دردشناسي منطقه‌ای شكم
ستاره محمد
دكتر اميد قارویي آهنگر:هر زمان كه دچار دل‌درد مي‌شويم اول از همه به فكر سوء‌هاضمه، نفخ، يبوست يا مسموميت غذايي مي‌افتيم! غافل از اينكه درد در هر منطقه از شكم مي‌تواند علل و راه‌هاي درماني بسيار متفاوتي داشته باشد. از يك نفخ يا كرامپ ساده گرفته تا سنگ كليه، پانكراتيت، عفونت‌هاي مثانه، آپانديسيت، بيماري‌هاي كيسه صفرا، مشكلات كبدي و حتي سكته قلبي همگي مي‌توانند دردهاي شديد يا خفيفي را در بخش‌هاي مختلف شكم ايجاد كنند. اگرچه اغلب دل‌دردها بي‌خطر هستند و طي چندين ساعت خود به خود رفع مي‌شود اما بعضي مداومت پيدا كرده و اگر به‌طور اورژانسي مورد درمان قرار نگيرند، جان‌تان را به خطر مي‌اندازند. حال اگر مي‌خواهيد با انواع دردهاي پرخطر و كم خطر در هفت ناحيه از شكم آشنا شويد با ما همراه باشيد. . .
ناحيه 1: بالاي ناف زير دنده‌ها
گاهي اوقات سكته‌هاي قلبي با درد در اين ناحيه خود را نشان مي‌دهند؛ به خصوص اگر سن فرد بالا باشد و علائم ديگر سكته مثل تعريق سرد، تهوع و استفراغ نيز وجود داشته باشند. اين درد معمولا با راه رفتن تشديد مي‌شود و با استراحت و مصرف قرص زير زباني بهبود نمي‌يابد. البته سكته قلبي فقط باعث انتشار درد به اين ناحيه مي‌شود. به عبارتي لمس همان نقطه از شكم موجب درد نخواهد شد. درست مثل دردي كه براثر سكته به دست چپ انتشار پيدا مي‌كند.
از لحاظ آناتوميك نيز شايع‌ترين علت درد در اين ناحيه، زخم‌هاي معده و اثني عشر هستند. حال ممكن است زخم ساده باشد و فقط احساس سوزش ايجاد كنديا دچار عارضه شده باشد و ديواره مخاط را سوراخ كرده باشد كه در اين صورت درد مداوم خواهد بود. دردهاي ناشي از زخم معده معمولا با ناشتا ماندن يا مصرف شربت آلومينيوم‌ام جي كاهش پيدا مي‌كنند. دردهاي ناشي از زخم‌هاي ساده اثني‌عشر نيز معمولا با غذا خوردن و همچنين مصرف آلومينيوم ام جي اس يا قرص معده فروكش مي‌كنند.
از ديگر علل شايع درد در اين ناحيه مي‌توان به اختلالات پانكراس از جمله پانكراتيت (التهاب لوزالمعده) اشاره كرد. اين درد معمولا به پشت انتشار دارد، با خم شدن رو به جلو كمتر مي‌شود، با دراز كشيدن به پشت افزايش مي‌يابد و مداوم و شديد است. سنگ‌ها، التهاب‌ها و عفونت‌هاي كيسه صفرا، بيماري‌هاي كبد و هپاتيت‌هاي ويروسي نيز مي‌توانند در اين ناحيه درد ايجاد كنند. درد هپاتيت مبهم است و معمولا با علائمي چون زردي، تهوع، استفراغ، كاهش رنگ مدفوع، افزايش رنگ ادرار، بي اشتهايي و علائم شبيه به سرماخوردگي و آنفلوآنزا، دردهاي عضلاني پراكنده و دردهاي مفصلي همراه است.
ناحيه 2: بالا راست
علت درد در اين منطقه تقريبا مشابه با ناحيه وسط و بالاي شكم است. البته خيلي به ندرت بيماري‌هاي نيمه تحتاني ريه راست هم مي‌توانند در اين ناحيه درد ايجاد كند. علاوه بر اين، سنگ‌ها و بيماري‌هاي كيسه صفرا و مشكلات كبدي همگي از عوامل درد در اين ناحيه به شمار مي‌آيند. دردهاي كيسه صفرا ممكن است به شانه راست هم انتشار پيدا كنند و برعكس دردهاي پانكراس با دراز كشيدن بهتر مي‌شوند و با خم شدن افزايش مي‌يابند. كساني كه مشكل صفراوي دارند اغلب به دنبال مصرف غذاهاي پرچرب دردشان تشديد مي‌شود. در نتيجه بهتر است از مصرف غذاهاي خيلي چرب مثل آبگوشت يا كله‌پاچه خودداري كنند.
ناحيه 3: بالا چپ
درد در اين ناحيه خيلي شايع نيست. با اين حال از آنجاكه معده در اين منطقه قرار دارد، بيماري‌هاي مربوط به آن از جمله زخم‌ها مي‌توانند باعث درد در سمت چپ و بالاي شكم شوند. طحال نيز در اين منطقه قرار دارد بنابراين اگر بزرگ شود يا در آن آمبولي ايجاد شود باعث بروز درد خواهد شد. درگيري قسمت‌هاي تحتاني ريه چپ هم مي‌توانند در اين ناحيه درد ايجاد كنند.
ناحيه 4: پايين راست
شايع‌ترين علت درد در اين ناحيه آپانديسيت است اما بايد توجه داشته باشيد كه درد آپانديس در 24ساعت اول معمولا دور ناف است و بعد به سمت راست و پايين شكم منتقل مي‌شود. در صورت بروز چنين دردي بايد در اسرع وقت به اورژانس مراجعه كنيد. در اين ناحيه همچنين قسمتي از روده بزرگ به نام سكوم قرار دارد بنابراين هر نوع اختلال در آن مي‌تواند باعث درد در اين منطقه شود.
ناحيه 5: پايين چپ
درد در اين ناحيه مي‌تواند ناشي از بيماري ديورتيكوليت (بيرون زدگي مخاط جدار روده بزرگ) باشد كه بر اثر يبوست يا بيماري‌هاي زمينه‌اي ايجاد مي‌شود. اين وضعيت درمان‌پذير است اما اگر درمان نشود ممكن است عود كند. از علائم آن هم مي‌توان به درد شكم همراه با دل‌پيچه، تب، تهوع و حساسيت به لمس در ناحيه بيرون زدگي مخاط روده اشاره كرد. درمان آن در موارد خفيف، تغيير رژيم غذايي و استفاده از مواد ملين است. در موارد شديدتر هم ممكن است نياز به استراحت، دارو و جراحي وجود داشته باشد.
پايين چپ و راست مشترك
اختلالات و سنگ‌هاي كليه مي‌توانند باعث دردهاي كوليكي در اين دو منطقه شوند؛ دردي كه در ابتدا تشديد شونده است و پس از رسيدن به نقطه اوج، ناگهان قطع مي‌شود. اين درد معمولا به كشاله ران يا حتي بيضه‌ها هم انتشار پيدا مي‌كند. در اين صورت فرد بايد مايعات فراوان و مسكن‌هاي خوراكي مصرف كند. اما گاهي اوقات درد آنقدر شديد است كه مجبور مي‌شويم از مسكن‌هاي وريدي استفاده كنيم. همچنين اين افراد بايد فعاليت فيزيكي زيادي داشته باشند و ورزش‌هاي پرشي انجام دهند تا سنگ‌شان دفع شود.
در خانم‌ها نيز بيماري‌هاي دستگاه تناسلي و التهاب لوله‌هاي رحم و تخمدان‌هاي دو طرف مي‌توانند عامل درد در ناحيه چپ و راست پايين شكم باشند. در آقايان هم دردهاي پاتولوژيك بيضه‌ها مي‌توانند به اين دو ناحيه از شكم انتشار پيدا كنند. حتي فتق‌هاي ناحيه كشاله ران هم باعث انتشار درد به اين نواحي مي‌شوند.
ناحيه 6: دور ناف
درد در اين ناحيه مي‌تواند به دليل مسموميت‌هاي غذايي و التهاب‌هاي ويروسي يا باكترايي روده باريك ايجاد شود. البته اين التهاب‌ها ممكن است در تمام نواحي شكم هم درد ايجاد كنند. دردهاي ناشي از التهاب‌هاي ويروسي معمولا مبهم هستند. كم و زياد مي‌شوند و با تهوع، استفراغ و اسهال همراه هستند. در صورتي كه اسهال خوني و همراه با تب باشد و بعد از 48 ساعت رو به بهبود نرود فرد بايد حتما بستري شود؛ به خصوص اگر بالاي 50 سال داشته باشد. ديگر بيماري‌هاي التهابي روده مثل كرون نيز مي‌توانند باعث دردهاي مزمن دور ناف شوند.
البته در بيماري كرون درد در سمت چپ و پايين شكم نيز ايجاد مي‌شود. از ديگر علل شايع دردهاي شكمي دور ناف و منتشر در كل شكم مي‌توان به سندرم روده تحريك پذير يا IBS اشاره كرد. اين اختلال بيشتر بر اثر استرس‌هاي روحي و رواني به وجود مي‌آيد و تشخيص آن در آخرين مرحله پس از رد ساير علل شكم درد، مطرح مي‌شود.
ناحيه 7: پايين ناف
علت شايع درد در اين ناحيه التهاب مثانه، عفونت سيستم ادراري و التهاب دستگاه تناسلي در خانم‌هاست. تخمك گذاري در روز چهاردهم سيكل ماهانه نيز مي‌تواند باعث درد زير ناف شود. در همين ناحيه يك تا دو روز قبل از قاعدگي هم ممكن است درد ايجاد شود كه با علائم ديگري چون بي حوصلگي و درد سینه همراه است. به مجموعه اين علائم PMS يا سندرم قبل از قاعدگي گفته مي‌شود و براي درمان آن معمولا از مسكن‌هایی مثل مفناميك اسيد استفاده مي‌شود.
به پزشك مراجعه كنيد اگر. . .
– دردتان شديد و ناگهاني است و در عملكردتان اختلال ايجاد كرده است.
– همراه با درد شكم، تب، تهوع، استفراغ، اسهال شديد، اسهال خوني و تنگي نفس داريد.
– دردتان مداوم است و بيشتر از 24 ساعت طول كشيده، به خصوص اگر بالاي 50 سال دارید.
– شكم‌تان سفت شده است و قادر به اجابت مزاج نيستيد.
اين نكات را فراموش نكنيد.
– اگر اسهال با خون يا تب همراه است از مصرف داروي ضداسهال خودداري كنيد.
– اگر علت درد نامشخص است از مصرف داروهاي ضددرد خودداري كنيد؛ چه بسا كه بيماري مهمي را مخفي نگه داريد.
– گاهي اوقات درد مربوط به جدار شكم است و مي‌تواند كل ناحيه شكم را درگير سازد. در اين صورت ارتباطي با بيماري‌هاي داخل شكم ندارد بلكه به دليل درگيري عضله يا مشكلات پوستي ايجاد مي‌شود. چنين دردي معمولا به دنبال انقباض ديواره شكم (براي مثال هنگام دراز و نشست) تشديد مي‌شود.
– دردهاي ناشي از ريفلاكس يا بازگشت اسيد معده معمولا به صورت سوزش در ناحيه پشت و بالاي قفسه سينه احساس مي‌شوند بنابراين جزء دردهاي شكمي به حساب نمي‌آيند.
– تشخيص علت درد شكم حتما بايد توسط پزشك صورت گيرد چرا كه بعضي از اين دردها مهم و اورژانسي هستند. براي مثال بيمار ممكن است درد آپانديسيت را با سنگ كليه اشتباه بگيرد و به موقع به بيمارستان مراجعه نكند. به اين ترتيب جانش به خطر مي‌افتد.
