سرطان سینه یعنی پایان روابط زناشویی؟!

ستاره محمد: «از هر 4 زن ایرانی یک نفر به سرطان سینه مبتلا می شود.» این جمله را دکتر بهزاد رحمانی، رئیس هیات مدیره انجمن جراحان عمومی ایران در گفت و گو با ایرنا بیان کرده و گفته سن بروز این بیماری به زیر 30 سال و حتی 22 و 23سالگی رسیده است.

دلهره حاصل از بیماری و ترس از مرگ تنها دغدغه مبتلایان به این سرطان نیست، بلکه گاهی عوارض درمان آن از جمله ریزش موهای سر، ضعف، بی حالی و به خصوص تغییر در ظاهر پستان ها و ناتوانی جنسی، باعث افسردگی بیماران می شود. خبر خوب اینکه می توان این مسائل را با آموزش بیماران و همسران آنها و رعایت نکته هایی خاص تا حد زیادی مدیریت و از بروز مشکلات زناشویی جلوگیری کرد.

سرطان سینتیا نیکسون

سینتیا نیکسون یکی از چهره های نام آشنای هالیوود است که سرطانش در سال 2006 در سن 40سالگی تشخیص داده شد. پزشکان در ماموگرافی غربالگری به توموری که در سینه راست او بود، پی بردند. نیکسون برای علنی کردن بیماری اش مدت ها مردد بود و نمی خواست در طول درمان سرطانش سوژه رسانه ها شود. او که از درمان های جراحی و پرتودرمانی برای مداوای مشکل خود استفاده کرده، اکنون می خواهد با بازگویی داستان بیماری خودش و مادرش در آگاهی بخشی زنانی که در معرض خطر این سرطانند، ایفای نقش کند. به گفته او، «ما می توانیم و باید پس از سرطان یا هر بیماری دیگری به زندگی برگردیم.»

پس از سرطان پستان

دکتر نسرین السادات علوی متخصص و جراح بیماری های پستان، عضو هیات علمی پژوهشکده سرطان پستان جهاد دانشگاهی:

بازسازی نسج پستان پس از درمان سرطان امکان پذیر است

سرطان پستان و درمان های آن چه تاثیری بر سلامت و توانایی جنسی خانم ها می گذارد؟

سلامت و توانایی جنسی خانم ها پس از درمان سرطان پستان ممکن است در اثر عوامل متعددی از جمله افسردگی، عوارض داروها و مشکلات ظاهری تحت تاثیر قرار گیرد. علاوه بر اینها، شیمی درمانی می تواند باعث ایجاد خستگی و ضعف شود و به طور موقت میل جنسی را کاهش دهد اما خوشبختانه تاثیر آن موقت است و پس از اتمام شیمی درمانی این عارضه برطرف می شود. در برخی بیماران برای درمان بهتر، هورمون جنسی زنانه «استروژن» سرکوب می شود تا سلول های سرطانی وابسته به آن فرصت رشد مجدد پیدا نکنند.

دراین حالت بیمار دچار حالت یائسگی مصنوعی می شود که ممکن است برخی عواقب آن ناخوشایند باشد؛ مثل حالت گرگرفتگی یا خشکی مخاط ها از جمله خشکی پوشش داخلی سیستم تناسلی زنانه که باعث احساس درد هنگام برقراری روابط زناشویی می شود. البته برای اغلب این مشکلات درمان های مناسب وجود دارد و بیمار و همسر او می توانند با اطلاعات مناسب از روابط زناشویی لذت ببرند.

بیماران چگونه می توانند با مشکلات جنسی کنار بیایند و آنها را برطرف کنند؟

در مقابله با عوارض ناشی از سرطان و درمان آن چند عامل موثر هستند؛ از جمله همکاری و همدلی همسر بیمار که نقش بزرگی در روحیه او ایفا می کند. همسر می تواند به بیمار اطمینان دهد که قطع موقت روابط زناشویی برای او قابل قبول است و روی رابطه آنها تاثیر بدی نخواهدگذاشت. هم چنین می تواند به او بگوید که گرچه برای برقراری رابطه زناشویی مشتاق است اما اگر این روابط برای او ناخوشایند یا دردناک است، می تواند موقت کاهش یا قطع این ارتباط را تحمل کند و همراه با و به دنبال درمان عوارض بیماری برود. آگاهی زن از اینکه رابطه صمیمی با همسرش را به دلیل بیماری از دست نمی دهد، عامل مهمی در بازگشت به زندگی عادی پس از درمان است.

آیا برقراری رابطه زناشویی برای بیماران طی دوران درمان خطرناک است؟

در اغلب موارد نه، اما در دوران شیمی درمانی به دلیل ضعف سیستم ایمنی بدن، بهداشت ارتباط زناشویی باید جدی گرفته شود. در این زمان استفاده از کاندوم می تواند در کاهش عفونت های احتمالی نقش مهمی داشته باشد.

جراحی ترمیمی سرطان پستان برای کدام بیماران مناسب است؟

بیمارانی که درمان حفظ پستان شده اند معمولا از نتایج درمان راضی هستند اما اگر شکل جدید این عضو را دوست ندارند، می توانند پس از گذراندن درمان ها و برطرف شدن ضعف و اثر پوستی رادیوتراپی، تحت عمل جراحی قرار بگیرند. بیمارانی که پستان آنها کامل برداشته می شود نیز اگر به رادیوتراپی نیاز نداشته باشند، می توانند همزمان بازسازی پستان را انجام دهند اما گر بیمار به دلیل درگیری غدد لنفاوی یا اندازه بزرگ تومور به اشعه درمان نیاز داشته باشد، بهتر است بازسازی را حداقل تا 6 ماه پس از اتمام رادیوتراپی به تعویق بیندازد. در این فاصله می توان از پروتزهای داخل لباس استفاده کرد. این پروتزها ظاهر این عضو را از روی لباس کاملا طبیعی جلوه می دهند.

جراحی بازسازی پستان چگونه انجام می شود؟

برای بازسازی نسج پستان روش های متعددی وجود دارد. به طور خلاصه برای این منظور می توان از نسج بدن بیمار (مثل نسج شکم یا پشت) یا پروتز و ترکیبی از این دو استفاده کرد. انتخاب روش مناسب با نظر پزشک معالج و بیمار انجام می شود؛ برای مثال ممکن است هر دو روش قابل انجام باشند اما بیمار به دلایلی استفاده از پروتز را ترجیح بدهد یا برعکس.

آیا انجام این جراحی ظاهر پستان طبیعی خواهد شد؟ هاله پستان چگونه بازسازی می شود؟

در اغلب موارد نتایج قابل قبول هستند و در صورت وجود مشکل می توان با عمل های ترمیمی کوچک، وضعیت پستان را به حد مطلوب رساند. سر پستان نیز با روش خاصی بازسازی می شود. برای رنگ هاله هم خالکوبی به کار می رود که در اغلب موارد با نتایج خوبی همراه است.

چرا سرطان مضطربمان می کند؟ چگونه با اضطرابش کنار بیاییم؟

دکتر رباب حامدی، دکترای تخصصی روان شناسی و روان شناس مرکز مشاوره دانشگاه علوم پزشکی تهران: سرطان پستان با تاثیرات مختلف روان شناختی روی بیماری می تواند روابط زناشویی را تحت تاثیر قرار دهد. این بیماری یک عامل استرس زای جدی و تهدیدی برای ادامه زندگی هر زن محسوب می شود. با ابتلا به سرطان، فرد شرایط جسمی و زندگی خود را غیرقابل پیش بینی می داند و عمدتا در این زمینه افکار منفی پیدا می کند. این نشخوارهای ذهنی منفی ممکن است باعث بروز افسردگی و اضطراب شود که هر دو تاثیر بسزایی بر روابط زناشویی می گذارند. درواقع افکار بیمار در مورد مشکلات گذشته و اما و اگرهای آن (مثل فکر کردن راجع به اینکه نباید چنین می شد، کاش فلان کار را می کردم، کاش چنین کرده بودم، اگر شوهرم این طور نبود و…) او را به سمت افسردگی سوق می دهد. در عین حال نگرانی های بیمار راجع به آینده (افکاری مثل به زودی می میرم. بچه هایم بعد از من چه می کنند؟ درمان ها فایده ای نداره و…) باعث بروز نشانه های اضطراب می شود.

از سوی دیگر، عمل جراحی پستان و تغییر جسمی بیمار، تصویر ذهنی او را نسبت به جسم خود تغییر می دهد. به همین دلیل از حضور در جمع و حتی در کنار همسر خود خجالت می کشد و سعی می کند تا جایی که می تواند تغییرات ایجادشده در بدن خود را پنهان کند. اثر روان شناختی دیگر سرطان پستان، بروز احساس بی کفایتی است. عمل جراحی و شیمی درمانی نیز باعث بدحالی می شوند که در مجموع باعث می شوند بیمار نتواند مثل گذشته به کارها و وظایف خود رسیدگی کند و از پس ایفای نقش های خود در زمینه های مختلف زندگی مثل زندگی شخصی حرفه ای نقش مادری و همسری برآید. این موارد همگی احساس ارزشمندی بیمار را خدشه دار می کنند و باعث می شوند نسبت به توانایی خود تردید کند و اعتماد به نفس اش کاهش یابد. به تبع آن، روابط زناشویی نیز تحت تاثیر قرار می گیرد.

عکس العمل مردها برعکس خانم هاست

مردها وقتی تحت فشار روانی قرار می گیرند، معمولا برانگیخته تر می شوند و تمایل بیشتری برای برقراری ارتباط زناشویی پیدا می کند. در حالی که زنان در زمان استرس نسبت به ابرازهای عاطفی و جنسی همسرشان بی تفاوت می شوند و نمی توانند پاسخگوی مناسبی در این زمینه باشند. استرس حاصل از سرطان، روند غیرقابل پیش بینی درمان، احتمال ناکافی بودن معالجات پزشکی برای کنترل بیماری و بروز خلق افسرده در بیمار همگی باعث بی میلی جنسی زن می شوند. در این صورت حتی اگر همسر رفتار مناسبی داشته باشد، شاید زن نتواند در این زمینه او را همراهی کند. درواقع یک خانم زمانی می تواند نقش مناسبی در رابطه زناشویی ایفا کند و ارضا شود که مرکز ترس و اضطراب در مغز او از کار افتاده باشد اما در سرطان پستان همه ذهن زن پر از افکار مزاحم منفی است. از سوی دیگر، با توجه به تغییر تصویر ذهنی و کاهش اعتماد به نفس بیمار، هر رفتاری که از جانب همسرش در ذهن او به منزله «نخواستنی بودن» یا «دوست داشتنی نبودن» تلقی شود، مانع رفتار مثبت او در رابطه با همسرش می شود. این واکنش ذهنی و رفتاری نیز بر نگرش و رفتار مرد تاثیر منفی می گذارد و چرخه معیوبی را آغاز می کند.

هر چند که مردان برای غلبه بر استرس گاه از نظر جنسی برانگیخته تر می شوند اما برخی نیز در زمان بروز هیجانات منفی ترجیح می دهند مشکلاتشان را به تنهایی حل کنند. به همین دلیل در غار تنهایی فرو می روند و تا جایی که می توانند از تماس با دیگران اجتناب می کنند. چنین مردی وقتی همسرش را مبتلا به سرطان پستان می بیند، زندگی مشترک خود را در معرض آسیب جدی می بیند و با کناره گیری سعی می کند خود را با این شرایط وفق دهد. این رفتار مرد در ذهن زن ممکن است بی تفاوتی، بی علاقگی و فاصله گرفتن معنا شود. به این ترتیب زن هم ممکن است به نوبه خود دیگر تمایلی به رابطه نزدیک نداشته باشد.

بدون کمک همسر، روند بهبود کند می شود

استرس نقش مخربی بر کارکرد سیستم ایمنی بدن می گذارد و باعث تضعیف آن در برابر فعالیت میکروب ها و دیگر عوامل بیماری زا می شود بنابراین آرامش یکی از مهم ترین عوامل روانی موثر در روند بهبود بیمار است. با توجه به اینکه نزدیک ترین فرد در زندگی به بیمار همسر او است، تبعا مردها می توانند نقش بسزایی در آرامش روانی همسرانشان داشته باشند. اگر بیمار اطمینان یابد که همسرش او را دوست دارد و با وجود عوارض بیماری در کنارش می ماند و از او حمایت عاطفی و فیزیکی می کند، احساس آرامش و امنیت بیشتری خواهدکرد.

نگرانی هایتان را بیرون بریزید و گریه  کنید

همدلی یکی از اساسی ترین کارهایی است که باعث آرامش و احساس درک شدن می شود. متاسفانه بسیاری از افراد فکر می کنند اگر مشکلات بیمار را انکار کنند یا آن را بی اهمیت جلوه دهند، باعث می شوند مشکل در ذهن او کوچک شود در حالی که نتیجه برعکس است. برای همدلی می توانیم خود را جای بیمار بگذاریم و سعی کنیم با گوش کردن فعالانه به حرف ها و درددل هایش و پرهیز از قضاوت یا عضو کردن موضوع، اول از همه مشکل و درد واقعی او را بفهمیم. سپس باید به او بازخورد دهیم که این نگرانی ها و احساسات منفی طبیعی است و اگر ما هم جای او بودیم چنین فکر و احساسی پیدا می کردیم. به عبارتی باید به بیمار بفهمانیم که درکش می کنیم. پس با حفظ آرامش خود اجازه دهید عمیق ترین نگرانی هایش را بر زبان بیاورد و گریه کند تا به آرامش دست یابد.

همواره عشق خود را به همسرتان یادآوری کنید

مرد می تواند با تعریف و تایید ظاهر همسرش به او اطمینان دهد که همچنان برای او دوست داشتنی و جذاب است. احساس آرامش و اطمینان به بیمار کمک می کند در روابط زناشویی نقش موثری ایفا کند بنابراین لازم است زن و شوهر در این مورد با هم صحبت کنند تا از مشکلات و نیازهای هم باخبر شوند.

بسیاری از زوج ها فکر می کنند تنها راه و هدف رابطه زناشویی، رسیدن به ارگاسم (اوج لذت جنسی) است اما این باور اشتباه است و باید تغییر یابد تا زوج بتوانند با معاشقه و رفتارهای آرام بخش جسمی از وجود یکدیگر لذت ببرند. این موضوع را هم باید در نظر داشت که ضعف جسمی و احساس درد ممکن است باعث شود بیمار از عهده انجام برخی وظایف خود برنیاید و به کمک جانبی نیاز داشته باشد. در این موارد، همکاری مرد در انجام امور منزل و کمک به همسر به خصوص وقتی به دلیل عمل جراحی و شیمی درمانی بدحال است، علاوه بر اینکه از حجم کارهای بیمار کم می کند به او اطمینان می دهد که حمایتگر مهربانی در کنارش وجود دارد. البته قبل از همه اینها مرد هم باید یاد بگیرد که از افکار مزاحم و پیش بینی های منفی در مورد عواقب بیماری همسرش خودداری کند.

شاید نیاز به مداخله روان پزشک داشته باشید

درمان افسردگی و اضطراب حاصل از سرطان به بهبود روابط زناشویی کمک بسزایی می کند. یکی از کارآمدترین رویکردها در این زمینه، رویکردشناختی رفتاری است که به اختصار CBT نامیده می شود. در این رویکرد باور بر این است که لزوما رفتار اطرافیان و مشکلات محیطی باعث بروز احساسات منفی و اختلالات مختلف از جمله افسردگی و اضطراب در فر نمی شوند بلکه نحوه تفکر و نوع معنایی که او به رفتار دیگران یا محرک های محیطی می دهد، می تواند عامل این اختلالات باشد.

به همین دلیل در روند درمان، شایع ترین و ناکارآمدترین افکار منفی بیمار شناسایی می شود و طی چالش هایی به تدریج نوع تفکر، نگرش و شیوه ارزیابی او از خود، بیماری و آینده اش تغییر پیدا می کند. به این ترتیب احساسات منفی فروکش می کند و افکار واقع بینانه جایگزین آن می شود. علاوه بر آن، بیمار در روند درمان تصویر ذهنی صحیحی از خود پیدا خواهد کرد و اعتماد به نفسش ترمیم می شود. از این طریق می توان به او و همسرش کمک کرد تا برای مشکلات خود راه حل پیدا کنند و از ناامیدی بیرون بیایند. آموزش مدیریت استرس با روش شناختی- رفتاری، راهکار دیگری است که باید برای درمان بیماران مبتلا به سرطان پستان انجام داد. البته گاهی شدت علائم روانی به حدی است که در کارایی بیمار (حرفه ای یا خانه داری) تاثیر می گذارد و او را خانه نشین می کند. حتی ممکن است فرد افکار مگر یا خودکشی پیدا کند. در این شرایط بیمار باید همزمان با روان درمانی، به روان پزشک مراجعه و دارو دریافت.