين، نخستين معلم فرزندان هستند كه قادرند فرزندان خويش را نسبت به آثار زيانبار آن آگاهي داده و با منع آنها از اين گناه در رسيدن به كمال ياري رسانند. اين نوشتار قصد بيان مصاديق حق الناس و تاثير آن در زندگي به استناد قرآن را دارد.

رعايت حق‌الناس در قرآن

يكي از مصاديق حق الناس حفظ آبروي افراد است كه با غيبت از بين رفته و اعضا نسبت به هم بدبين خواهند شد. خداوند در سوره حجرات صفاتي را به عنوان مقدمه غيبت برشمرده است. در آيه ۱۱ از اين سوره مباركه مي‌خوانيم: اى اهل ايمان، از بسيار پندارها در حق يكديگر اجتناب كنيد كه برخى ظنّ و پندارها معصيت است و نيز هرگز (از حال درونى هم) تجسس مكنيد و غيبت يكديگر روا مداريد، هيچ يك از شما آيا دوست مى ‏دارد كه گوشت برادر مرده خود را خورد؟ البته كراهت و نفرت از آن داريد (پس بدانيد كه مثل غيبت مومن به حقيقت، همين است) و از خدا پروا كنيد، كه خدا بسيار توبه‌پذير و مهربان است. امام باقر (ع) نيز مفهوم آيه را به زباني ديگر بيان نموده است: به خدا كه حرمت مومن بزرگ‌تر از حرمت كعبه است (بحار الانوار، ج۱، ص۱۵۰). در اين آيه سه مطلب مطرح است: اول، اجتناب از سوء‌ظن نسبت به مومنان زيرا كه حسن ظن پسنديده است (تفسير احسن الحديث، ج‏۱۰، ص۲۸۱). دوم، تفحص از كارهاى پنهان مردم است براى اطلاع از آنها كه شرعا حرام است ولى اگر مساله توطئه منافقين عليه حكومت اسلامى و مانند آن باشد، تجسس واجب است. سوم، غيبت كردن و آن در منظر حضرت كاظم (ع) آن است كه عيب انسان را كه مردم نمى ‏دانند در غياب او بگويى (مجمع البيان، ج ۹، ص ۱۳۷).

كم‌فروشي

از مصاديق ديگر حق الناس كم فروشي و ضرر زدن به ديگران است:« واى بر كم فروشان، آنها كه وقتى براى خود كيل مى ‏كنند حق خود را به‌طور كامل مى‌‏گيرند. اما هنگامى كه مى‏ خواهند براى ديگران كيل يا وزن كنند كم مى ‏گذارند.» اين نكته نيز قابل توجه است كه آيات فوق گرچه تنها از كم ‏فروشى درباره كيل و وزن سخن مى ‏گويد، ولى بدون شك مفهوم آيه وسيع است و هرگونه كم‌‏فروشى را هر چند در معدودات (چيزهايى را كه با عدد مى‏ فروشند) نيز شامل مى‌شود. بلكه بعيد نيست با استفاده از الغاى خصوصيت، كم‌گذاردن در خدمات را نيز فرا گيرد. فى المثل اگر كارگر و كارمندى چيزى از وقت خود بدزدد در رديف مطففين و كم‏ فروشانى است كه آيات اين سوره سخت آنها را نكوهش كرده است.

اسراف

يكي ديگر از مصاديق حق الناس اسراف است و اسراف يعنى تجاوز كردن از اندازه و اعتدال و پيامبر (ص) در تفسير آيه (فرقان، ۶۷) فرمود: هركس در غير مورد لازم (بجا و درست)، خرج كند اسراف كرده است (الحياه، ج۴، ص۳۱۰). امام على (ع) فرمود: «بيش از كفاف (مقدار متعارف رفع نيازها) اسراف است.» (مستدرك الوسائل، ج۲، ص۶۴۵). فردي از امام ششم (ع) از مفهوم آيه شريفه «و لا تُبذِّرْ تبْذِيرا» (اسرى، ۲۶) پرسيد. فرمود: هر كه چيزى در غير فرمان خدا خرج كند مبذر است و هر كه در راه خير خرج كند مقتصد است. كسى كه همه دارایى خود را بپاشد و بى‌چيز بماند به او مبذر گويند. گفت: در مصرف حلال هم تبذير هست؟ فرمود: آرى. (الحياه، ج‏۴، ص۳۱۰)

مصاديق حق الناس در خانواده

حق الناس علاوه بر موارد ذكر شده در خانواده به صورت‌هاي گوناگون مورد تجلي است. دروغ گفتن براي پايين بردن ارزش ديگري و حتي تحقير ديگران يا تهمت زدن به ديگري و حتي پارتي بازي براي اينكه به ناحق جاي كسي را بگيرد. به سبزي آب زدن يا شير را با آب مخلوط نمودن براي افزايش قيمت آن. حتي كسي كه خمس مال خود را نپردازد يا اگر والدين نسبت به فرزندان عدالت را رعايت ننمايند حق الناس محسوب خواهد شد. عدم توجه به تمام اين موارد و بسياري از موارد بيان نشده موجب از هم‌پاشيدگي خانواده خواهد شد.

179/