چرا پاکستان در جنگ یمن شرکت نکرد

پس از تحت کنترل درآوردن صنعا پایتخت یمن بدست نیروهای حوثی، ائتلاف عربستان سعودی متشکل از 10 کشور عربی در 25 ماه مارس سال جاری میلادی حملات هوایی خود را علیه این کشور آغاز کردند. حوثی‌های یمن پیشرفت‌های سریع خود به طرف شهر عدن را گسترش دادند تاجایی که «عبدالرب منصور هادی» رئیس‌جمهور این کشور که توسط عربستان حمایت می‌شد، به این شهر فرار کرده بود. این عملیات با نام « طوفان قاطع» برای توقف نفوذ حوثی‌ها راه‌اندازی شد.

از آنجایی که طرف‌های درگیر در تلاش‌ بودند تا پس از انجام عملیاتی تقریبا یک ماهه به توافق صلح دست یابند اما پاکستان که یکی از متحدان اصلی عربستان بشمار می‌رود، هنوز به این ائتلاف نپیوسته است.

پارلمان پاکستان پس از مذاکرات فشرده یک هفته‌ای قطعنامه‌ای مبنی بر بی‌طرف ماندن این کشور در جنگ یمن را در 10 آوریل تصویب کرد که این خود شکافی عمیق را میان این دو شریک دیرینه بوجود آورد.

این تصمیم پاکستان تا حدودی تیرگی در روابط اسلام‌آباد و ریاض بوجود آورد در حالی که دو کشور مدت‌ها در زمینه‌های استراتژیک و ظرفیت‌سازی زیرساختی منافع مشترکی را داشتند.

از طرف دیگر، پاکستان از پول نقد و نفت ارزان عربستان در مواقع ضروری سودهای فراوانی برده است. این درحالی است که عربستان سعودی از ارتش پاکستان که از ارتش‌های قوی در منطقه به شمار می‌رود، برای حمایت از اهداف نظامی خود درخواست کمک کرده بود اما قطعنامه بی‌طرفی پاکستان در جنگ یمن نشان می‌دهد که اسلام‌آباد نه تنها پیامی مبنی بر جدایی این کشور از متحد دیرینه‌اش را صادر کرده بلکه نشان‌دهنده تغییر در دید استراتژیک پاکستان نیز است.

روابط تاریخی پاکستان و عربستان:

روابط دوجانبه و نزدیک این دو کشور به دوران جنگ سرد برمی‌گردد. در آن زمان ریاض و اسلام‌آباد به عنوان ستون‌های استراتژی آمریکا و متحدان این کشور در راستای جلوگیری از نفوذ شوروی سابق همکاری می‌کردند. پاکستان در سال 1969 میلادی خلبانانی را برای توقف پیشروی‌ نیروهای کمونیست در جنوب یمن به عربستان اعزام و حدود ده‌ها هزار نیرو را از سال 1970 تا 1980 میلادی در این کشور در طول اولین جنگ خلیج مستقر کرد. نیروهای پاکستانی با مستقر شدن در عربستان بطور مرتب در تمرینات نظامی و آموزشی نیروهای عربستان شرکت می‌کردند.

در مقابل عربستان نیز برخی از گروه‌های مجاهدین افغانستان را با همکاری آمریکا و پاکستان برای ایستادگی در مقابل تجاوز اتحاد جماهیر شوروی در سال 1979 میلادی تامین مالی می‌کرد و سازمان‌های مذهبی این کشور همچنان به ایجاد مساجد و حمایت از مدرسه‌های پاکستان ادامه می‌دهند که باعث تقویت روابط فرهنگی عمیقی میان این دو کشور شده است.

در سال 1998 میلادی زمانی که پاکستان با خطر احتمالی تحریم‌های بین‌المللی به دلیل آزمایش بمب‌های اتمی خود مواجه بود، عربستان به این کشور 50 هزار بشکه نفت رایگان را برای کاستن تاثیرات این تحریم‌ها کمک کرد و این باعث شد تا برخی کشورها تصور کنند که یک رابطه‌ پنهانی بی این دو کشور وجود دارد و پاکستان در عوض آن به عربستان تعهد داده است تا در صورت نیاز فن‌آوری اتمی را در اختیار این کشور قرار دهد. عربستان سعودی در سال 2014 میلادی نیز پس از تغییر سیاست بی‌طرف ماندن پاکستان در جنگ سوریه، مبلغ 1.5 بیلیون دلار را به عنوان «هدیه»  به اقتصاد ضعیف این کشور تزریق کرد و توافق کرد تا نیروهای مخالف دولت سوریه را از لحاظ تسلیحاتی تامین کند.

عربستان بار دیگر به دلیل پیشروی و نفوذ حوثی‌ها از کشور متحد و شریک خود کمک نظامی خواسته است.

قطعنامه یمن:
دولت نوازشریف نخست وزیر پاکستان نظر پارلمان این کشور را در مورد حضور در جنگ یمن خواسته بود که در نتیجه نمایندگان مردم با بی‌طرفی دولت اسلام‌آباد در مورد بحران یمن موافقت و مصوبه‌ای را نیز به تصویب رساندند. این تصمیم پاکستان مبنی بر عدم حضور در ائتلاف عربستان می‌بایست به چند دلیل توسط ناظران آمریکایی به عنوان تغییری نسبت به گذشته مورد بررسی قرار گیرد.

دلیل اول صریح بودن مخالفت اعضای پارلمان نسبت به مداخله نظامی این کشور در یمن بیانگر پیغام مهمی مبنی بر ضعیف‌شدن ظرفیت یا نفوذ دولت می‌باشد.

دلیل دوم این است که تصمیم بی‌طرف ماندن پاکستان در این جنگ، حداقل در لحظه کنونی این کشور را از درگیری مستقیم در جنگ قدرت‌های منطقه‌ای در خاورمیانه دور نگه می‌دارد.

از طرفی دیگر با در نظر گرفتن اوضاع داخلی پاکستان، بی‌طرفی می‌تواند تضمین‌کننده صلح و ثبات این کشور ‌باشد. بر اساس برخی گزارش‌ها حدود 20 درصد جمعیت 182 میلیونی مردم پاکستان شیعه‌ هستند و از اواخر سال 1990 میلادی مبارزات پایداری با شبه‌نظامیان تندروی این کشور مانند «لشکر جهنگوی»، «سپاه صحابه» و نیز گروه نوپای داعش دارند.

گزارش‌هایی وجود دارد که گروه داعش در پاکستان نیز شعبه‌هایی برای جذب نیرو ایجاد کرده و این خود هشداری ترسناک علیه پاکستانی است که با اجازه فعالیت چنین گروهی در خاک خود خواستار گسترش آتش‌فرقه‌ای و نیز شرکت در جنگ نیابتی خاورمیانه است.

تصمیم بی‌طرفی پاکستان از شرکت در جنگ یمن را علاوه بر تاثیر آن بر اوضاع داخلی این کشور، می‌توانیم از دو جنبه دیگر نیز مورد بررسی قرار دهیم.

قدرت نظامی پاکستان که هنوز هم در میان کشورهای مسلمان بدلیل تسلیحات اتمی یکی از تواناترین قدرت‌های نظامی محسوب می‌شود، با آغاز ماموریت «ضرب غضب»، انجام عملیات ضد تروریستی در مرزهای این کشور با افغانستان و نیز برای تعامل و برقراری تعادل با نیروهای هندی در طول مرزهای شرقی این کشور به نظر ضعیف شده است. علاوه بر آن، بر اساس گفته برخی تحلیلگران، دولت پاکستان احساس می‌کند که اهداف عربستان در یمن دست نیافتنی است و آغاز جنگ زمینی به یمن اشتباه بزرگی از سوی این کشور  خواهد بود.

جنبه دوم را می‌توان همسایگی پاکستان با ایران در نظر گرفت. این کشور با ایران که ذخایر عظیم هیدروکربن‌ها را در اختیار دارد، علاوه بر مرزی‌های مشترک نیاز به ذخایر کشور همسایه به ویژه در موقعیتی که ایران با آمریکا تا حدودی در مورد تحریم‌ها به توافق رسیده‌اند، امری جدایی‌ناپذیر به نظرمی‌رسد.

حال ممکن است رابطه پاکستان با عربستان منحصربه فرد باشد اما اهمیت ارتباط با ایران بویژه با حساسیت دیپلماتیک بوجود آمده باعث شده تا اسلام‌آباد تاملی را برای همکاری در ائتلاف ریاض داشته باشد. از طرفی هم کمبود انرژی پاکستان یک بحران ملی محسوب شده و قطع برق مداوم شهرهای این کشور و هزینه چهار درصدی حاصل از تولید ناخالص داخلی آن بر اهمیت رابطه دو کشور همسایه افزوده است و ایران می‌تواند یک شریک سازنده در برطرف کردن کمبود انرژی پاکستان بحساب آید.

گفتنی است که جواد ظریف وزیر امور خارجه ایران در 9 آوریل با سفر به اسلام‌آباد درباره این موضوعات با راحیل شریف رئیس ستاد ارتش پاکستان گفت‌وگو کرده بود. در واقع اعلام قطعنامه توسط «اسحاق دار» وزیر اقتصاد پاکستان نشان‌دهنده تلاش نواز شریف برای عدم رویارویی با عربستان با این بهانه است که این کشور نسبت به تعهدات خود در مقابل رای منفی پارلمان وفادار می‌باشد.

با توجه به تمام موارد ذکر شده، این مصوبه پارلمان پاکستان حداقل یک گزینه را برای حمایت نظامی احتمالی پاکستان از عربستان باقی می‌گذارد: در صورت هر گونه تهدیدی از سوی یمنی‌ها به خاک عربستان و نیز تهدید  حرمین شریفین، پاکستان از این کشور حمایت نظامی خواهد کرد و در کنار عربستان خواهد بود.

در واقع پاکستان برای آرام کردن اوضاع و رهبران کشورهای عرب به دلیل جداشدن از متحد دیرینه خود خواسته تا از قطعنامه شورای امنیت سازمان ملل مبنی بر تحریم تسلیحاتی حوثی‌ها حمایت کند. در صورت تهدید حاکمیت ارضی عربستان غیرممکن است که پاکستان همکاری‌های نظامی خود با عربستان سعودی را ادامه ندهد.