اینجا اینترنت است، سنگر بگیرید
به سراغ مهدی فضائلی کارشناس رسانه رفتیم و با وی گفت‌وگویی در رابطه با جریان‌سازی سیاسی در فضای مجازی انجام دادیم که در ادامه می‌آید:
منظور از چند رسانه‌ای بودن فضای سایبر و مجازی چیست؟
چند رسانه‌ای یعنی استفاده همزمان و مکمل از متن، تصویر و صوت، اینها هر کدام کارکردهایی دارند که وقتی با هم به صورت مکمل استفاه شوند عنوان چندرسانه‌ای به خود می‌گیرند.
چه چیزی در فضای مجازی آن را برای مخابان باورپذیرکرده؟ آیا ویژگی چندرسانه‌ای بودن آن است یا دلایلی دیگر دارد؟
علاوه بر چندرسانه‌ای بودن، آزادی و غیررسمی بودن فضای مجازی سبب می‌شود مخاطب احساس کند این فضا از اعمال نظارت و کنترل خارج است و مطالبی که در آن منتشر می‌شود، بدون اعمال نظارت خاص است، این می‌تواند فضای مجازی را باورپذیر کند. اگر رسانه‌ای همچون BBC که بودجه آن توسط دولت انگلیس تأمین می‌شود و تحت نظارت و سیاست‌های این دولت اداره می‌شود دارای مخاطب است، به دلیل حرفه‌ای عمل کردن این رسانه و ضعف سواد مخاطب است.
اگر چه وقتی اطلاعات منتشر شده در این فضا دارای منبع مشخص نباشد برای مخاطب ابهام ایجاد می‌کند و از باورپذیری این فضا می‌کاهد. در واقع جوانان به معنای عام به فضای مجازی اعتماد ندارند و هر قدر که میزان سواد رسانه‌ای مخاطب بالاتر باشد، میزان اعتماد او به فضای مجازی کمتر خواهد شد.
لازم به ذکر است فضای مجازی تنها به اینترنت محدود نمی‌شود و SMS و MMS نیز جزو فضای مجازی محسوب می‌شود.
چقدر از فضای سیاسی امروز جامعه ناشی از فعالیت‌های فرصت‌طلبان در فضای مجازی است؟
در شرایط پس از انتخابات با فعال شدن شبکههای اجتماعی نظیر فیس بوک و توییتر و … و همچنین ارسال ایمیل‌ها برای انبوهی از کاربران سهم اثربخشی فضای مجازی افزایش یافته است.
حمایت‌های بین‌المللی و به خصوص آمریکا از سایت‌های اجتماعی نشانه تأثیرگذاری آنها در فضای سیاسی ایران بود، به طور مثال همزمان با انتخابات ریاست جمهوری دهم در ایران قرار بود تعمیرات فصلی توییتر آغاز شود اما آمریکا از این شرکت خواست تا تعمیراتش را به تعویق بیندازد و طی قانونی که در کنگره آمریکا تصویب شد، بودجه‌ای برای توییتر تخصیص داده شد و از فیلترینگ این سایت ممانعت به عمل آمد و وزیر امور خارجه آمریکا از این سایت به عنوان بخشی از حمایت آمریکا از حوادث پس از انتخابات ایران یاد کرد، این اظهارات و اتفاقاتی که در داخل کشور شاهد آن بودیم نشان میدهد، فضای مجازی توانسته تأثیر قابل ملاحظه‌ای را در فضای سیاسی کشور ما داشته باشد.
آیا اطلاع‌رسانی ناقص و غیرکارشناسانه در کشور ما موجب رشد فضاهای مجازی ناسالم با خوراک‌های سیاسی هدفدار به مخاطبان و به ویژه جوانان شده است؟
بله، یکی از دلایلی که سبب می‌شود مخاطبان از رسانه‌های رسمی کشور فاصله بگیرند عملکرد غیرحرفه‌ای آنهاست و این ضعف عملکرد در گرایش مخاطبات به این جریان مؤثر بوده است.
اگر در گذشته قدرت سیاسی، نظامی یا اقتصادی کشورها تعیین‌کننده بود، امروز قدرت اطلاعاتی و رسانه‌ای تعیین‌کننده است. سهم کشور ما از این قدرت چیست؟
ما در داخل کشور رسانه‌های متعدد و متنوعی داریم و چرخه رسانه‌ای در داخل کشور با وجود ضعف عملکرد حرفه‌ای، کامل است، اما در صحنه بین‌المللی چرخه رسانه‌ای ما دارای کاستی‌های زیادی است. ما هیچ خبرگزاری یا رسانه مکتوب یا سایتی که در تراز بین‌المللی دارای مخاطب باشد نداریم و تنها رسانه‌های بین‌المللی ما به شبکه العالم و شبکه پرس و چند رادیو در خارج از کشور محدود می‌شود که در این موارد نیز گاه اشکالاتی وجود دارد که از اثر بخشی آنها کم می‌کند. این کاستی‌ها در بخش بین‌الملل با گذر زمان خود را بیشتر نشان میدهد و ما را در تبیین مواضع خود دچار مشکل می‌کند.
مقام معظم رهبری در ابلاغیه برنامه پنجم توسعه به بحث امنیت ساختارهای اطلاعاتی و ارتباطی اشاره فرمودند. آیا این امنیت در کشور ما به ویژه در فضای مجازی و اینترنتی وجود دارد؟
در این زمینه دو بحث وجود دارد؛ یکی بحث مالکیت فضای مجازی است که ما در آن ضعف جدی داریم و دیگری اینکه همه سرورهای ما در خارج از کشور است اما در مورد شبکههای اطلاعاتی مؤثر در داخل کشور، همچون بانک‌ها و مجموعه‌های بزرگ و دستگاه‌های امنیتی باید سرمایه‌گذاری زیادی در طراحی شبکههای ایمنی انجام شود که این سرمایه‌گذاری‌ها صورت گرفته است.
امنیت در فضای مجازی از موضوعات بسیار مهمی است تا آنجا که در دنیا ارتش‌های سایبری موضوعیت جدی پیدا کرده‌اند و یکی از کارکردهای آنها عبور از لایه‌های امنیتی و نفوذ به شبکههای مجازی است که اخیراً بعضی از نیروهای جوان و فعال داخل کشور بعضی از سایت‌های مهمی چون توییتر و حتی بخش‌هایی از سایت‌های نظامی آمریکا را هک کرده‌اند.
در کشور ما نیروهای فعال و توانمندی در این حوزه وجود دارد و اقدامات خوبی هم برای تشکیل بخش سایبری نیروهای مسلح صورت گرفته و در مجموع این توجه وجود دارد ولی در بخش مالکیت فضای مجازی ما ضعف جدی داریم.
می‌دانیم اوباما در انتخابات ریاست جمهوری 2008 آمریکا به طور گسترده‌ای از فضای مجازی در جهت تبلیغات خود بهره برد؛ امری که در انتخابات دوره دهم ریاست جمهوری ایران نیز اتفاق افتاد، از طرفی حدود 60 درصد جمعیت ایران زیر 30 سال سن دارند که عموماً از مشتریان فضای مجازی هستند، هدایتگران سیاسی ایران چقدر در نبرد انتخاباتی دهم در فضای مجازی موفق بودند؟
شاید ارزیابی علمی و مشخصی در این زمینه صورت نگرفته باشد. در انتخبات دهم رسانه‌هایی چون تلویزیون که مناظرات را منعکس می‌کردند، نقش مهمی داشتند و اگر پیامک‌ها را نیز به عنوان فضای مجازی در نظر بگیریم، این فضا در تبلیغات انتخاباتی نقش مهمی ایفا کرد البته این را هم باید در نظر گرفت که ضریب نفوذ اینترنت در کشور ما به طور قابل ملاحظه‌ای افزایش داشته است.
توماس فریدمن روزنامه‌نگار صهیونیستی از شیوه شبکه‌سازی اجتماعی در فضای مجازی علیه ایران به عنوان مسجدسازی در مقابل مساجد انقلاب یاد می‌کند،تعبیر شما از این گفته چیست؟
جنبش‌های اجتماعی مدرن ویژگی‌هایی دارند، از جمله طراحی شبکههای اجتماعی که در ایران نیز مدل‌سازی و اجرا می‌شود. یکی از ویژگی‌های این جنبش‌ها عدم وجود رأس یا سلسله‌مراتب است به همین دلیل امکان ضربه زدن به آن دشوار است یا اگر چهره‌هایی که با بدنه جنبش در ارتباطند از آن فاصله بگیرند، باز جنبش به فعالیت خود ادامه میدهد. در سازماندهی این جنبش‌ها شبکههای اجتماعی فعال در فضای مجازی فوق‌العاده مؤثرند و راهبری این جنبش‌ها از طریق فضای مجازی است. این مسأله در اتفاقات پس از انتخابات نیز کاملاً آشکار بود. نوع طراحی و زمانبندی فعالیت‌ها و شعارها، پوسترها، محل تجمعات و همه این اتفاقاتی که افتاده، مهم‌ترین بستر آنها در فضای مجازی و شبکههای اجتماعی بود. این شبکه‌ها علاوه بر نقاط قوت، نقاط ضعفی هم دارند که با شناخت درست آنها می‌توان نقاط ضعفشان را شناسایی کرده و عکس‌العمل مناسب نشان داد.
در فضای مجازی فارسی‌زبانان ایران چقدر به «مقوله اخلاق سیاسی» تعهد و پایبندی دیده می‌شود؟
عدم نظارت بر این فضا از یک سو اجازه میدهد تا اخبار و اطلاعات راحتتر تولید و مبادله شود و از سوی دیگر به دلیل عدم اعمال نظارت و ناشناخته بودن بخش زیادی از گردانندگان این فضا اقدامات غیراخلاقی نیز خیلی راحتتر در آن انجام می‌شود، در حال حاضر فضای مجازی از این نظر آسیب دیده است.