۲۰۰۰ روز روی مریخ (+عکس)
موبنا – مریخ‌نورد مشهور ناسا که «کنجکاوی» نام گذاشته شده است با عبارت «آزمایشگاه علوم مریخ» (MSL) هم معرفی می‌شود و از زمان حضور آن روی سیاره سرخ نزدیک به شش سال می‌گذرد. سازمان فضایی ناسا هفته گذشته دو هزارمین روز حضور این مریخ‌نورد در سطح کره مریخ را جشن گرفت.
این روبات در اصل یک خودروی هوشمند است که هم اکنون در «گودال گیل» در نزدیکی خط استوای مریخ حضور دارد و در حال ادامه کاوش‌های خود است. این دستگاه یکی از پیچیده‌ترین کاوشگرهای فضایی اسخت بشر محسوب می‌شود که با طول ۲.۹ متر و ارتفاع معادل قد انسان حدود ۹۰۰ کیلوگرم وزن دارد و شش چرخ متحرک وظیفه حرکت آن را برعهده گرفته‌اند. این کاوشگر روزانه چند ده متر حرکت می‌کند، از موانعی تا ارتفاع ۷۵ سانتی متر بالا می‌رود، و باتری پلوتونیومی آن به مدت ۱۰ سال انرژی لازم را در خود ذخیره کرده است تا «کنجکاوی» بتواند تمامی دهانه‌ها و قله کوه‌ها در سیاره سرخ را بررسی کند. این اتومبیل خودران انواع تجهیزات علمی را در خود جا داده است تا از خاک نمونه‌برداری کند، سنگ‌ها را سوراخ کند، با بازوی روباتیک خود اشیا را بردارد، نمونه‌ها را برای تحلیل دقیق‌تر با ترکیبات شیمیایی خود ادغام کند، و در آزمایشگاه داخلی خود همه بررسی‌ها را انجام دهد.
طی ۲۰۰۰ روز حضور روبات هوشمند ناسا، این کاوشگر موفق شد تحقیقات علمی قابل ملاحظه‌ای را به انجام رساند و به کمک دو دوربین هوشمند خود عکس‌های فراوانی را تهیه کند. مهم‌ترین تصاویری که «کنجکاوی» در جریان کنجکاوی‌های خود روی سطح مریخ به زمین ارسال کرد، از سوی سازمان فضایی ناسا منتشر شده است که آنها را با هم مرور می‌کنیم.
نگاه به گذشته: در تاریخ عصر فضا یعنی از زمانی که انسان موفق شد عالم خارج از کره زمین را هم مورد بررسی قرار دهد، تصاویر مختلفی از کره زمین گرفته شد که برخی از آنها بسیار جالب بود و مورد توجه فراوان قرار گرفت. با این وجود هیچ یک از تصاویر ثبت شده از عمق فضا نتوانست به اندازه این عکس «کنجکاوی» اهمیت داشته باشد. این تصویر نشان می‌دهد که در آسمان شب مریخ سیاره ما به اندازه یک نقطه کوچک با نور بسیار ضعیف دیده می‌شود. این عکس توسط دوربین تحقیقاتی «مست‌کم» گرفته شده است. هر روز دانشمندان از سراسر جهان اجازه دارند کنترل کاوشگر «کنجکاوی» را روی سیاره سرخ که حدود ۱۰۰ میلیون مایل از ما فاصله دارد، در دست بگیرند.
آغاز: نخستین عکسی که این کاوشگر به زمین مخابره کرد وقتی گرفته شد که تنها ۱۵ دقیقه از فرود آن روی سطح مریخ می‌گذشت. این عکس در تاریخ ۵ آگوست ۲۰۱۲ گرفته شد. عکس‌ها و دیگر اطلاعات این کاوشگر بر اساس زمان تعریف شده در «مدار شناور مریخ» (MRO) به زمین فرستاده شده است که این سیستم تغییر شبانه‌روز در سطح مریخ را نشان می‌دهد. هر یک شبانه روز در مریخ یک «سُل» نام دارد. این عکس سایه دوربین اصلی که در قسمت جلوی کاوشگر قرار گرفته است را نشان می‌دهد. گروه تحقیقاتی معمولا از این دوربین برای بررسی‌های خود استفاده می‌کنند. در این عکس «کوهستان شارپ» روی سطح مریخ به خوبی دیده می‌شود. زمانی که این عکس به زمین فرستاده شد، ناسا متوجه شد ماموریت خود را با موفقیت انجام داده است.
سنگریزه‌های رودخانه: زمانی که محققان ناسا کنترل «کنجکاوی» را در دست گرفتند و با آن شروع به رانندگی کردند ۱۶ شبانه روز از زمان فرود آن می‌گذشت. در نخستین گام محققان موفق شدند این سنگریزه‌ها را که شبیه به سنگریزه‌های رودخانه هستند روی سطح مریخ شنسایی کنند. اشکال گرد و صیقلی این سنگ‌ها نشان داد رودخانه‌های باستانی روی سطح مریخ آنها را شکل داده‌اند و این رودخانه‌ها نسبتا کم عمق بوده‌اند. این سنگریزه‌ها حدود ۴ میلیارد سال قدمت داشتند و بخش اعظم آنها در «گودال گیل» شناسایی شد. عکس گرفته شده توسط دوربین «مست‌کم» یکی از سنگ‌ها را در حالت بزرگ و از نمای نزدیک‌تر نشان می‌دهد. برخلاف آنچه که پیش‌تر در مورد استاندارد شبانه روز مریخ تصور می‌شد، این عکس نشان داد بدنه رودخانه سیاره سرخ در فضایی فرسوده شده که همواره تاریک نبوده است، بازالت ماده اصلی تشکیل دهنده آن نبوده است و کانی‌های فراوانی در جریان فعالیت این رودخانه تشکیل شده‌اند. سنگ‌های شناسایی شده در بستر این رودخانه باستانی باعث شدند دیدگاه محققان ناسا درباره چگونگی شکل‌گیری سطح بیرونی مریخ تغییر کند.
دریاچه باستانی: پیش از آنکه «کنجکاوی» روی سطح مریخ فرود آید و ماموریت آن آغاز شود، گروه تحقیقاتی ناسا در مورد تصاویر ارسال شده از سوی کاوشگر مدارنورد MRO HiRISE اطمینان کافی نداشت و به درستی نمی‌دانست سطح سیاره سرخ چه ماهیتی دارد. در فرضیه‌های نخستین این احتمال مطرح شده بود که جریان‌های گدازه یا رسوبات دریاچه سطوح مختلف را شکل داده باشند و البته هیچ یک از این تئوری‌ها با اطمینان مطرح نمی‌شد. سپس این عکس توسط «کنجکاوی» به زمین فرستاده شد تا یکی از دقیق‌ترین نظریات در جریان اکتشافات مریخ مطرح شود. «خلیج یِلونایف» که در این عکس مشاهده می‌کند از لایه‌های شن و ماسه ریز تشکیل شده است که در اصل رودخانه‌ها آنها را به «گودال گیل» و این دریاچه انتقال دادند. این عکس در «سُل» ۱۸۶ گرفته شد و به عبارت دیگر در یکصد و هشتاد و ششمین روز حضور کاوشگر، محققان موفق شدند این عکس را تهیه کنند. سنگ‌های این منطقه در آزمایشگاه داخلی «کنجکاوی» مورد تحلیل قرار گرفتند و بر اساس آن خاک رس، ترکیبات ارگانیک، ترکیبات نیتروژن و … شناسایی شد. این عکس نشان می‌دهد که منطقه مذکور یک محیط قابل زیست برای میکروب‌ها بوده است. این از بزرگترین کشفیات ناسا بود که بر اساس آن تئوری حیات روی کره مریخ مطرح شد.
آب عمیق: بخشی از سیستم داخلی کاوشگر «کنجکاوی» با نام «پارامپ هیلز» شناخته می‌شود. در هفتصد و پنجاه و سومین روز از حضور این کاوشگر روی مریخ، بخش مذکور به دانشمندان کمک کرد یافته‌های بیشتری در مورد «گودال گیل» به دست آورند و در مورد گذشته این گودال اطلاعات دقیق را کشف کنند. کاوشگر در این عکس نشان داد که در گودال مذکور لایه نازکی از گرانول‌ها وجود دارد که لایه‌هایی از گل و لای را نشان می‌دهد و این تئوری را ثابت می‌کند که در گذشته‌های دور در این نقطه از کره مریخ یک دریاچه عمیق وجود داشته است. «دریاچه گیل» از جمله نقاط این سیاره محسوب می‌شود که عمیق‌ترین آب را شامل می‌شده است.
عدم انطباق: این کاوشگر در روز ۹۸۰ عکسی را گرفت که طی آن مشخص شد در کوه «استیمسون» یک لایه سنگ ماسه‌ای ضخیم وجود دارد و روی آن را رسوبات دریاچه پوشانده است. این رسوبات با ویژگی‌های زمین‌شناسی موجود کاملا تفاوت دارد. این عدم انطباق نشان دهنده دوره‌ای از زمان است که فرآیندهای فرسایش پس از میلیون‌ها در دوره خشک شدن دریاچه شکل گرفته‌اند و یک سطح جدید روی سطح مریخ را به وجود آورده‌اند. این امر نشان می‌دهد که حوادث مختلف روی سطح مریخ اتفاق اتفاده است و زمانی که «دریاچه عمیق» در آن وجود داشته است، یک اتفاق ناشناخته روی سطح مریخ رخ داده است. لازم به ذکر است «جیز هاتون» زمین‌شناس مشهور در اواخر قرن هجدهم در جریان جست‌وجوهای خود در یکی از سواحل اسکاتلند یافته‌های مشابهی را پیدا کرده بود.
ماسه‌های بیابان: تپه‌های «نامیب» از جمله مناطقی هستند که کاوشگر در روز ۱۱۹۲ از آنها عکس گرفت. این منطقه بخش کوچکی از بلندهای «بنگنولد» روی سطح مریخ محسوب می‌شود. این نخستین بلندهای دوگانه فعال در یک سیاره دیگر محسوب می‌شود که انسان موفق به کشف آن شده است. «کنجکاوی» در جریان جست‌وجوهای خود مجبور بود با دقت از این بلندی‌ها بگذرد و مسیر خود را با توجه دقیق به جزییات انتخاب کند. زیرا ماسه‌های متحرک در این منطقه می‌توانستند مانع از ادامه حرکت آن شوند. جو مریخ با نیروی گرانش زمین مشابهت‌هایی دارد و به همین خاطر قادر است رسوب کند تا در بیابان‌های آن سازه‌های زیبا مانند آنچه که روی کره زمین مشاهده می‌کنیم ایجاد شود.
مجسمه‌های بادی: «موری بوتس» نام بلندهای زیبایی است که این مریخ‌نورد در روز ۱۴۴۸ به کمک دوربین «متس‌کَم» آن را شکار کرد. مشابه این ماسه‌سنگی‌ها در «کوه استیمسون» روی مریخ وجود دارد و نشان می‌دهد که بادها طی میلیون‌ها سال توانسته‌اند جنگلی از این مجسمه‌ها را ایجاد کنند. این مجسمه‌های سنگی بیابانی این نظریه را مطرح کرده‌اند که سطح مریخ پس از یک دوره طولانی با آب و هوای مرطوب، به مرور زمان خشک شده است و در نهایت سطح آن به این شکل درآمده است.
لجن‌های خشک شده: «کنجکاوی» در جریان بررسی‌های خود موفق شد به کمک لیزر یکی دیگر از دوربین‌های خود به نام «کِم‌کَم» و تلسکوپ نصب شده روی آن تخته سنگ‌های موجود در «گودال گیل» را مورد تحلیل قرار دهد. در روز ۱۵۵۵ در یکی از مناطق مریخ به نام «اسکونر هِد» مجموعه وسیعی از گل و لای شناسایی شد که تاریخ آن به میلیون‌ها سال قبل برمی‌گشت و در آن رگه‌هایی از سولفات نیز دیده می‌شد. روی کره زمین دریاچه‌ها به طور معمول در نقاط حاشیه‌ای خودخشک می‌شوند و اینجا در کره مریخ عکس حاضر نشان داد که «دریاچه گیل» هم به صورت مشابه خشک شده است. در این عکس می‌توانید اعداد قرمز را مشاهده کنید که در آن نقاط نور لیزر تابیده است و با ایجاد یک جرقه پلاسمای کوچک با طول موج مشخص، لجن‌های خشک شده از دریاچه باستانی مریخ را نمایان کرده است.
آسمان ابری: این مجموعه تصاویر که «کنجکاوی» با دوربین «نَوکَم» در روز ۱۹۷۱ ثبت کرده است، آسمان مریخ را نشان می‌دهد. در روزهای ابری مریخ می‌توانیم آسمان را ماننده زمانی که آسمان زمین ابری است مشاهده کنیم. این تصاویر به گونه‌ای پردازش شده‌اند تا تفاوت‌های آسمان مریخ و زمین را نشان دهند و به ما نشان می‌دهند که ابرها در آسمان مریخ چگونه حرکت می‌کنند. این عکس‌ها همچنین برای نمایش ابرهایی مورد استفاده قرار گرفتند که پیش از این هرگز مشاهده نشده بودند و محققان توانستند الگوی زیگ-زاگ را بین آنها شناسایی کنند. این سه عکس ازابتدا تا انتها ۱۲ دقیقه از آسمان کره مریخ را نشان می‌دهد.
ایمنی اجباری: کاوشگر «کنجکاوی» سال‌های طولانی مشهورترین مریخ‌نورد ناسا بوده است و کاربران شبکه‌های اجتماعی هم علاقه زیادی به آن دارند. این کاوشگر در طول فعالیت‌های تحقیقاتی بارها از خود عکس سلفی گرفته است. عکس‌های سلفی که کاوشگر از خود می‌گیرد به محققان ناسا کمک می‌کند تا از شرایط و محل استقرار آن باخبر شوند و در جریان پیشبرد مراحل مختلف عملیات بهتر بتوانند آن را کنترل کنند. در جریان این عکس‌های سلفی بخش‌های مختلف کاوشگر از جمله سایش چرخ‌ها، انباشت گرد و خاک، آسیب‌های احتمالی به بدنه و … به دقت بررسی می‌شوند. «کنجکاوی» به کمک بازوی روباتیک خود موسوم به «لنز دستی تصویربرداری مریخی» (MAHLI) از خود عکس متوالی می‌گیرد و سپس این عکس‌های با کیفیت کنار هم قرار می‌گیرند تا در نهایت یک تصویر کامل به دست آید. عکس حاضر در روز ۱۰۶۵ در منقطه «بوک‌اِسکین» گرفته شده است که دو دوربین «کِم‌کَم» و «مست‌کَم» در آن به خوبی دیده می‌شوند.
رانندگی طولانی: این عکس پانوراما توسط دوربین «مَست‌کَم» گرفته شده است و نشان می‌دهد «کنجکاوی» طی پنج سال حضور خود در سطح مریخ بیش از ۱۸.۴ کیلومتر حرکت کرده است. نقطه آغازین حرکت این کاوشگر روی سطح مریخ «برادبِری» بود و هم اکنون در منطقه‌ای به نام «وِرا روبین ریج» (VRR) قرار دارد. این منطقه پیش‌تر با نام «هماتایت ریج» شناخته می‌شد. این نقطه در جریان حضور آب طی میلیون ها سال شکل گرفته است و یکی از مهم‌ترین نقاط قرارگیری «کنجکاوی» برای گروه تحقیقاتی ناسا محسوب می‌شود. این گروه تحقیقاتی از این طریق می‌تواند اطلاعات دقیق‌تر و بهتری را در مورد «گودال گیل» به دست آورد و تاریخ آن را به درستی متوجه شود. عکس این نقطه کلیدی دقیقا در روز ۲۰۰۰ توسط «کنجکاوی» گرفته شده است تا یکی از مهم‌ترین گام‌ها توسط این کاوشگر برداشته شود.
