مادر 12 ساله و فرزند یک ماهه!

دو کودکی که روی زمین نشسته اند از جایشان بلند می شوند و به من تعارف می کنند. «نازخاتون» یکی از صدهادختری است که در سن نامناسب ازدواج کرده است. ازدواج با مردی که نه او را می شناخته و نه علاقه ای به او داشته است. او اکنون با 12 سال سن صاحب فرزندی یک ماهه است.

نازخاتون یک سال پیش برای کم شدن یک نان خور از سفره پدر در 11 سالگی ازدواج کرد.او می گوید: در کوچه مشغول بازی با خواهرهایم بودم که مادرم من را صدا کرد و گفت تو باید ازدواج کنی. من که حق حرف زدن روی حرف پدر و مادرم را نداشتم، به اجبار سرسفره عقد نشستم.

نازخاتون غذا درست کردن و شوهرداری را در 11 سالگی و در حالی که مجبور بود از عروسک هایش جدا شود از مادر شوهرش آموخته بود. او می گوید: پس از این که پسرم به دنیا آمد جای عروسک هایم پر شد. از او مانند عروسک هایم نگهداری کردم او را می شستم، لباس هایش را عوض می کردم، شیرش می دادم و …کنارش دختر کوچکی نشسته است.

«حکیمه» هم 9 ساله است و برای بازی با نازخاتون به خانه اش آمده. او دخترعموی نازخاتون است. حکیمه هم چندماهی است که مانند نازخاتون از روی ترس و اجبار با پسرعمویش ازدواج کرده است. رفتارش هیچ شباهتی به زنان ازدواج کرده ندارد، او همچنان غرق در دنیای کودکانه اش است.

نازخاتون می گوید: پدر حکیمه 5سال پیش فوت کرد و پدرم سرپرستی آن ها را برعهده گرفت. صدایش می کند: «حکیمه سرت را نشان بده»، حکیمه چادرش را کنار می زند. جای بخیه های روی سرش به راحتی قابل دیدن است. دوباره چادرش را جلو می کشد و بدو بدو می رود سمت خانه اش.

نازخاتون درباره حکیمه توضیح می دهد: 5 ماه است که ازدواج کرده. پدرم به دلیل آن که حاضر به ازدواج با برادرم نمی شد سرش را به دیوار کوبیده است. شوهر حکیمه 23 سال از او بزرگ تر است و او اکنون زن سوم پسرعمویش است. او اکنون با سایر زن های شوهرش در یک خانه زندگی می کند.

نازخاتون، دخترکی است با بچه ای یک ماهه. طبقه بالا،  همسایه بغلی اش،  کوچه روبه رویی اش،  پر است از دختران و زنانی که وقتی کودک بودند،  وقتی هنوز باید بازی های کودکانه می کردند،  وارد بازی جدی زندگی شدند. دخترهایی که به جای دفتر و کتاب مدرسه،  فرزندشان را در آغوش دارند.

ازدواج در قانون تعریف و برای آن سن خاصی درنظر گرفته شده است. برای دختران، ١٣ سال و پسران،  ١۵ سال. با این وجود ازدواج هایی شکل می گیرد که زیر سن قانونی است. ازدواج های پنهانی به دور از چشم قانون  به دور از هر گونه ثبت و سند  محضری.

ازدواج های بدموقع

ازدواج  در سال های اخیر  در کشورمان، با فراز و نشیب های زیادی مواجه بوده است. چه در میان کسانی که سن و شرایط آن را دارند و چه در میان مسئولانی که دغدغه این روزهای شان شده است ازدواج جوانان و از کمتر شدن تمایل جوانان رسیده به سن ازدواج، هراس دارند. دختران و پسرانی که به سن ازدواج رسیده اند، انگار روز به روز،  کمتر به ازدواج فکر می کنند. این کم شدن تمایل به ازدواج،  بیشتر در میان تحصیل کردگان و شاغلان دیده می شود. در این میان، ازدواج رو به رشد دختران و پسرانی که هنوز به بلوغ فکری و جسمی نرسیده اند، روی دیگر داستان ازدواج است.

براساس قانون مدنی ایران، سن قانونی ازدواج 15 سال برای دختران و 18 سال برای پسران تعیین شده است. هرچند در ماده ١٠۴١ قانون مدنی آمده است که عقد نکاح دختر قبل از رسیدن به سن ١٣ سال تمام شمسی و پسر  قبل از رسیدن به سن ١۵ سال تمام شمسی منوط است به اذن ولی به شرط رعایت  مصلحت با تشخیص دادگاه صالح. همچنین طبق ماده ۴۴ لایحه حمایت از خانواده برای مردی که بدون ثبت در دفاتر رسمی اقدام به ازدواج دایم کند، مجازات جزای نقدی قرار داده و جمع این مجازات با یکی از محرومیت های اجتماعی است.

براساس ماده ۴۷ لایحه حمایت از خانواده نیز، سردفتر صرفا در مقابل ثبت ازدواج مجدد بدون اجازه دادگاه مسئول شناخته شده و مجازات چنین سردفتری، انفصال دایم از شغل سردفتری است.

آمار چه می گوید؟!

مدیرکل ثبت احوال سیستان و بلوچستان آمار رسمی در خصوص این قبیل ازدواج ها را اعلام نمی کند اما می گوید: آمار ازدواج های زیر سن قانونی در استان زیاد است، ولی نسبت به سال های گذشته کمی کاهش داشته است.

«رضا راحت دهمرده» ادامه می دهد: به دلیل ثبت نشدن آمار و مراجعه نکردن زوج به دفاتر ازدواج، آمار واقعی در این خصوص در دست نیست و نمی توان رقمی را برای این ازدواج ها در نظرگرفت. اما وجود فرزندان بدون شناسنامه، آمار ثبت ازدواج های زمان قدیم و اکنون نشان می دهد که ازدواج های زیرسن قانونی در استان رواج دارد.

وی ادامه می دهد: ما برای ازدواج های ثبت نشده، افرادی را به روستاها و شهرستان های استان می فرستیم تا ازدواج های ثبت نشده را به ثبت برسانند و برای افراد بدون شناسنامه، شناسنامه صادر کنند. این که واقعا آماری از ازدواج های زیر سن قانونی در استان وجود ندارد، کمی جای تامل دارد.

مراجعه کنندگان زیادند

مسئول دفتر حمایت از حقوق زنان و کودکان دادگستری استان درباره ازدواج های زیرسن قانونی در استان می گوید: تقریباً می توان گفت هفته ای 6 تا 7 مراجعه کننده داریم که در سن زیر15 سال ازدواج کرده اند و به هر دلیلی برای احقاق حق خود به این جا می آیند.

«کلثوم مؤذن»، ادامه می دهد: البته به واسطه فرهنگ سازی هایی که انجام شده، آمار ازدواج در سنین پایین با فردی که چند دهه از دختر بزرگ تر است نسبت به سال های قبل کاهش یافته است اما هنوز شاهد این ازدواج ها در استان هستیم.

ازدواج زیرسن قانونی برای این گروه از لحاظ شرعی در صورت صدور حکم رشد توسط قاضی مشکلی به وجود نمی آورد اما از لحاظ قانونی به دلیل ثبت نشدن ازدواج ها مشکلات بسیاری را برای زنان و دختران به همراه دارد. بیشتر ازدواج های ثبت نشده استان نیز به دلیل همین ازدواج زیرسن قانونی است.

وی ادامه می دهد: اگر دختر یا پسری به سن قانونی نرسد ازدواج آن ها در محاضر اهل سنت و اهل تشیع ثبت نمی شود مگر آن که قاضی حکم رشد به آن ها ابلاغ کرده باشد و از آن جا که این کودکان از لحاظ بلوغ فکری کامل نشدند اکثر آن ها نمی توانند حکم رشد را دریافت کنند لذا ازدواج آن ها به صورت خواندن یک صیغه همراه وکیل دختر و چند شاهد صورت می گیرد.

وی دلیل اکثر این قبیل ازدواج ها را تنگدستی، فقر فرهنگی و عقاید قومی قبیله ای می داند و می گوید: بسیاری از این افراد دچار سوءتغذیه هستند و به اجبار والدین شان به ازدواج با شخصی که سال ها از آن ها بزرگ تر است مجبور می شوند و از آن جا که این ازدواج ها بدون انجام آزمایش های پزشکی، مشاوره های قبل ازدواج و ازدواج های فامیلی انجام می شود، فرزندانی با معلولیت های جسمی، ذهنی یا بیماری هایی مانند هموفیلی و تالاسمی در این خانواده ها به دنیا می آیند. به همین دلیل است که آمار ابتلای کودکان به هموفیلی، تالاسمی، معلولیت ذهنی و جسمی در این استان بالاست.

از سوی دیگر این استان دارای آمار بالای مرگ و میر مادران است که طبق بررسی های انجام شده موارد فراوانی از این مرگ ها به دلیل سن پایین مادر، ناتوانی در تحمل دردهای زایمانی و رعایت نشدن موازین بهداشتی رخ می دهد.

مسئول دفتر حمایت از حقوق زنان و کودکان دادگستری، ازدیاد معلولان و بیماران ژنتیکی در استان، آمار رو به رشد طلاق به دلیل نبود رضایت شخصی، بروز مشکلات روانی، افسردگی و رعایت نشدن حقوق زنان به دلیل ثبت نشدن ازدواج ها را از جمله عواقب ازدواج های زودهنگام و زیرسن قانونی مطرح و تاکید می کند: بیشتر این ازدواج ها در حالتی سرمی گیرد که دو طرف هیچ شناختی از هم ندارند و حتی یکدیگر را تاکنون ندیده اند.

وی ادامه می دهد: بسیاری از زنانی که به این جا مراجعه می کنند و در سن پایین ازدواج کرده اند، از طرف مقابل می ترسند و از زندگی مشترک دلزده شده اند و تنها به دلیل وجود فرزندانشان مجبور به ادامه زندگی هستند. متاسفانه بسیاری از این دخترها بعد از ازدواج به خانواده های پرجمعیت فرستاده و در اکثر مواقع زن دوم یا سوم یک مرد می شوند و مجبور به کار کردن در یک خانواده پرجمعیت هستند.

وی بیان می کند: طبق گفته قاضی اهل سنت، ازدواج بعد از سن بلوغ در میان اهل سنت حتی اگر دختر و پسر رضایت از ازدواج نداشته باشند جرم محسوب نمی شود زیرا این کودکان ولی دارند که اختیار تام دارد و پدر می تواند جای آن ها تصمیم بگیرد.

وی خاطرنشان می کند: ثبت نشدن واقعه ازدواج سبب محروم شدن زن و مرد از امتیازاتی است که دولت به آن ها می دهد مانند یارانه، طلاق، وام ازدواج و … البته مردی که ازدواج خود را به ثبت نرساند برابر قانون مجازات می شود.

گرچه که متاسفانه دست بالای دست بسیار است و بعضی از مردها بعد از آن که همسرشان به سن قانونی رسید برای دریافت امتیازات ازدواج برای ثبت آن ها به دفاتر ازدواج مراجعه می کنند و برای آن که مجازاتی به آن ها تعلق نگیرد تاریخ ازدواج را بعد از سن قانونی دختر اعلام می کنند.

موذن، ادامه می دهد: البته عده ای دیگر به ثبت ازدواج روی نمی آورند و این سبب می شود خانم ها در صورت فوت همسر یا مفقودشدن آن ها تحت پوشش مراکز حمایتی، کمیته امداد و … قرار نگیرند و علاوه بر آن، فرزندان این زوج نیز به دلیل ثبت نشدن ازدواج ها فاقد شناسنامه و حق و حقوق قانونی هستند.

هرچند طبق مطالعات انجام شده، ازدواج های زیر سن قانونی در این استان بیشتر به دلیل فقر و اعتقادات قومی بوده است اما مسئولان باید برای جلوگیری از بروز چنین معضلات اجتماعی که می تواند خطرناک باشد چاره ای بیندیشند.

176/