اكنون متصدي فرهنگ ملي خود‌مان هستيم
صد‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌يقه موسوي
دكتر كيانوش كياني رئيس پژوهشكده ابوريحان بيروني مركز دايره المعارف‌بزرگ اسلامي و مشاور عالي اين مركز و مدير دانشنامه لر شناسي و سردبير تنها نشريه عشايري كشور و صاحب تاليفات بسيار از جمله «ماه عسل ايراني» معتقد است كه ايران شناسي مدرن از بعد از انقلاب صنعتي شكل گرفته و در واقع بعد از اين انقلاب مفاهيم دگرگون مي شوند و ما همه چيز را بر اين مبناي جديد مي سنجيم، به گفته وي «آنكتيل دپرون» نخستين ايران‌شناسي است كه مي توان از او نام برد، وي نسخه اي از اوستا را در هندوستان پيدا كرده و براي مطالعه به پاريس مي برد و اوستاشناسي را پايه گذاري مي كند، بعدها افراد زيادي آمده و بر پايه اوستا شناسي ايران شناسي را شكل مي دهند واين امر تا مدت‌ها در اختيار غربي ها بوده، در اين نگاه غرب به شرق چيزي كه معلوم است تحليل و ديدگاه غربي است كه بر حقيقت شرقي غالب مي شود، با راه اندازي مركز پژوهش هاي ايراني، اسلامي در كشور و فعاليت اساتيد فراوان در اين مركز اين امر دارد در حيطه تعريف و نگاه ايراني قرار مي گيرد.
مركز دايره المعارف بزرگ اسلامي از چه تاريخ و با چه هدفي شروع به فعاليت كرده؟
اين مركز در سال 1362 شمسي و با همت آقاي «كاظم موسوي بجنوردي» به صورت يك موسسه غيرانتفاعي با هدف تحقيق و تدوين و انتشار دايره المعارف هاي اسلامي و ديگر رشته هاي مربوط به علوم انساني و برگزاري همايش هاي علمي به منظور گسترش دانايي ايرانيان؛ تدوين و انتشار آثار مرجع و آشنا كردن جهانيان با فرهنگ و تمدن ايراني و اسلامي تشكيل شد.
يعني تا قبل از اين زمان در خصوص تدوين و گرد آوري آثار ايراني كار خاصي در كشور انجام نشده بود؟
با توجه به اين كه دانشمندان اروپايي براي نخستين بار كتيبه هاي دوره هاي هخامنشي و ساساني را خواندند و به تدريج هزاران مقاله و رساله و كتاب در رشته هاي مختلف ايران شناسي تاليف كردند، كاري عظيم كه در مدتي بيش از 300سال ادامه دادند و كارشان از چنان ارزش بالاي علمي برخوردار شد كه عملا ايران شناسان خارجي متصدي بلامنازع فرهنگ ملي ما شناخته شدند، موفقيت ايران شناسان اروپايي مرهون روش علمي آنها بود، روش هايي كه از چنان خصوصيتي برخوردار بود كه توانست درهاي مجهول و به خاك فرو رفته قرون گذشته را بگشايد و اين دانسته ها بر هم افزوده شود و نقش رازگشايي‌شان چنان پيشرفتي به دست آورد كه امروز تحت نام فرهنگ ملي ايرانيان مي درخشد و ما هم بدان مفتخر هستيم ، بدين دليل است كه گفته شده كه متصدي علمي فرهنگ ملي ما خارجي ها هستند و ما كه صاحب اصلي اين فرهنگ هستيم هنوز نتوانسته ايم به طور كامل متصدي فرهنگ ملي مان باشيم.
و با اين توضيح و اين كه اروپايي ها متولي فرهنگ ما بودند حالا اين مركز پژوهش هاي ايراني واسلامي مي خواهد اين نقش را ايفا كند؟
در سي سال اخير اتفاقات زيادي در ايران رخ داده است از جمله اين كه در زمينه ايران باستان كارهاي ارزنده و ماندگاري صورت گرفته كه يكي از مهم‌ترين آن ها اتفاقاتي است كه در مركز دايره المعارف بزرگ اسلامي رخ مي دهد، اكنون هزاران مقاله و رساله راجع به وجوه مختلف تاريخ و فرهنگ و آثار باستاني كشورمان توسط استادان و پژوهشگران ايراني نوشته شده است، اميد مي رود تا دو سه دهه ديگر بتوان مدعي شد كه ما ايراني ها همه شاخه هاي مطالعات ايران باستان را در دست گرفته و عملا متصدي فرهنگ ملي مان شده ايم، مركز دايره المعارف بزرگ اسلامي براي فرهنگ ملي برنامه ريزي جامع و دقيقي به اجرا گذاشته است كه دانشنامه ايران است، اين دانشنامه عمومي و جهاني در سي جلد تهيه شده و مدخل هاي ايران باستان آن بسيار گسترده است به طوري كه فقط در حرف «الف» هفتصد مقاله راجع به ايران باستان اختصاص يافته است، از اين اثر بزرگ 4 جلد منتشر شده است، علاوه بر اين مركز مشغول تدوين دانشنامه ايران باستان است كه مدخل هاي آن مطلقا مربوط به وجوه مختلف سياسي، اجتماعي و فرهنگي و نظامي آن دوره است، همچنين مشغول تدوين دانشنامه زبان ها و گويش هاي ايراني است كه تا كنون مقداري از راه را هم طي كرده است، از سوي ديگر طرحي در دست اجرا است كه متضمن بررسي و ارائه همه منابع تاريخ باستان ايران است كه به زبان انگليسي منتشر خواهد شد، همچنين تاريخ جامع ايران در 20 جلد در مدت 14 سال و توسط بيش از دويست استاد برجسته تاليف شد كه پنج جلد آن مربوط به ايران باستان است كه اكنون چاپ شده و در اختيار پژوهشگران قرار دارد و15 جلد ديگر مربوط به دوره ايران اسلامي است. دوره باستان كه 5 جلد است قبل از مهاجرت آريايي‌ها به سرزمين ايران شروع مي شود و دوران عيلامي ها به صورت محققانه نوشته مي شود، سپس وارد دوره ماد و هخامنشيان شده و به آموزش و پرورش اين دوره و ساختار حقوقي و صنايع و ديگر جنبه هاي اجتماعي، فرهنگي و اقتصادي‌شان پرداخته مي شود، بعد از آن سلوكيان و اشكانيان و ساسانيان مورد بررسي قرار مي گيرند و سير تاريخي اين دوره ها در وجوه مختلف فرهنگي، اجتماعي، اقتصادي و نظامي به رشته تحرير در آورده مي شود. سپس وارد دوره اسلامي شده و جريان فتوح اسلامي و سلسله‌هاي كوچك و بزرگ آن را به صورت علمي در 15 جلد به تصوير كشيده و ماجراي مسلمان شدن ايرانيان و موارد ادب و فرهنگ و اجتماعي ايرانيان مسلمان و اقليت هاي غير مسلمان مورد بررسي قرار گرفته است.
تكيه اصلي اين مركز بر روي چه نوع فعاليت هايي است؛ تربيت محقق يا تحقيق در تاريخ و علوم انساني، در واقع دغدغه اصلي شما در اين مركز پژوهش چيست؟
در ابتداي كار، همه استاداني كه همكاري با مركز دايره المعارف بزرگ اسلامي را پذيرفتند بر دو موضوع مهم تكيه داشتند: يكي فقر منابع تحقيق در ايران و ديگري عدم وجود متخصصان در رشته هاي مختلف كه اين مركز روي همين دو كمبود عمده برنامه ريزي كرد كه علاوه بر تربيت جوانان جهت پژوهش براي تحصيل منابع تحقيق نيز همت و تلاش زيادي كرد به نحوي كه هم اكنون كتابخانه مركز از غني ترين كتابخانه هاي كشور در زمينه ايران شناسي و اسلام شناسي شده است، همچنين براي هر مدخل پرونده اي علمي تشكيل و تلاش شده حداكثر منابع مرتبط با موضوع به زبان هاي مختلف جمع آوري شود و چنانچه مقاله يا رساله اي هم توسط خاور شناسان نوشته شده باشد به شيوه هاي مختلف آن مقاله يا رساله تهيه و در پرونده علمي قرار داده مي شود و بدين وسيله كوشش مي شود نويسنده مقاله به همه منابع و يا به حداكثر منابع دسترسي پيدا كند.
كمي در مورد بخش هاي علمي و ساختار پژوهشي اين مركز براي ما توضيح بدهيد و اين كه اصولا از چه بخش هاي علمي كوچك تري تشكيل شده؟
ساختار علمي و پژوهشي مركز متشكل از شوراي عالي علمي و بخش‌هاي علمي است كه مستقيما زير نظر سرويراستار و رياست مركز قرار دارند، در رأس هر بخش علمي يك استاد متخصص قرار دارد همراه با دستياران و گاهي معاونان كه اين بخش ها عبارتند از : عرفان و اديان مركز پژوهش، اديان و اساطير دانشنامه ايران، ادبيات عرب، ادبيات فارسي و ملل اسلامي، موسيقي، هنر و معماري مركزپژوهش، هنر و معماري دانشنامه ايران، مردم شناسي مركز پژوهش، مردم شناسي دانشنامه ايران، مفاهيم جديد و عناوين ويژه، تاريخ، فقه وعلوم قرآني و حديث، كلام و فرق، علوم مركزپژوهش، علوم دانشنامه ايران، علوم پايه و مهندسي دانشنامه ايران، علوم پزشكي دانشنامه ايران، ايران شناسي، زبان شناسي، تشكيل پرونده‌هاي علمي، گزينش عناوين، ويرايش و چاپ، ترجمه دايره المعارف بزرگ اسلامي به زبان عربي، ترجمه دايره المعارف بزرگ اسلامي به زبان انگليسي( كه اصل ترجمه و مراحل عمده ويرايشي در لندن توسط مركز مطالعات اسماعيلي و با سرويراستاري دكتر ويلفردمادلونگ و دكتر فرهاد دفتري و ويراستاري ارشد آقاي دكتر كاظمي انجام مي‌شود)، حقوق مركزپژوهش و در نهايت بخش حقوق دانشنامه ايران.
شما از طرح بزرگ دانشنامه ايران گفتيد و اين كه در 20 جلد در دست تهيه است، آيا مركز در فكر طرح ها و دانشنامه هاي ديگري هم هست؟
بله، طرح هاي ديگري نيز در دست انجام هستند، از جمله اين كه چند سالي است مشغول تدوين دانشنامه اي براي خليج فارس هستيم كه 4 جلد آن راجع به كليات و 4 جلد ديگر آن به صورت دانشنامه الفبايي خواهد بود كه مدخل هاي آن مربوط به جغرافيا و تاريخ و فرهنگ اين آبراه استراتژيك و سرزمين هاي دو سوي شمالي و جنوبي آن تا عمق 50 كيلومتر است، اثر مهم ديگر در دست تهيه نوشتن دانشنامه تهران بزرگ در سه بخش شميرانات و تهران، كن و ري است كه اخيرا شميرانات آن در دو جلد بسيار زيبا منتشر شده، همچنين مشغول تدوين دانشنامه حقوق ايران به سرپرستي حضرت آيت ا…دكتر سيد مصطفي محقق داماد هستيم، اثر ديگر تاليف فهرست واره كتاب هاي فارسي است كه تا كنون 12 جلد آن به سرپرستي استاد فقيد احمد منزوي تاليف و منتشر شده، اين اثر بزرگ ملي همه كتاب‌هاي فارسي دنيا را از آغاز تا آخر قرن 13 هجري به صورت موضوعي معرفي مي كند كه در واقع ناظر به بخشي از داشته هاي بسيار ارزنده زبان فارسي است، ومشغول تدوين فهرست مقاله هاي فارسي هستيم كه آغازگر آن استاد برجسته مرحوم ايرج افشار بود كه خود مستقيما 6 جلد آن را تدوين و توسط بنياد محمود افشار منتشر نمود و بعد از آن كتابخانه و تمام اسناد خود را به اين مركز اهدا كرد و اين كتاب حالا به جلد نهم رسيده، همچنين در بخش كرد شناسي مشغول تدوين تاريخ و فرهنگ كردهاي جهان وهمزمان مشغول تدوين تاريخ و فرهنگ آذربايجان هستيم و دانشنامه فرهنگ مردم ايران كه بازتابنده فولكلور ايرانيان است در 10 جلد كه تا كنون سه جلد آن منتشر شده.
در آخر از كار اصلي مركز يعني تدوين و تاليف دايره المعارف بزرگ اسلامي بگوييد واين كه اين كتاب در چه وضعيتي است؟
دايره المعارف بزرگ اسلامي به سه زبان فارسي، عربي و انگليسي در دست تدوين و انتشار است كه در واقع كار اصلي اين مركز است و تا كنون بيست و يك جلد آن به زبان فارسي و هشت جلد آن به زبان عربي و به زبان انگليسي در قالب نام اسلاميكا در پنج جلد منتشر شده است، اين اثر بزرگ اسلامي و ملي چنان شهرتي در جهان داشته كه امروزه كمتر ايران‌شناس و اسلام شناسي است كه در تحقيقات خود به اين كتاب ارجاع ندهد، همچنين براي فراهم ساختن كتابخانه ديجيتال اقدامات موثري انجام شده و هم اكنون در معاونت فناوري اطلاعات مشغول پردازش و تغذيه كتابخانه ديجيتالي هستيم كه تا كنون هزاران جلد ديجيتال و پردازش شده است.
