تب دنگی دیگر فقط یک بیماری استوایی نیست؛ حالا والدین ایرانی با شنیدن اخبار موج گرما و هشدار وزارت بهداشت، نگران علایم خطرناک تب دنگی در کودکان خود شده‌اند. این بیماری به دلیل انتقال توسط پشه آئدس و مهاجرت آن به مناطق گرم ایران این روزها بسیار بیشتر از قبل در معرض جستجو قرار گرفته است. نشانه‌هایی وجود دارند که کوچک‌ترین بی‌توجهی به آن‌ها می‌تواند سلامت کودک را به خطر بیاندازد. در این راهنما باتوجه به آخرین اطلاعات پزشکی، تمام علایم خطرناک تب دنگی در کودکان را بشناسید و راهکارهای عملی محافظت و درمان را یاد بگیرید.
تب دنگی چیست و چرا کودکان آسیب‌پذیرند؟
به گزارش به‌روزترین‌ها تب دنگی (Dengue Fever) یک بیماری ویروسی است که توسط پشه آئدس (Aedes aegypti) منتقل می‌شود. این پشه بیشتر در مناطق گرم و مرطوب فعالیت می‌کند و طی سال‌های اخیر با گسترش گرما و تغییرات جوی، شیوع تب دنگی حتی به برخی استان‌های ایران ـ مثل هرمزگان، سیستان‌وبلوچستان، بوشهر و جنوب خراسان ـ نیز رسیده است.
کودکان به دلیل سیستم ایمنی ضعیف‌تر و ناتوانی در بیان دقیق علایم، بیشتر در خطر ابتلا به فرم شدید و خطرناک بیماری هستند. همچنین، سرعت پیشرفت بیماری در آن‌ها می‌تواند بیشتر از بزرگسالان باشد.
علایم اولیه تب دنگی در کودکان
علایم اولیه معمولاً پس از ۴ تا ۱۰ روز از نیش پشه ظاهر می‌شود و ممکن است بسیار شبیه یک سرماخوردگی ساده یا آنفلوآنزا باشد. این علایم عبارتند از:
- تب ناگهانی و بالا (۳۸.۵ تا ۴۰ درجه)
- سردرد (به ویژه پشت چشم‌ها)
- بدن‌درد و درد مفاصل و عضلات
- بی‌اشتهایی و ضعف
- دانه‌های پوستی (راش)، معمولاً روز دوم تا پنجم بیماری نمایان می‌شوند
- تهوع، استفراغ یا درد شکمی ملایم
توجه مهم: علایم فوق ممکن است با مشکلات شایع کودکانی مثل سرماخوردگی یا آنفلوآنزا اشتباه گرفته شود. اما نکته کلیدی مدت و شدت تب، و عدم پاسخ به داروهای معمولی است.
علایم خطرناک تب دنگی در کودکان (هشدارهای پزشکی)
در برخی کودکان، تب دنگی می‌تواند به شکل شدید و کشنده یا به اصطلاح پزشکی “تب دنگی شدید (Severe Dengue)” درآید. شناسایی سریع علایم خطرناک، کلید پیشگیری از عوارض جبران‌ناپذیر است.
مهمترین علایم خطرناک تب دنگی در کودکان:
- تب بالا با کاهش ناگهانی دما و تعریق شدید
- درد شدید شکم یا حساسیت شکم به لمس
- استفراغ و حالت تهوع شدید و تکرارشونده، یا استفراغ خونی
- خونریزی از لثه‌ها، بینی یا مدفوع تیره‌رنگ (ملنا)
- بی‌حالی شدید، خواب‌آلودگی یا بی‌قراری مداوم(کودک پاسخگو نیست یا دچار گیجی شده است)
- نقاط قرمز یا کبود زیر پوست (پتشی یا پورپورا)
- تنگی نفس یا نفس کشیدن دشوار
- کاهش ناگهانی ادرار یا بی‌ادراری
- درد پشت چشم‌ها با سردرد شدید و عدم تحمل نور
- تورم صورت، اندام‌ها یا شکم
پزشکان بر این نکته تأکید دارند: هرگاه کودک مبتلا به تب دنگی ناگهان از تب “به‌اصطلاح بهبود یافته” اما علایم شدید بالا ظاهر شد، باید فوراً به اورژانس مراجعه کند.
نکته فوق‌العاده مهم
عوارض شدید ۲ تا ۷ روز پس از شروع بیماری و عمدتاً زیر سایه کاهش ظاهر تب ممکن است بروز کند؛ پس بازگشت انرژی ظاهری نباید باعث بی‌توجهی شود.
چه زمانی مراجعه فوری به پزشک ضروری است؟
والدین باید در مواجهه با هر یک از علایم زیر فوراً به مراکز درمانی مجهز مراجعه کنند:
- تب بالا بیش از ۴۸ ساعت بدون پاسخ به تب‌برها
- استفراغ یا خواب‌آلودگی شدید
- خونریزی از هر جای بدن
- درد شکمی شدید/پیشرونده
- علایم کم‌آبی شدید (خشکی دهان، بی‌حالی شدید، نبود اشک موقع گریه، کاهش ادرار)
- رنگ‌پریدگی یا کبودی پوست
تشخیص تب دنگی در کودکان؛ تست‌ها و معیارها
تشخیص قطعی فقط با آزمایش خون یا بررسی نمونه سرمی کودک توسط پزشک ممکن است.
- آزمایش شمارش پلاکت و گلبول سفید (در تب دنگی شدید معمولاً کم می‌شود)
- کیت‌های سریع آنتی‌ژن ویروس دنگی
- CRP و سایر تست‌های تشخیصی افتراقی (افتراق از کرونا، آنفلوآنزا، سرخک و…)
پزشک با توجه به شرح حال، منطقه زندگی (سابقه سفر به مناطق پرخطر مثل جنوب و شرق ایران)، و علایم بالینی بهترین تصمیم را می‌گیرد.
راه‌های پیشگیری تب دنگی و مراقبت از کودکان در موج گرما
پیشگیری کلید اصلی کنترل تب دنگی در کودکان است، چون درمان اختصاصی و واکسن مطمئن برای این بیماری فعلاً در دسترس عمومی ایران نیست.
مهمترین توصیه‌های پیشگیری:
- دوری از محیط‌های مرطوب، دارای گلدان یا آب ایستاده
- استفاده از توری ریز یا پشه‌بند به ویژه شب‌ها
- پوشاندن کامل بدن کودک با لباس روشن و آستین‌بلند
- مصرف منظم آب (پیشگیری از کم‌آبی در موج گرما)
- استفاده از اسپری دفع حشرات حاوی ماده DEET با مشورت داروساز
- تعویض آب ظروف و منابع باز حداقل هر ۲ روز
- نصب توری، فیلتر و مانع پشه در پنجره‌ها
درمان و اقدامات خانگی برای کاهش علایم در کودکان
هیچ داروی ضدویروس اختصاصی برای تب دنگی وجود ندارد. خوددرمانی یا مصرف خودسرانه دارو (مخصوصاً داروهای ضدالتهاب و آسپرین) می‌تواند بسیار خطرناک باشد!
| نوع بیماری | شروع علایم | تب بالا | دانه پوستی | درد شکمی شدید | خونریزی | خواب‌آلودگی | بدن‌درد شدید |
|---|---|---|---|---|---|---|---|
| تب دنگی | ناگهانی | بسیار شایع | شایع | گاهی شدید | ممکن | شدید | شایع |
| سرماخوردگی | تدریجی | متوسط | نادر | نادر | نادر | نیست | خفیف |
| آنفلوآنزا | ناگهانی | شایع | نادر | خفیف | نادر | خفیف | شایع |
| گاستروآنتریت | تدریجی | خفیف | نادر | شایع | نادر | متوسط | متوسط |
اقدامات بی‌خطر و توصیه‌شده در منزل:
- استراحت مطلق کودک
- مصرف مایعات فراوان (آب، سرم خوراکی ORS، آبمیوههای تازه)
- استفاده از تب‌برهای ساده (استامینوفن) فقط تحت نظر پزشک
- عدم مصرف ایبوپروفن و آسپرین (افزایش خطر خونریزی)
- کنترل تب با کمپرس آب ولرم (نه آب یخ)
اصل مهم: درمان تحت نظر پزشک انجام شود. درصورت مشاهده هر علامت خطرناک، بیمار باید فوراً بستری شود.
پرسش و پاسخ متداول درباره علایم خطرناک تب دنگی در کودکان
آیا تب دنگی واگیردار است؟
خیر، تب دنگی تنها از طریق نیش پشه آئدس منتقل می‌شود و از راه تماس مستقیم، سرفه یا عطسه کودک به اطرافیان منتقل نمی‌گردد.
خطر مرگ ناشی از تب دنگی در کودکان چقدر است؟
در صورت مراقبت و مراجعه به موقع، بیشتر کودکان بهبود می‌یابند. اما شکل شدید بیماری، به ویژه در صورت بروز علایم خطرناک و تاخیر در درمان، می‌تواند خطر مرگ یا عوارض جدی داشته باشد.
بهترین زمان انجام تست تشخیص تب دنگی در کودکان چه زمانی است؟
بهترین زمان انجام آزمایشات دقیق بین روزهای ۳ تا ۷ پس از شروع تب و علایم است. در این زمان وجود آنتی‌ژن یا آنتی‌بادی‌های خاص ویروس شناسایی می‌شوند.
آیا نیاز به تغذیه و مکمل خاصی در تب دنگی وجود دارد؟
تغذیه سبک، مصرف مایعات زیاد، آبمیوههای طبیعی و غذای کم‌چرب توصیه می‌شود. مصرف هرگونه مکمل، دارو یا گیاه دارویی فقط با مشورت پزشک مجاز است.
درمان قطعی تب دنگی در کودکان چیست؟
هیچ داروی ضدویروس خاصی برای درمان قطعی تب دنگی وجود ندارد. درمان حمایتی (استراحت، دریافت مایعات، کنترل تب) و مراجعه به پزشک، بهترین راهکار است.
