از «سنتوری» تا «آن رسید لعنتی»

موبنا – کتاب با صحنه سکته بهزاد شروع می شود. علت سکته این است که بهزاد می شنود صدا و سیما بعد از 4 سال نمی تواند پول او را پرداخت کند. او چند سال قبل سریالی ساخته که بسیاری به خاطر سریال موردنظر، از او تقدیر می کنند و قرار می شود هزینه ساخت سریال را به او بدهند. او از خوشحالی این خبر سور و سات فراوانی به راه می اندازد و خانه عوض می کند و … زیر بار قرض می رود.

با گذشت زمان بهزاد متوجه می شود که از پول خبری نیست و باید برای رسیدن به پولش از هفت خان رستم عبور کند. این داستان، پروسه بی سرانجامی است که بهزاد جاوید می گذراند، دویدن های او از بخشی به بخش دیگر، از واحدی به واحد دیگر تا پیگیر طلبش باشد و کارش را نهایی کند، از واحدی در صدا و سیما به استودیویی، از استودیویی به بخش آرشیوی، از … در این پروسه زندگی شخصی اش هم دچار تغییر می شود…

داریوش مهرجویی یکشنبه در نمایشگاه کتاب حاضر شد تا هم از «شهر آفتاب» دیدن کند هم در مراسم رونمایی رمان خودش حضور داشته باشد. مشتاقان دیدارش فراوان بودند و فرصت برای صحبت کردن با او کم. مهرجویی که نگاه جذابی به نوشتن دارد، چند دقیقه فرصت داشت تا درباره آخرین اثرش با ما صحبت کند.

«آن رسید لعنتی» درباره سردرگمی و کلاف بازنشدنی مشکلات انسان ها در زندگی شهری است؛ حتی می توان گفت نقدی بر کرواسی و زندگی مدرن است. با آنکه شهری که داستان در آن می گذرد تهران است، اما اتفاقات داستان در هر شهر بزرگی می تواند بیفتد. با مهرجویی به بهانه رونمایی از این کتاب گفتگو کرده ایم.

آقای مهرجویی با وجود سابقه طولانی که شما در عرصه کتاب و داستان داشته اید، باید بپذیریم بسیاری از مردم شما را در قاب سینما و با کارهایی که در این حوزه انجام داده اید می شناسند، چرا که با وجود همه آن فعالیت ها در تمام این سال ها به کتاب و نوشتن رمان و داستان تا این حد علاقه مندید؟

– من همیشه به این موضوع فکر کرده ام که به راستی چه تفاوتی میان کار کردن در این دو حوزه وجود دارد؟ راستش کار کردن در حوزه ادبیات و رمان برای من همیشه مهمتر از فیلم و سینما بوده است. شمای نوعی به عنوان یک نویسنده همیشه حرف های بیشتری برای گفتن دار. نوشتن برایت فضای بیشتری را فراهم می کند. به طور کلی در رمان از چیزهایی می توان گفت و نوشت که در فیلم و سینما موقعیتش وجود ندارد. البته یک بحث دیگر هم وجود دارد. من یکی از فیلمسازانی هستم که بیشتر فیلمنامه های آثارم را خودم نوشته ام بنابراین اول یک نویسنده ام و بعد یک فیلمساز. از سوی دیگر هیچ تعارضی هم بین یک رمان نویس بودن و یک کارگردان بودن وجود ندارد.

کمی بیشتر از تفاوتی که درباره اش صحبت کردید توضیح دهید…

– در فیلم همیشه دغدغه زمان مطرح است. یعنی شما در خوشبینانه ترین حالت ممکن، فقط دو ساعت وقت داری تا حرفت را بزنی. باید به این موضوع فکر کنی که آنهایی که می آیند به سینما تا فیلمت را ببینند خسته نشوند و حوصله شان سر نرود و خلاصه اینکه زمان آنقدر تو را محدود می کند که باید حال مخاطب را به خوبی دریابی و کاری نکنی که از سینما بروند بیرون. باید درام را دریابی و با محدودیت ها کنار بیایی. در رمان اما دیگر از این گرفتاری ها خبری نیست. می توانی بروی درون کاراکترهایت و هر کاری دوست داشتی انجام دهی.

از همین منظر هم هست که معتقدم رمان مدیوم قوی تری است. از سوی دیگر میزان سانسور و نظارتی که در مورد ادبیات اعمال می شود هم با فیلم خیلی فاصله دارد. در سینما ممکن است سر یک پلان با مشکلاتی مواجه شوی و حتی بعضی جاها دست به خودسانسوری هم بزنی. در رمان اما از این منظر هم وضع خیلی فرق دارد. از سوی دیگر وضعیت مخاطب هم در این دو با هم متفاوت است. برای اینکه شخصی ترین، فردی ترین روش تحلیل و کشف مفاهیم همین است.

یک جمله را شما در درون خودتان تحلیل می کنید، به آن تصویر و ریتم و معنا می بخشید. از درون خودتان آن را کشف می کنید. این در حالی است که سینما و تصویر همه اینها را به شما می دهد و نمی خواهد تخیل شما وارد شود. کتاب اما با تخیل سر و کار دارد و احتمالا همه ما کتاب را با تخیل خودمان می خوانیم و خودمان به شخصیت ها شکل می دهیم و به روابط تصویر می دهیم.

به نظر من این مسئله اندیشه ما را به سرعت عمق می بخشد. اگر جمله ای را متوجه نشدیم به سرعت برمی گردیم و سه بار دیگر آن را می خوانیم. خواندن به ما تمرکز هم می دهد. تلویزیون اما تمرکز را از ما می گیرد و هر آنچه خودش بخواهد را می دهد. از سوی دیگر تلویزیون هیچ دخالت توأم با تخیلی هم از ما نمی خواهد. در نتیجه شمای نوعی در برابر تلویزیون منفعل هستید در حالی که در مواجهه با کتاب کاملا یک حضور فعالانه و خلاق دارید. بنابراین تصویر، تخیل و اندیشه تان را خودتان به حرکت در می آورید و دارای درون می شوید.

احتمالا شما هم در جریان طرح جدیدی که از سوی مسئولان بخش کتاب وزارت ارشاد مطرح شده قرار گرفته اید. بر اساس این طرح ناشران خودشان موظف می شوند در مورد ممیزی کارها نظر دهند و به این ترتیب نظارت به عهده خود آنها گذاشته شده است. به نظرتان این اتفاق را می شود یک هدیه به حساب آورد یا یک خطر؟ عبارت خطر را به این خاطر به کار بردم که ممکن است همان اتفاقی که احتمالا در خودسانسوری از سوی فیلمساز رقم می خورد، در این جریان هم اتفاق بیفتد…

– به نظر من از هر دو بعد می شود به این قضیه نگاه کرد. خطرش در این است که ناشر خرج می کند، ویراستار و دیگران هم درگیر می شوند و بعد وزارت ارشاد و مسئولان بخش نظارت بگویند به طور کلی این کتاب دیگر نباشد. این خطر بزرگی است که ممکن است اتفاق بیفتد. این بلا برای خود من به عنوان فیلمساز آشناست و چند بار سرم آمده است. سنتوری یکی از همین تجربه هاست. بعد از آن همه هزینه و صرف پول و وقت، یک نفر گفت نباشد و کار اوت شد.

از طرف دیگر اگر ناشران ترس نداشته باشند و بتوانند از این وضع استفاده کنند، می شود پیشنهاد مطرح شده را یک هدیه به سحاب آورد. به این صورت که ناشر آزاد است حرف هایش را بزند و مولف هم سخنانش را بگوید. در ادامه مطبوعات هم روی آن اثر کار کنند و نظر بدهند. از سوی دیگر مردم هم کار را بخوانند و حتی مخالفت کنند. مسئله این است که کسانی که بناست در مورد کارها نظر بدهند، باید بگویند چه تخصصی دارند و در مورد ادبیات و هنر و … چه بینشی دارند؟ بحث بر سر این است که برخوردهای سلیقه ای کمتر و کمتر شود تا به نقطه صفر برسد. متاسفانه در سینما هم مشکل سلیقه ای برخورد کردن وجود دارد. من امیدوارم مسئله مطرح شده در مورد نظارت بر آثار یک هدیه باشد.

خود منه مسئول نوشته ام هستم. اگر من نوعی به خاطر کاری که نوشته ام، محکوم شوم و مشخص شود کار اشتباهی انجام داده ام، می روم دادگاه و پاسخ می دهم. البته در شرایطی که بگذارند هنرمند و خالق اثر کار خودش را انجام دهد. در چنین موقعیتی است که بعد می شود از او انتظار پاسخگویی را داشت.

قرار بود این کتاب همراه با کتاب دیگرم «سفر به سرزمین فرشتگان» به صورت پک ارائه شود که البته این امکان فراهم نشد. هر دوی اینها در حول و حوش تم پول نوشته شده است.

این دو اثر به این موضوع پرداخته اند که پول در زندگی مدرن امروزی تا چه حد اثرگذار است و چطور می تواند زندگی ها را از هم دگرگون کند و گاهی اوقات از هم بپاشاند. درباره اینکه پول بعضی اوقات شادی و شعف با خود به همراه دارد اما بعضی اوقات هم داغان می کند. این همان چیزی است که بسیاری از مردم با تجربه های فردی که از زندگی دارند با آن آشنا هستند. این داستان در واقع درباره گذر از برزخ و رسیدن این پول به شخصیت اصلی رمان است.

این تم حرص و پولدار شدن در رمان دیگرم یعنی «سفر به سرزمین فرشتگان» هم وجود دارد. البته یک تفاوت مهم میان این دو اثر وجود دارد. در این رمان علاوه بر مضمون حرص به پول، خوش قلبی و مهربانی که در جریان گول خوردن ها هم مد نظرم بود.

در این اثر سعی من ارائه برشی از مشکلات زندگی شهری و مشکلاتی است که انسان معاصر حاضر در دود و دم و شلوغی و سرعت و عجله با آنها دست به گریبان است، «آن رسید لعنتی» از نگاه من به عنوان نویسنده این رمان درباره زنگی همه ماست. درباره آدم هایی که دوست داشتن را می فهمند و خیلی وقت ها هم مایل هستند به دیگری کمک کنند اما مشکل آن است که خودشان در مشکلاتی که دور و برشان را گرفته، غرق شده اند.

 منبع: روزنامه هفت صبح