چرا دولت یارانه تعداد زیادی از شهروندان را قطع کرد؟
شهریور ۱۴۰۴ برای میلیون‌ها ایرانی با شوک حذف یارانه نقدی آغاز شد. طبق آمار رسمی، تعداد یارانه‌بگیران دهک‌های چهارم تا نهم از ۴۹ میلیون و ۶۴۲ هزار نفر در تیر، به ۴۶ میلیون و ۵۷۶ هزار نفر در مرداد کاهش یافت. این یعنی تنها در یک ماه، ۳ میلیون و ۶۶ هزار و ۳۳۴ نفر از این طرح کنار گذاشته شدند. بیشتر این حذف‌شده‌ها در انتهای صدک دهک‌های ۸ و ۹ بودند که با تغییر شرایط اقتصادی به دهک ۱۰ منتقل و از دریافت یارانه محروم شدند.
آغاز حذف سه دهک پردرآمد
به گزارش به‌روزترین‌ها بر اساس بند «پ» تبصره ۱۳ قانون بودجه ۱۴۰۴، دولت موظف است تا پایان سال، یارانه سه دهک بالای درآمدی (۸، ۹ و ۱۰) را قطع کند. این جمعیت حدود ۱۸ میلیون نفر را شامل می‌شود. حسن نوروزی، رئیس سازمان هدفمندی یارانه‌ها، اعلام کرده این سیاست با همکاری وزارت رفاه به‌صورت ماهانه اجرا و پایگاه داده خانوارها به‌روزرسانی می‌شود.
معیارهای جدید دهک‌بندی
امسال معیارهای دقیق‌تری برای شناسایی دهک‌های پردرآمد اعمال شده است:
- درآمد ماهانه سرانه بیش از ۱۰ میلیون تومان (پس از کسر هزینه اجاره)
- مالکیت یا استفاده از خودروهای لوکس
- داشتن املاک با ارزش بالا
- سفرهای خارجی یا اقامت طولانی خارج از کشور
- تراکنش‌های بانکی سنگین یا غیرمتناسب با درآمد اعلامی
این معیارها حاصل همکاری وزارت رفاه، ثبت احوال و پایگاه‌های داده بانکی و مالکیتی هستند. با این حال، کارشناسان هشدار می‌دهند خطاهای سیستم می‌تواند بعضی خانوارهای کم‌درآمد را هم از گردونه مزایا خارج کند.
یارانه‌های پنهان و بار ۱۰۰ میلیارد دلاری
حتی با حذف یارانه نقدی پردرآمدها، آن‌ها همچنان از یارانه‌های پنهان (بنزین، برق، گاز، آب و نان) بهره‌مند می‌شوند. براساس برآورد رسمی، مجموع این یارانه‌های غیرمستقیم سالانه حدود ۱۰۰ میلیارد دلار به اقتصاد کشور هزینه تحمیل می‌کند. انتقال بخشی از این منابع به دهک‌های یک تا سه از سال‌ها پیش خواسته بسیاری از کارشناسان بوده است.
جنجال یارانه ایرانیان خارج از کشور
طی ماه‌های اخیر، بحث دریافت یارانه توسط ۶۰۰ تا ۷۰۰ هزار ایرانی مقیم خارج داغ شد. گفته می‌شود یارانه حدود ۱۵۰ هزار نفر از این جمع قطع شده است. حتی افشای دریافت یارانه توسط برخی چهره‌ها در خارج، واکنش‌های اجتماعی گسترده‌ای را برانگیخته است.
مسیر رسمی اعتراض
خانوارهایی که به قطع یارانه یا دهک‌بندی خود معترض هستند باید به این مسیرها مراجعه کنند:
تماس با ۰۲۱-۴۳۸۵۷ یا مراجعه حضوری به سازمان هدفمندی یارانه‌ها (برای مواردی غیر از دهک‌بندی نظیر تغییر حساب یا جداسازی خانوار)
سامانه «حمایت» وزارت رفاه یا تماس با ۰۲۱-۶۳۶۹ (برای دهک‌بندی و کالابرگ)
روند تعداد یارانه‌بگیران (میلیون نفر) از ۱۴۰۱ تا ۱۴۰۴
نمودار نشان می‌دهد که از ابتدای ۱۴۰۱ روند کاهش یارانه‌بگیران تقریباً پیوسته بوده است. نقطه عطف اول در بهار ۱۴۰۲ رخ داده که کاهش ناگهانی بیش از ۲ میلیون نفر ثبت شده؛ تصمیمی که به گفته مقامات به‌دلیل «اصلاح دهک‌بندی» و ورود سامانه‌های جدید پایش درآمد اتخاذ شد.
شیب کاهش در نیمه دوم ۱۴۰۳ کمتر می‌شود، اما مرداد ۱۴۰۴ یک افت چشمگیر دیگر به چشم می‌خورد (بیش از ۳ میلیون نفر). این مورد عملاً آغاز فاز نهایی حذف سه دهک پردرآمد است که قرار است تا پایان سال ۱۴۰۴ تکمیل شود.
با اینکه کاهش یارانه‌ها بخشی از سیاست عدالت‌محور دولت عنوان می‌شود، همچنان انتقادها درباره دقت محاسبات دهک‌ها و سرنوشت «یارانه‌های پنهان» ادامه دارد. این نمودار نه‌تنها روند آماری، بلکه لایه‌ای از مناقشه اقتصادی و اجتماعی ایران را روایت می‌کند.
