پیش تازی تراریختگان در دولت محیط زیستی
آرزو میرزاخانی: موج استفاده از محصولات تراریخته در زمان آقای احمدی‌نژاد و با حمایت رئیس انجمن زیستی کشور آغاز شد. اما در همان زمان چند تن از مسئولان همان دولت با ورود یا تولید این محصولات دستکاری شده ژنتیکی مخالفت کردند. علت هم خطراتی بود که تراریخته‌ها برای زندگی انسان و محیط زیست به دنبال داشتند. برخی از این مخالفت‌ها سبب شد تا کم کم دعوا بر سر استفاده از محصولات تراریخته بالا بگیرد و مدتی بعد قانون «ایمنی زیستی» به تصویب مجلس هشتم شورای اسلامی برسد. قانونی که بر اساس ماده ۲ آن، دولت صراحتا مکلف شد تا از تولید، کاشت، رهاسازی، واردات، صادرات و مصرف محصول تراریخته، حمایت و تسهیلات لازم رابرای آن فراهم کند. بهزاد قره یاضی از حامیان استفاده از محصولات تراریخته در کشور است. او در سال ۸۸ رئیس انجمن زیستی کشور بود و با ابراز خرسندی از تصویب قانون ایمنی زیستی در مصاحبه‌ای اعلام کرد: «بر اساس این طرح هر گونه تحقیق و آزمایش در حوزه ژنتیک و محصولات تراریخته (ترانس ژنتیک) کاملا آزاد بوده و تولید انبوه، تجاری‌سازی، مصرف و صادرات آن نیز با رعایت قانون مجاز شمرده می‌شود.»
در مقابل اصرارهای قره یاضی به استفاده و تولید محصولات تراریخته در کشور و اعتراف او به لابی‌گری در مجلس شورای اسلامی برای تصویب قانون حمایت از محصولات تراریخته، برخی کار‌شناسان، فعالان محیط زیست و حتی رئیس سازمان محیط زیست وقت (خانم واعظ جوادی)، انتقاد تندی به این اقدام کردند. بیشترین نقد‌ها بر این اساس مطرح شد که کشت گیاهان تراریخته یا «ترانس‌ژنتیک» از سوی اغلب سازمان‌های علمی و زیست‌محیطی بین‌المللی منع شده است چراکه استفاده از این محصولات، انسان را در معرض بیماری‌های خطرناک و ناشناخته قرار داده و پیامدهایی ایجاد خواهد کرد که شاید مهار آن به سختی ممکن باشد.
پروفسور علی یخکشی، استاد سابق دانشگاه گوتینگن آلمان، در آن زمان اعلام کرد که کشت چنین محصولاتی خطرساز خواهد بود و نیازمند سال‌ها تحقیق آن هم از سوی مؤسسات واجد شرایط، مطمئن و بی‌طرف است. به گفته او: «در مجموع به این سوال که آیا تغییرات ژنتیکی به انسان منتقل می‌شود یا نه خیلی صریح و واضح نمی‌شود پاسخ داد. باید خیلی محتاط بود و نتایج تحقیقات مؤسسات و پژوهشگران کشورهای مختلف که طویل‌المدت کار کردند را به دست آورد و بعد تصمیم گرفت».
تراریخته‌ها گونه‌های بومی کشور را تهدید می‌کنند
محمد درویش نیز که آن زمان از فعالان محیط زیست کشور بود در مصاحبه‌ای گفت: «اتفاقات کشورهای دیگر، مانند کشورهای آسیای جنوب شرقی، یا نگرانی‌های اروپا، آلمان و آمریکا نشان می‌دهد که این نوع گیاهان اثرات غیرقابل پیش‌بینی بر روی مصرف‌کننده که انسان باشد گذاشته‌اند. حتی بیم آن می‌رود که جهش‌های ژنتیکی اتفاق بیفتد. ایران سرزمینی است که اکنون ۱۷۲۸ گونه اندمیک دارد. گونه اندمیک، همان گونه انحصاری است، یعنی فقط در ایران وجود دارد. این ۱۷۲۸ گونه بسیار رقم قابل توجهی است، با توجه به اینکه این تعداد تقریبا برابر با گونه‌های اندمیک قاره اروپاست. آن‌وقت ما بیاییم با کشت گونه‌های تراریخته عرصه را برای گونه‌های بومی تنگ‌تر کنیم و در واقع گونه‌های تراریخته مثل گونه‌های مهاجم عمل خواهند کرد که به تدریج سبب می‌شوند تا گونه‌های بومی و محلی ما که در طول میلیون‌ها سال به این سرزمین عادت کردند و تمام عوارض‌شان شناخته شده خدشه‌دار شوند؛ این هم حرکتی کاملا نابخردانه است، چون گونه‌های بومی مثل کتاب خطی یگانه می‌مانند که اگر بسوزند، دیگر سوخته‌اند و قابل تجدید حیات نخواهند بود. او که اکنون مدیر دفتر مشارکت‌های اجتماعی سازمان محیط زیست است، همچنان با تاکید بر عدم استفاده از محصولات تراریخته به «قانون» می‌گوید: «هنوز چندین مشکل درباره محصولات تراریخته وجود دارد که حل نشده است. به همین خاطر مقررات سختگیرانه‌ای در اتحادیه اروپا در خصوص تولید و استفاده از این محصولات وضع شده است. بسیاری از فعالان و متخصصان محیط زیست هم کمپین‌هایی را در اغلب کشورهای جهان به خصوص اروپا و شرق آسیا به راه انداخته‌اند تا با این محصولات مقابله کنند. علاوه بر این‌ها دلیلی که طرفداران رفتن به سمت محصولات تراریخته اعلام می‌کنند این که دنیا دارد به سمتی می‌رود که با محدودیت زمین برای تولید غذا مواجه است و آفت‌های ناشناخته‌ای در حال به وجود آمدن است و ما باید به سمت محصولاتی برویم که نیازمند آب کمتر و مقاوم به آفات است. به همین خاطر مجاز هستیم که به سمت دستکاری ژنتیکی برویم».
به گفته درویش، بر اساس آمارهایی که فائو در سال ۲۰۱۵ منتشر کرده است، دست کم از مجموع چهار میلیارد تن، یک و سه دهم میلیارد تن از مواد غذایی که سالانه در دنیا تولید می‌شود، به دست مصرف کننده واقعی نمی‌رسد و نابود می‌شود. حتی یک بریتانیایی این رقم را تا ۲ میلیارد تن هم برآورد کرده است. بنابراین بین ۳۵ تا ۵۰ درصد از مواد غذایی‌ای که تولید می‌شود و با صرف هزینه‌های میلیاردی عملا به دست مصرف کننده واقعی نمی‌رسد. بنابراین اگر ما بتوانیم مصرف را مدیریت کنیم و محصولاتی که در حال خارج شدن از دسترس است نیازی به استفاده از روش‌های افزایش تولید نداریم. مدیر دفتر مشارکت‌های اجتماعی سازمان محیط زیست با سیاسی خواندن موضوع گیاهان تراریخته، تاکید می‌کند: «طرفداران این نظریه در بدنه دولت حضور دارند و با لابی‌گری توانسته‌اند استفاده و واردات این محصولات را رایج کنند. در صورتی که این موضوع نباید وارد بازی‌های سیاسی شود. سازمان محیط زیست و وزارت جهاد کشاورزی اکنون با این محصولات مخالف هستند». ناصر کرمی، سردبیر خبرگزاری مستقل محیط زیست هم منتقد دیگری بود که اعتراض خود را نسبت به محصولات تراریخته در روزنامه همشهری چنین اعلام کرد: «در قانون ایمنی زیستی چند نکته وجود دارد. این قانون به شدت و یک‌جانبه به نفع کسانی است که به صورت صنعتی و گسترده و تیراژ بالا می‌خواهند محصولاتی که دستکاری ژنتیکی شده‌اند را در ایران استفاده کنند. در این قانون اهرم‌های کنترلی به حداقل ممکن رسیده است. مثلا در جایی که به عنوان هیأت داوری تعیین شده، ترکیب تیم را جوری تعریف کرده‌اند که می‌شوند، خود آقای قره یاضی و ملبوبی و آن انجمن زیستی. یعنی خود آدم‌هایی که در تولید این ماجرا ذی‌نفع هستند، در هیأت داوری قرار دارند. یعنی این‌ها آمدند یک جورهایی از سازمان محیط زیست و وزارت بهداشت خلع ید کرده‌اند و خودشان جنبه کنترلی را به عهده گرفتند».
انتقاد دیگری که به محصولات تراریخته وارد بود و همچنان هست، عدم برچسب گذاری این محصولات است. با وجود اعتراض‌های بسیاری که به این موضوع شد اما همچنان محصولات تراریخته‌ای که تولید یا به کشور وارد می‌شود برچسب شناسایی ندارد و آقای قره یاضی هم در مصاحبه‌ای علت آن را هزینه بر بودن این کار اعلام کرده است. این در حالی است که تمامی محصولات تراریخته‌ای که به مردم عرضه می‌شود باید برچسب شناسایی داشته باشند چراکه این حق ذاتی افراد است که بدانند چه محصولی را استفاده می‌کنند و باید بتوانند بین محصولات دستکاری شده یا ارگانیک حق انتخاب داشته باشند.
هشدار وزارت جهاد کشاورزی نسبت به محصولات تراریخته
اکنون حدود ۱۰ سال از آغاز بحث‌ها بر سر تولید و واردات محصولات تراریخته به کشور می‌گذرد. محصولاتی که از طریق دستکاری ژنتیکی تولید می‌شوند و معایب و مزایای استفاده از آن‌ها هنوز در جوامع علمی به اثبات نرسیده است. چندی پیش علی کرمی، مدیر عامل شرکت موسسه توسعه صنعت بیوتکنولوژی، بخش‌هایی از کتاب «ژن‌های تغییر یافته، حقیقت تحریف شده» را بر روی یک شبکه اجتماعی قرار داد و از تحقیقاتی خبر داد که بر اساس آن‌ها محصولات تراریخته نه تنها به نفع جوامع در حال توسعه نیستند بلکه سلامتی انسان‌ها را هم تهدید می‌کنند.
او در صفحه شخصی خود درباره این تحقیق چنین نوشته است: «این کتاب در ۱۴ فصل و دو پیوست در ۵۱۱ صفحه و ۸۲ صفحه زیر نویس توسط استیون دروکر وکیل برجسته و مستقل آمریکایی نوشته شده است که در طی پیگیری 10 ساله پرونده حقوقی بر علیه FDA سازمان غذا و داروی آمریکا بر اساس قوانین حقوقی به اسنادی محرمانه از شرکت‌های بزرگ تولیدکننده محصولات تراریخته دسترسی پیدا کرده که با اطلاع از محتوای آنان پیگیر موضوع روند ارزیابی محصولات کشاورزی دستکاری شده درآمریکا شده است. او با بررسی هزاران صفحه سند متوجه شده که در باره محصولات تراریخته به مردم واقعیات موجود گفته نشده است. بنابراین گیاهان تراریخت بر اساس ادعاهایی که می‌شود نه تنها به محیط زیست کمک نکرده و کاهش مصرف سموم را در پی نداشته است بلکه موجب افزایش مصرف سموم و ایجاد ابر آفات و علف‌های هرز مقاوم نیز شده است.»
این پروفسور بیوتکنولوژی در نوشته‌های خود مدعی شده که سالانه ۵/۵ میلیارد دلار صرف وارد کردن محصولات تراریخته به کشور می‌شود. در صورتی که هیچ آزمایشگاهی برای تایید صلاحیت این محصولات در گمرک کشور وجود ندارد. در عین حال آمارهایی از کشت محصولات تراریخته در کشور اعلام شده که به گفته او هیچ نظارتی از سوی شورای ملی ایمنی زیستی بر آن‌ها نیست.
برنامه ششم توسعه و تاکید دولت بر حمایت از تولید انبوه محصولات تراریخته
با وجود تمامی مخالفت‌های ذکر شده با تولید و استفاده از محصولات تراریخته در کشور، اخیرا تصمیم دولت یازدهم بر حمایت از این محصولات و قید بندی با عنوان «مقابله با فناوری هراسی» در برنامه ششم توسعه، بسیاری از فعالان زیست‌محیطی و مخالفان این محصول را بهت زده کرد چراکه آقای قره یاضی که حامی استفاده از محصولات تراریخته است مسئولان دولت قبل را به فناوری‌هراسی متهم کرده و در مصاحبه‌ای گفته است که مسئولان دولت احمدی‌نژاد باعث شدند که استفاده از محصولات تراریخته حمایت نشود و این افراد فناوری هراسی را در جامعه رواج داده‌اند.
این بند از قانون برنامه ششم توسعه در صفحه ۱۵۰ قانون اعلام شده است و نشان می‌دهد که دولت قرار است در سال‌های آینده حمایت قاطعی از محصولات تراریخته در کشور داشته باشد. همان محصولاتی که بسیاری استفاده از آن‌ها را به شدت خطرناک و مغایر سلامت مردم می‌دانند. هرچند که سال هاست بدون برچسب به کشور وارد و روانه بازار مصرف می‌شوند و مردم هم اطلاعی از نوع آن‌ها ندارند.
179/
