مخاطرات تهران

چندی پیش وزیر راه و شهرسازی هم گفت که تهران 15 میلیون جمعیت دارد، در حالی که باید در این شهر 6 میلیون نفر زندگی کنند.

دکتر پویا علاءالدینی – متخصص مسایل شهری و استاد برنامه ریزی اجتماعی در دانشگاه تهران – این موضوع که جمعیت شهر تهران بیش از ظرفیت و خطرناک است را رد می کند. وی معتقد است شهرهایی بسیار بزرگ تر از تهران در جهان وجود دارند که با مدیریت شهریِ خوب بدون هیچ دغدغه ای حیات دارند.

علاآلدینی گفت: ما باید یادمان باشد که شهر تهران بزرگ ترین شهر دنیا نیست. مثلا توکیو از تهران بسیار بزرگتر و در عین حال سطح خدمات رسانی به شهروندانش هم بسیار بالاتر است. زندگی در توکیو بسیار خوشایند و امنیت و ایمنی اش، از جمله در مقابل زلزله که با آن دست به گریبان است، در بالاترین سطوح قرار دارد.

این استاد دانشگاه همچنین اظهار کرد: بنابراین این امکان هست که شهرهای بزرگی همچون تهران را مدیریت کرد. خیلی ها ممکن است اقلیمِ خشک، آلودگی هوا،خطر زلزله و ساختمان های آسیب پذیر در تهران را مانعی بر مدیریت آن بدانند، اما در واقع مدیریت ناکاراست که موجب این مشکلات و مخاطرات شده است؛ یعنی با مدیریت خوب می توان اینها را به شکل مناسبی کاهش داد.

این استاد دانشگاه درباره دلیل مهاجرت ها به تهران گفت: اگر نگران جمعیت تهران و مهاجرت های هر روزه به آن باشیم، باید دلیل مهاجرت را پیدا کنیم؛ باید برنامه آمایش سرزمین داشته باشیم و از تهران تمرکز زدایی کنیم و این واقعیت را به مردم القا کنیم که فضاهای خوب دیگری هم در کشور وجود دارد.

وی در ادامه تصریح کرد: اما آیا ما تا به حال تلاش کرده ایم تا برای کاستن از جمعیت تهران جذابیت های کافی در سایر نقاط کشور ایجاد کنیم؟ خیر. تنها راه حلی که بارها شنیده ایم انتقال پایتخت بوده است.

علاالدینی همچنین به ایده انتقال پایتخت پرداخته و در این باره توضیح داد: آیا انتقال پایتخت اقدامی موفق خواهد بود؟ تجربه کشورهای دیگر نشان داد که این کار تنها در کشورهایی نستباً موفق بوده که از یکسو دولت مرکزی دارای قدرت زیاد اجرایی است و از سوی دیگر دلایل مهم سیاسی دیگری نیز برای تغییر پایتخت وجود دارد.

وی گفت: مثلا در قزاقستان دولت برای حفظ تمامیت ارضی اقدام به تغییر پایتخت کرده و در همچنین از اقتدار لازم برای این کار برخوردار بوده است. در مقابل در تانزانیاتغییر پایتخت موجب تغییر مکان فعالیتها به مکان جدید نشده است.

این برنامه ریز شهری با تاکید بر بی فایده بودن انتقال پایتخت گفت: مشکلات شهران تهران عمدتا به دلیل کاستی های مدیریتی بوده اند که ساختاری هستند و در تمام شهرهای ایران مشاهده می شوند، این مشکلات مدیریتی همزمان با تغییر پایتخت به مکان جدید خواهند رفت.

پویلا علاءالدینی در ادامه تصریح کرد: همچنین به احتمال بسیار زیاد جابجایی پایتخت منجر به شکل گیری رانت های جدید و گزاف تر زمین خواهد شد. تا کنون نتوانسته ایم با این رانتها حتی در شهرهای کوچکتر مبارزه کنیم. بنابراین من شک دارم که در شرایط فعلی توانایی این دست از اقدامات در دولت وجود داشته باشد؛ خصوصا که ما مشکالت عدیده دیگر و در حل آنها ضعف های ساختاری و اداری و مدیریتی بسیار گسترده ای داریم.

این استاد دانشگاه همچنین گفت: باید به این موضوع دقت کرد که خدمات موجود در تهران طیِ سالیان طولانی شکل گرفته و با انتقال به شهر جدید همین خدمات باید در زمان بسیار کوتاه تری فراهم شود. کافی است یک هزینه-فایده ساده بکنیم تا متوجه شویم که اگر هزینه انتقال پایتخت را صرف خودِ تهران کنیم بسیار بهتر جواب خواهیم گرفت.

وی همچنین گفت: مسئولان در حل بسیاری از مسایل ساده تر تهران یا دیگر شهرهای کشور توان چندانی از خود نشان نداده اند. از این رو، باید پرسید مسئولان چگونه با دل و جرات از انتقال پایتخت دم می زنند که کار بسیار بزرگتری است؟ به نظر می رسد ساده انگاری و یا منافع شخصی و گروهی در این ایده نقش دارد.

علاالدینی با اشاره به تنها فایده انتقال پایتخت در ادامه اظهار کرد: از نظر من شاید مهم ترین لطفی که تغییر پایتخت تهران بتواند داشته باشد لطف سیاسی-اداری است؛ یعنی شخصیت های سیاسی-اداری در جایی زندگی کنند که رابطه شان با شبکه های اقتصادی قطع شود و امکان منزه نگه داشتنش افزایش بیابد.

عضو انجمن جامعه شناسی ایران در ادامه به راه های مدیریت شهر تهران پرداخته و گفت: اما جمعیت تهران را چطور باید مدیریت کرد؟ در مورد آلودگی هوا یا ترافیک که از مشکلات بزرگ این شهر هستند، باید تاسیسات حمل و نقل عمومی را به سرعت بسیار بیشتر گسترش داد و از طرف دیگر ظرفیت راهنمایی و رانندگی را برای کنترل ترافیک ارتقای زیادی داد.

دکتر علاءالدینی ادامه داد: باید با بهبود سامانه های شهری، از پیاده رو گرفته تا پارکینگ، و نیز وضع قوانین و ضوابط و اجرای درست آن ها فرهنگ خودرو محور تهران را عوض کرد.

این استاد دانشگاه در ادامه نیز توضیح داد: بسیاری از رویکردها را باید تغییر داد. مثلا باید در این شهر پارکینگِ عمومی بسیار زیاد باشد، نه اینکه در تمام خانه ها پارکینگ وجود داشته باشد، حتی باید از پارکینگ خانه ها عوارض اخذ کرد. وجود پارکینگ در خانه ها افراد را ترغیب می کند تا ماشین بخرند. اگر این اتفاقات بیفتد مردم خودرو را نه یک سرمایه گذاری که آن را یک کالای مصرفی می دانند که باید برای استفاده از آن هزینه کنند.

وی با اشاره به وضعیت پیاده روهای شهر تهران در ادامه توضیح داد: همچنین باید پیاده روهای شهر تهران درست شود. خیلی از مناطق این شهر که اتفاقا به عنوان مناطق خوب و گران هم شناخته می شوند، تقریبا فاقد پیاده رو هستند. نبودِ امکانی برای پیاده طی کردنِ مسیر هم خود ترغیب کننده خرید خودروست.

این استاد دانشگاه همچنین تاکید کرد: برای جلوگیری از صدمات زلزله در تهران نیز باید جنبه های کالبدی ساختمان ها را قوی کرد. ما در این سال ها دیدیم که طرحِ بازسازی بافت های فرسوده توانست در بخش هایی از تهران اثرگذار باشد. اما جنبه های اجتماعی این موضوع نیز به اندازه جنبه های کالبدی آن مهم هستند.

پویا علالدینی با اشاره به لزوم توانمندسازی شهروندان تهرانی اظهار کرد: در مورد مدیریت شهر در زمینه حوادث و اتفاقات مختلف جنبه های اجتماعی نیز اهمیت زیادی دارند. این تمهیدات اجتماعی برای شهر تهران تهیه شده و در آن بخش های توانمندسازی وجود دارد اما از آن استفاده نمی شود.

وی همچنین ادامه داد: اگر از شهروندان تهران بپرسیم که چقدر با مدیریت شهری برای جلوگیری از سوانح ارتباط دارند خواهند گفت اصلا ارتباطی ندارند. این در حالیست که در ژاپن دائما برای آگاهی دادن به مردم و ارتقای تاب آوری در برابر سوانح تمرین وجود دارد، آگاهی رسانی می شود و ظرفیت شهروندان ارتقا پیدا می کند.

این متخصص برنامه ریزی شهری تاکید کرد: بنابراین مردم تهران باید با سیستم مدیریت شهری دائما در ارتباط باشند و در موراد مختلف آموزش ببینند. باید در مورد مخاطرات اطلاعات کسب کنند تا به اقدامات مناسب مثلا مقاوم سازی خانه هایشان و آماده سازی خود در مقابل سوانح ترغیب شوند.

وی با اشاره به اینکه جمعیت زیاد شهر تهران فوایدی نیز دارد گفت: البته باید به جمعیت زیاد تهران به شکلِ دیگری هم نگاه کرد؛ حضور جمعیت زیاد در این شهر فقط آسیب زا نیست؛ می توان جمعیت این شهر را یک نیروی عظیم کاری هم در نظر گرفت.

وی ادامه داد: نیروی عظیمی که دارای شبکه های بسیار مهم اقتصادی و دارای هم افزایی است. این ها به طور بالقوه می توانند در خدمت تولید کالاها و خدمات قرار بگیرد و امکان رشد شتابان تهران را فراهم کنند.

علاءالدینی درباره آینده شهر تهران توضیح داد: اگر اقدامات مدیریتی برای کاهش بحران های موجود در شهر تهران انجام نشود این شهر هر روز آلوده تر و غیرایمن تر خواهد شد. حتی ممکن است بسیاری از افراد از آن مهاجرت کنند؛ همانطور که همین حالا هم از آهنگ مهاجرت به تهران کاسته شده است و برخی هم از تهران مثلا به لواسان و دیگر جاها مهاجرت می کنند.

وی همچنین تصریح کرد: در نتیجه بهترین کار برای حل مشکلاتِ ناشی از جمعیت زیاد تهران، ارتقای طرفیت مدیریت این شهر و برنامه ریزی برای آن است. بدون اینها اگر هم به پایتخت به مکان جدید انتقال پیدا کند پس از مدتی دچار مشکلات مشابه می شود، از آلودگی و ترافیک گرفته تا رانت خواری و زمین خواری.

عضو انجمن جامعه شناسی همچنین گفت: اگر هم قرار باشد پایتخت به جای دیگر منتقل شود الان زمان مناسبی برای آن نیست. اولا وضعیت اقتصادی کشور خوب نیست. ثانیا بدنه اجرایی کشور ضعیف است و با توجه با اخبار فساد در یکی دو سال گذشته آلوده به بعضی از بی اخلاقی ها نیز هست.

وی در انتها گفت: بهتر است اول وضع اقتصادی بهبود پیدا کند و نیز بدنه اجرایی قوی تر و با فساد به شکلی موثر مبارزه شود. بعد از آن می توان راجع به تغییر پایتخت فکر کرد و با تحلیل هزینه و فایده فعالیتهای مورد نظر در باره آن تصمیم گرفت.