«مبارزه با اعتیاد» از منظر دین

موبنا – کنفرانس بین‌المللی جوانان و مشکل مواد مخدر به همت سازمان جوانان جمعیت هلال‌احمر و معاونت بین‌الملل جمعیت هلال‌احمر با حضور نمایندگان جوامع پنج جمعیت ملی اروگوئه، ایران، تایلند، کنیا و قرقیزستان از تاریخ ٢٩ بهمن تا ٢ اسفند در تهران برگزار شد. این کنفرانس در پی تفاهمنامه سه‌جانبه فدراسیون جهانی صلیب‌سرخ و هلال‌احمر جهانی، صلیب‌سرخ ایتالیا و همچنین با همکاری بنیاد ویلامارینی در‌ سال ٢٠١٢، به منظور اجرای پروژه بین‌المللی جوان و سوءمصرف مواد مخدر (YAD) برگزار شد. آنچه می‌خوانید متن سخنرانی حجت‌الاسلام عبدالحسین معزی،‌ نماینده ولی فقیه در جمعیت هلال‌احمر در این کنفرانس است.

با آرزوی توفیق و تندرستی برای شما که برای خدمتگزاری به جامعه به‌ویژه آسیب‌دیدگان اجتماعی کمر همت بسته‌اید، مایلم نگاهی درباره اعتیاد و مبارزه با آن از نگاه دین و فرهنگ اسلامی عرض کنم. نخست به کرامت انسان از نظر دین می‌پردازم. خدای بزرگ در قرآن درباره انسان می‌فرماید که در او از روح خویش دمیدیم و انسان را در بهترین و نیکوترین ساختار آفریدیم و به‌درستی که او را کرامت بخشیدیم. انسان نزد خداوند والاترین موجود عالمیان است که در آفرینش او به خود آفرین گفت. بنابراین انسان ذاتا و اساسا از کرامت برخوردار است و در رفتار با او باید اصل کرامت رعایت شود. نمونه اعلای رفتار کریمانه با انسان را می‌توان در کردار پیامبران الهی مشاهده کرد.
در تاریخ زندگانی حضرت مسیح(ع) خوانده‌ایم که چگونه به شفای بیماران و سیر کردن گرسنگان اهتمام می‌ورزید. پیامبر گرامی اسلام حضرت محمد(ص) با دوست و دشمن با مهربانی و کرامت رفتار می‌کرد؛ حتی روزی که خبر شد آن مرد یهودی که همیشه به او دشنام می‌داد و او را با سنگ می‌نواخت، مریض است به کمک و عیادت او رفت. نمونه این رفتارهای کریمانه با انسان‌های گرفتار به امراض روحی و جسمی در سیره پیامبران الهی و پیشوایان دینی و امامان معصوم علیهم‌السلام بسیار است. اعتیاد نیز یکی از این بیماری‌هاست که رفتار کریمانه می‌طلبد. انسان معتاد گرچه خود را در گردابی انداخته که او را رفته‌رفته از شأن و کمالات شایسته خود دور می‌کند، اما به دلیل اتصاف به انسانیت، در‌خور کمک و تلاش برای نجات او از این ورطه است. معتاد انسانی است که از اصل خود دور مانده و باید به او کمک کرد که به جایگاه خود در اجتماع بازگردد. ناشایسته‌ترین رفتار با فرد معتاد این است که از جامعه رانده شود. راندن معتاد از جامعه در واقع تشویق و سوق دادن هرچه بیشتر او به اعتیاد است. اوج رعایت این نکات انسانی و عاطفی را در کردار پیشوایان دینی و امامان معصوم(ع) می‌بینیم که چگونه در ملاطفت و مهربانی ورزیدن با مردم طرد شده از جامعه همچون مستمندان، یتیمان، بیماران سخت درمان و سالخوردگان اهتمام ویژه داشتند.
عوامل اعتیاد
حال که ضرورت و اهمیت تلاش برای کمک به معتادان و بازپروری آنان براساس اصل کرامت انسان روشن است، نکاتی درباره عوامل اعتیاد و همچنین اقدامات لازم برای مبارزه با آن را یادآور می‌شوم.
عوامل اعتیاد را به‌طورکلی می‌توان به ٤ گروه فرهنگی، اجتماعی، اقتصادی و سیاسی دسته‌بندی کرد. ناآشنایی با خطرهای مرگبار اعتیاد و آثار تخریبگر آن بر خانواده و اطرافیان و همچنین نبود شناخت کامل از سختی و دشواری ترک آن از مهم‌ترین عوامل فرهنگی شیوع اعتیاد به مواد مخدر است. از مهم‌ترین عوامل اجتماعی می‌توان به آسیب‌های اجتماعی همچون طلاق، فرزندان بی‌سرپرست، حاشیه‌نشینی و مجهز نبودن به آداب و مهارت‌های اجتماعی اشاره کرد. شرایط نامساعد اقتصادی می‌تواند یکی دیگر از عوامل مهم اعتیاد باشد. بی‌بهره بودن از حداقل معیشت گذران زندگی را دشوار می‌سازد و در تلاش برای گریز از این دشواری‌ها برخی به پرتگاه اعتیاد فرو می‌غلتند و بر همگان روشن است که در این شرایط سخت و دشوار سوداگران مرگ در پی کسب سودهای نامشروع خود هستند و برای این کار از هر ابزار و شگردی سود می‌جویند. شرایط و عوامل رواج اعتیاد به‌ویژه اگر به نقش عامل سیاست بین‌الملل توجه شود، بیش از پیش پیچیده و هولناک می‌شود. در روابط بین‌الملل طبیعتا کشورهای سلطه‌گر درصددند که دیگر کشورها را تضعیف کنند تا در تعاملات خود با آنان منافع خود را هرچه بیشتر تأمین كنند؛ غیرفعال کردن نیروهای کارآمد هر جامعه از راه اعتیاد کوتاه‌ترین راه برای تضعیف آن جامعه است. به نظر می‌رسد که این هدف اعلان‌نشده سلطه جهانی است، چه آن‌که در مبارزه با اعتیاد و بستن راه‌های حمل مواد مخدر در جهان، در سطح سیاست و روابط بین‌الملل اهتمام لازم و بایسته‌ای دیده نمی‌شود.
مبارزه با اعتیاد
براساس آموزه‌های دینی و فرهنگی
در پایان مایلم به نکاتی چند درباره لوازم مبارزه با اعتیاد براساس آموزه‌های دینی و فرهنگی اشاره کنم. یکی از آموزه‌های والا که در همه ادیان ابراهیمی و الهی بر آن تأکید شده است، موضوع توبه است. توبه در ساده‌ترین معنا یعنی «بازگشت». بازگشت گرچه دارای بار معنوی و عرفانی است اما منحصر به آن نیست. بازگشت بار معنایی اجتماعی هم می‌تواند داشته باشد. بازگشت یعنی برگشتن به شأن انسانی خویش، یعنی برگشتن به جایگاه خانوادگی خود، یعنی برگشتن به موقعیت خود در جامعه، یعنی برگشتن به منزلت اجتماعی خود و در یک کلمه یعنی بازگشت انسان به کرامت الهی خویشتن. بنابراین برای نجات معتاد باید به «حکم توبه» در این بازگشت به او کمک کرد.
ضرورت تعلیم و آگاهی‌بخشی
نکته آخر ضرورت تعلیم و آگاهی‌بخشی است. دین مبین اسلام علم‌آموزی را بر همه مسلمانان از گهواره تا گور واجب کرده است. در اینجا صرفا سخن از لزوم شرعی و دینی نیست، بلکه ضرورت اجتماعی آگاه‌شدن و آگاهی‌بخشی است. کوتاه‌ترین راه و موثرترین ابزار برای مبارزه با اعتیاد همانا شناخت آسیب‌ها و خطرهای مرگبار اعتیاد و آثار مخرب خانوادگی و اجتماعی آن است. از این رو بر همگان است که در راه آگاهی‌بخشی عمومی کوشا باشند،‌ به‌ویژه داوطلبان انگیزه‌مند، فعال و خدمتگزار جمعیت هلال‌احمر که در انجام این امر الهی پیشتازند. توفیق شما عزیزان را در این اقدام انسانی و شریف از درگاه خدای متعال خواستارم.