سایه سنگین شهر داری بر سر عو دلاجان
درخواستی که بدون حضور نمایندگان میراث فرهنگی مشخص نیست تفکیک بافت تاریخی و فرسوده در آن چگونه قرار است انجام بگیرد و هیچ اطلاعاتی از قدمت، موقعیت دقیق قرارگیری و سابقه تاریخی آن‌ها وجود ندارد، آن‌هم در برگه‌ای که عنوان صورتجلسه 23 خرداد امسال مدیریت شهری منطقه 12 یعنی قلب بافت تاریخی تهران را با خود به همراه دارد. در متن این صورتجلسه آمده است: «سردار کریمی گزارشی در خصوص دستگیری خرده فروشان و دستگیری افاغنه غیر مجاز و دستگیری معتادین ارائه و از عدم تخصیص مراکز بازپروری برای نگهداری معتادین مرد و زن گله مند بودند و در ادامه درخواست تخریب 55 باب منزل مجردی بلا صاحب و 9 باب دارای مالک را در سطح منطقه داشتند.»
سال ۱۳۸۴ بود که رژه ویرانگر لودرها در منطقه ۱۲ تهران ۶ هکتار از بافت تاریخی عودلاجان را لگدمال کرد و اندکی بعد محمدباقر قالیباف راهی عودلاجان شد و گفت: «مطمئن هستم منطقه ۱۲ تهران بهترین محل تفریح ساکنان تهران می‌شود. شهروندان تهرانی می‌توانند از چندماه آینده این منطقه مشکل‌دار کنونی را در چهره مرکز تاریخ و فرهنگ تهران مشاهده کنند.» اکنون با گذشت ۱۰ سال از آن وعده عودلاجان روز به روز ویران‌تر شده و بار دیگر یاران سردار، راه حل را در تخریبی گسترده جست‌وجو می‌کنند.
آن گونه که در صورتجلسه طرح انضباط اجتماعی تهران مطرح شده، ۶۴ خانه دیگر عودلاجان زیر سایه لودرها می‌لرزند بدون این که نام یک نفر از اهالی میراث فرهنگی پای این صورتجلسه دیده شود. در صورتجلسه ۲۳ خرداد طرح انضباط اجتماعی که جلسه آن با حضور قالیباف (شهردار تهران)، شریفی (قائم مقام شهردار تهران)، حجت‌الاسلام امرودی (معاون فرهنگی و اجتماعی شهرداری تهران)، تشکری (معاون حمل و نقل و ترافیک شهرداری تهران)، سردار کریمی (مشاور شهردار تهران)، سردار علی پور ، آقای باقرصاد(قائم مقام معاونت خدمات شهری)، آقای هوشیار (رئیس سازمان رفاه و خدمات اجتماعی شهرداری تهران)، دکتر گیل آبادی (مدیر روابط عمومی و امور بین الملل شهرداری تهران)، دکتر جعفری ، سردار حسینی ، مهندس ملکی (شهردار منطقه) برگزار شد، نام یک مسئول یا کارشناس میراث فرهنگی به چشم نمی‌خورد و سمت سردار علی پور، دکتر جعفری و سردار حسيني نيز مشخص نيست.
محمد حسن طالبیان، معاون میراث فرهنگی کشور به صراحت اعلام کرده است که در خصوص این طرح هماهنگی با سازمان میراث صورت نگرفته و گویا تیترهای متفاوت رسانه‌ها در مورد طرح انضباط شهری در منطقه 12 تاکنون توجه این سازمان را جلب نکرده است. سازمان میراث فرهنگی کشور به عنوان متولی حفاظت از بافت‌های تاریخی نه در 10 سال پیش به حفاظت از بافتی ثبت شده یعنی عودلاجان همت گمارد و نه در دوره حاضر اعتنایی به ورود مدیریت شهری به منطقه‌ای دارد که تهران از آنجا شکل گرفته است.
سال ۱۳۸۴ نیز که لودرهای شهرداری به جان عودلاجان افتادند، معاون حفاظت فنی میراث فرهنگی استان تهران، قدیر افروند از نقض آشکار قوانین میراث فرهنگی شاکی شد و گفت: «تخریب عودلاجان بدون هیچ گونه استعلامی از سازمان میراث فرهنگی و گردشگری استان تهران در حالی از سوی شهرداری منطقه ۱۲ تهران صورت می‌گیرد که پیش از این بارها از مسئولان شهرداری خواسته شده بود تا پیش از شروع طرح مورد نظر ، مسئولان این سازمان را از جزيیات پروژه ساماندهی عودلاجان آگاه سازند.» افروند گفته بود: «شهرداری این منطقه حق ندارد به بهانه مبارزه با اراذل و اوباش عودلاجان، به جان خانه‌های تاریخی بیفتد و میراث گذشتگان را تخریب کند. مراجع قضایی و شهرداری تهران باید پس از اعلام به مسئولان سازمان میراث فرهنگی و گردشگری استان تهران به پاکسازی این منطقه می‌پرداختند.»
البته یک تفاوت مهم در شرایط سال ۱۳۸۴ و اکنون آن است که پس از این تخریب‌ها بافت تاریخی عودلاجان در ۲۴ اسفند ماه سال ۸۴ به شماره ثبتی ۱۵۳۸۱ به فهرست آثار ملی كشور پیوست و سال ۸۶ سازمان میراث فرهنگی علنا شهرداری را در تخریب عودلاجان مقصر دانست و اعلام كرد شهرداری برای تامین هزینه‌های خود اقدام به فروش تراكم ساختمان در مناطق به ثبت رسیده می‌كند، ضوابط حریم بافت تاریخی را در نظر نمی‌گیرد و هرچند براساس این ضوابط، ارتفاع مجاز ساختمان‌ها نباید از ۵/۷ متر بیشتر باشد اما شهرداری مجوز بناهایی با ارتفاع ۲۰ متر را هم صادر كرده است.
در هنگام اجرای این طرح محمود احمدی‌نژاد شهردار تهران، قاليباف فرمانده نيروی انتظامی و سردار عزیزا… رجب‌زاده معاون کنونی شهردار تهران، فرمانده نیروی انتظامی تهران بزرگ بود و هدف از اجرای طرح هم ایجاد امنیت اجتماعی و از بین بردن مراکز فساد و محل تجمع معتادان بود. عودلاجانی که زمانی در دوره قاجار با ۲۶۱۹ خانه و ۱۱۴۶ دكان محل سکونت خاندان قوام‌الدوله، مستوفی، نصيرالدوله بدر تاجر تا حسن مدرس و پروین اعتصامی بود تخریب شد تا چهره معتادانی که پیش از آن زیر سقف‌ها بودند عریان‌تر شود. تا آن زمان اگر معتادان در خانه‌های سربسته مشغول کشیدن مواد بودند، حالا تخریب همین خانه‌ها بهانه‌ای به دست‌شان داده بود تا این بار سقف سرشان آسمان باشد و وقتی اهالی محل در کوچه پس کوچه‌های عودلاجان قدم می‌زدند، از شمردن سرنگ‌های مصرفی عاجز بمانند.
بخش عمده‌ای از خانه‌های تاریخی و ارزشمند محله عودلاجان توسط بنیاد تعاون ناجا به عنوان یک شرکت وابسته به نیروی انتظامی خریداری و با این دلیل که این خانه‌ها مرکز فساد و استقرار معتادان است، تخریب شدند. همان زمان حمید باقری، مشاور شهردار منطقه ۱۲، با اظهار بی‌اطلاعی از میزان مساحت تخریب شده در عودلاجان، گفت: «اسم این اقدام شهرداری را تخریب عودلاجان نگذارید، بلکه این اقدام پاکسازی منطقه‌ای از عودلاجان از اراذل و اوباش بوده و شهرداری تنها اقدام به تخریب منطقه‌ای کرده که در خانه‌های مخروبه، معتادان و خلافکاران سکونت داشته‌اند.»
سرانجام بهار سال ۱۳۹۳ بود که سردار دکتر قالیباف به قلب بافت تاریخی تهران و محله عودلاجان رفت و دستور داد شهرداری منطقه ۱۲، 100 خانه تاریخی را خریداری کند تا معاونان و مدیران ارشد شهرداری در آن‌ها ساکن شوند و قرار شد خود او نیز در خانه «مهربان» سکنی گزیند هرچند که در آن خانه اکنون تنها نماینده‌ای از جانب او حضور دارد.
اینک به نظر می‌رسد شهرداری با راه‌اندازی یک کمیته و طرحی با عنوان «نگین پایتخت» یا همان طرح انضباط اجتماعی می‌خواهد در تمام منطقه ۱۲تهران و نه فقط عودلاجان، downtown (مرکز تجاری شهر) ایجاد کند. حالا فرمانده نیروی انتظامی در 10سال پیش شهردار تهران است و فرمانده آن زمان نیروی انتظامی تهران، رئيس قرارگاه انضباط اجتماعی و رئیس فعلی ستاد مدیریت بحران تهران! 10 سال پیش بحث برسر «منقل‌خانه‌ها» بود و حالا بحث بر سر «خانه‌های مجردی» در عودلاجان است.
از سویی رحمت‌ا… حافظی، رئیس کمیسیون سلامت و محیط زیست شورای شهر هم با اشاره به زیرساخت‌های لازم در طرح انضباط شهری روز ۲۲ خرداد به رسانه‌ها گفته بود: «احداث پارکینگ موتورسیکلت‌های بنزینی، احداث ایستگاه شارژ فوری، عادی و پارکینگ موتورسیکلت‌های برقی از جمله زیرساخت‌های مهم برای اجرای طرح انضباط شهری است» اما کیست که نداند به دلیل تاریخی بودن این بافت، خیابان‌ها تعریض‌ناپذیر است و منطقه امکان تامین پارکینگ را ندارد.
آیا ساخت پارکینگ طبقاتی در محدوده بافت تاریخی یادآور ساخت پارکینگ سعدالسلطنه قزوین نخواهد بود؟ آیا مسئولان شهری به یاد می‌آورند که چند ماه پیش در همین بافت اسکلت زن ۷ هزار ساله کشف شده است؟ از جمله موارد قابل تأمل دیگر، سخنان مجتبی عبداللهی، معاون خدمات شهری شهرداری تهران است که یكی دیگر از برنامه‌های طرح انضباط اجتماعی در منطقه ۱۲ را متوجه پیرایش نمای شهری و حذف زواید بصری عنوان کرده و گفته است: «آن دسته از تجهیزات ساختمانی، وسایل و امكاناتی كه از مرز استاندارد نماها خارج شده و منجر به ایجاد اغتشاشات بصری شده‌اند نیز ساماندهی خواهند شد.» حال باید منتظر ماند و دید منظور از استاندارد نماها و اغتشاشات بصری چیست؟ آیا شهرداری تهران جز همان نوع برخوردی که با دستفروشان سطح شهر انجام می‌دهد و بارها به رسانه‌ها کشیده شده، منش دیگری در چنته ندارد؟ آیا خانه‌های بافت تاریخی تهران از رفتار مشابه نیروهای شهرداری تهران جان سالم به در خواهند برد؟
مسعود بُربُر
