ثبات تقاضای جهانی زغال سنگ تا سال 2025؛ ایران همچنان گرفتار ماشین آلات فرسوده
به‌روزترین‌ها| در گزارشی که به تازگی توسط آژانس بین‌المللی انرژی (IEA) منتشر شده است، مصرف جهانی زغال سنگ در سال جاری و سال آینده غالبا ثبات خواهد داشت؛ چرا که افزایش تقاضای برق در اقتصادهای کلیدی به احتمال زیاد رشد سریع انرژی‌های تجدیدپذیری مانند خورشیدی و بادی را جبران خواهد کرد.
روند افزایشی مصرف زغال سنگ
در سال ۲۰۲۳، استفاده جهانی از زغال سنگ با ۲.۶٪ افزایش به رکورد تاریخی ۸.۷۰ میلیارد تن رسید، که علت اصلی آن رشد قوی در چین و هند به عنوان بزرگترین مصرف‌کنندگان جهانی بوده است. این گزارش میانه‌سال زغال سنگ آژانس بین‌المللی انرژی بیان می‌کند که تقاضای زغال سنگ در هر دو بخش برق و صنعت رشد کرده است، اما عامل اصلی افزایش تقاضا استفاده از زغال سنگ برای جبران کمبود تولید برق آبی و تقاضای برق سریعاً رشد یافته بوده است.
این روند در سال جاری نیز ادامه خواهد داشت و انتظار می‌رود تقاضای جهانی زغال‌سنگ با افزایش جزئی ۰.۴٪ به حدود ۸.۷۴ میلیارد تن برسد. در انتشار قبلی، آژانس پیش‌بینی کرده بود که تقاضای زغال‌سنگ در سال ۲۰۲۴ کاهش خواهد یافت و پس از آن به تدریج کاهش می‌یابد. با این حال، این پیش‌بینی به 2 شرط وابسته بود؛ نخست بازیابی تولید برق آبی در چین پس از سال‌ها بارش کم و دوم، کاهش سرعت رشد تقاضای برق چین که هیچ‌یک محقق نشدند.
مصرف منطقه‌ای زغال سنگ در دنیا
چین، بزرگترین تولیدکننده و مصرف‌کننده زغال سنگ در جهان که بیش از نصف مصرف جهانی را به خود اختصاص می‌دهد، در سال ۲۰۲۳ شاهد بازیابی تقاضای برق خود بوده است که با رشد ۷٪ همراه بود. انتظار می‌رود در سال جاری نیز افزایش سالانه مهمی در تقاضای برق چین با وجود بهبود در بخش تولید برق آبی و توسعه سریع خورشیدی و بادی به اندازه ۶.۵٪ اتفاق بیفتد.
هند، دومین مصرف‌کننده بزرگ جهانی زغال‌سنگ، در سال گذشته رشد 2 رقمی (۱۰٪) در تقاضای زغال‌سنگ برای تولید برق داشت. برخلاف بسیاری از نقاط دیگر جهان، در هند، رشد منابع انرژی تجدیدپذیر همگام با رشد تقاضای برق نبوده است. در نیمه اول سال، مصرف زغال‌سنگ هند به شدت افزایش یافت که نتیجه تولید ضعیف برق آبی و افزایش شدید تقاضای برق به دلیل موج‌های گرمای شدید و رشد اقتصادی قوی بود.
در اروپا، تقاضای زغال‌سنگ همچنان در روند نزولی خود که از اواخر ۲۰۰۰ آغاز شده است، ادامه دارد که عمدتاً به دلیل تلاش‌ها برای کاهش انتشار در تولید برق است. پس از کاهش بیش از ۲۵٪ در سال ۲۰۲۳، تولید برق از زغال‌سنگ در اتحادیه اروپا پیش‌بینی می‌شود که امسال نیز تقریباً به همان میزان کاهش یابد.
استفاده از زغال‌سنگ در ایالات متحده نیز طی سال‌های اخیر به طور قابل توجهی کاهش یافته است، اما تقاضای قوی‌تر برق و کاهش تغییر از زغال‌سنگ به گاز طبیعی تهدید به کند شدن این روند در سال ۲۰۲۴ می‌کنند.
در عین حال، ژاپن و کره همچنان به کاهش وابستگی به زغال‌سنگ هرچند با سرعتی کندتر از اروپا ادامه می‌دهند.
پیش‌بینی مصرف زغال سنگ برای سال ۲۰۲۵
آژانس بین‌المللی انرژی پیش‌بینی می‌کند که در سال ۲۰۲۵ تقاضای جهانی زغال سنگ پس از چهار سال افزایش، وارد روند کاهشی شده و با ۰.۳٪ کاهش به ۸.۷۱ میلیارد تن برسد. دلیل اصلی این موضوع کاهش تقاضای زغال سنگ در چین است، که احتمالاً برای اولین بار از سال ۲۰۱۶ کاهش خواهد یافت. به دلیل رشد سریع انرژی‌های تجدیدپذیر، پیش‌بینی می‌شود که تقاضای زغال‌سنگ در بخش برق چین با ۱.۱٪ کاهش مواجه شود.
از سویی دیگر، تولید جهانی زغال سنگ پیش‌بینی می‌شود که در سال ۲۰۲۴ پس از رشد پیوسته سال قبل، اندکی کاهش یابد. تولید زغال سنک در چین پس از 2 سال رشد شگفت‌آور تحت کنترل قرار می‌گیرد. در هند، فشار برای افزایش تولید زغال سنگ ادامه دارد و انتظار می‌رود که عرضه در سال ۲۰۲۴ حدود ۱۰٪ افزایش یابد. در اقتصادهای پیشرفته، تولید زغال سنگ در حال کاهش است که عمدتاً منعکس‌کننده تقاضا است.
گزارش آژانس همچنین نشان می‌دهد که حجم تجارت در بالاترین سطوحی است که تاکنون مشاهده شده است، هرچند واردات در اروپا به شدت کاهش یافته و در شمال شرقی آسیا (ژاپن، کره و تایوان چین) نیز از سال ۲۰۱۷ کاهش یافته است.
با این حال، کشورهای دیگر برای استفاده از عرضه موجود وارد عمل شده‌اند. در سال ۲۰۲۴، ویتنام قرار است به پنجمین واردکننده بزرگ زغال‌سنگ تبدیل شود و از تایوان چین پیشی بگیرد. واردات به چین و هند نیز در بالاترین سطوح خود باقی مانده است.
ثبات مصرف زغال سنگ در ایران
در ایران، زغال سنگ یکی از منابع مهم انرژی و مواد اولیه‌ی صنعتی است که به ویژه در صنایع فولادسازی و سیمان‌سازی استفاده می‌شود. هرچند که منابع عظیمی از زغال سنگ در کشور وجود دارد، اما بهره‌برداری از این منابع با چالش‌هایی مانند فناوری قدیمی و تجهیزات ناکافی روبروست.
بر اساس گزارش‌ها، تولید زغال‌سنگ ایران در سال‌های اخیر به دلیل مشکلات اقتصادی و ضعف سرمایه‌گذاری داخلی و خارجی کاهش یافته است. بخش عمده‌ای از زغال‌سنگ تولیدی در ایران به مصرف داخلی می‌رسد و تنها بخشی از آن به صورت محدود صادر می‌شود.
همچنین، نیاز رو به افزایش صنایع به برق و مواد اولیه باعث شده تا مصرف زغال‌سنگ در بازار داخلی همچنان پایدار باقی بماند. باوجود این، تلاش‌هایی برای بهبود شرایط استخراج و افزایش تولید زغال‌سنگ در کشور در حال انجام است و برنامه‌هایی برای جذب سرمایه‌گذاری و به خدمت گرفتن فناوری‌های جدید و پیشرفته جهت افزایش بهره‌وری و کاهش هزینه‌ها در دست اجرا می‌باشد.
از سویی دیگر، توجه به مسائل زیست محیطی و فشارهای بین‌المللی مبنی بر کاهش انتشار گازهای گلخانه‌ای، می‌تواند بر روند مصرف و صادرات زغال‌سنگ در ایران در آینده تأثیرگذار باشد.
