پاییز امسال هم خبری از باران نیست!
پیش‌بینی‌های هواشناسی و هشدارهای رسمی وزارت نیرو نشان می‌دهد که پاییز ۱۴۰۴ نیز به جرگه پاییزهای کم‌بارش می‌پیوندد؛ فصلی که نه تنها باران مؤثر و پایدار در آن دیده نمی‌شود، بلکه کاهش ذخایر سدها و افت سفره‌های زیرزمینی، تأمین آب را به چالشی جدی برای شهرها و روستاهای کشور بدل خواهد کرد.
بارش باران کمتر از نرمال در اغلب استان‌ها
به گزارش به‌روزترین‌ها با تغییر تقویم و ورود به فصل پاییز، امیدها به بارش‌های گسترده دوباره قوت می‌گیرد، اما داده‌های سازمان هواشناسی و مدل‌های معتبر بین‌المللی از جمله ECMWF و NOAA تصویر دیگری را نشان می‌دهد: کاهش ۳۰ تا ۴۰ درصدی بارش‌ها نسبت به میانگین بلندمدت. این کمبود در جنوب‌شرق کشور شدت بیشتری خواهد داشت و استان‌هایی مانند سیستان‌وبلوچستان، کرمان و خراسان جنوبی از همین حالا در وضعیت قرمز آبی قرار گرفته‌اند.
«بارش مؤثر»؛ شرط حیاتی برای تأمین آب
عیسی بزرگ‌زاده، سخنگوی صنعت آب، یادآور می‌شود که هر بارشی، بارش مؤثر نیست. مؤثر زمانی است که پس از سیراب کردن خاک، رواناب ایجاد کند و به سدها و سفره‌های زیرزمینی برسد. او هشدار می‌دهد که بارش‌های پیش‌بینی‌شده پاییز امسال بیشتر به خیابان‌های خیس و خنکی موقت هوا منجر خواهد شد تا تقویت منابع آبی.
ذخایر اندک سدها و برداشت بی‌رویه از زیرزمین
گزارش شرکت مدیریت منابع آب ایران نشان می‌دهد که حجم آب ذخیره‌شده در سدها تنها ۴۷ درصد ظرفیت است. برداشت بی‌رویه از آب‌های زیرزمینی نیز هر سال بیش از ۵ میلیارد مترمکعب از حد تغذیه طبیعی فراتر می‌رود و این روند به فرونشست زمین، شور شدن منابع و نابودی ذخایر راهبردی منجر شده است.
فشار بر کشاورزی و سفره مردم
بیش از ۹۰ درصد آب تجدیدپذیر ایران در کشاورزی مصرف می‌شود و پاییز، فصل کشت گندم و جو و کلزا، امسال با کاهش چشمگیر آب در دسترس مواجه خواهد شد. این کاهش می‌تواند برداشت داخلی را کم کرده و نیاز به واردات را افزایش دهد، امری که به گرانی احتمالی مواد غذایی منجر خواهد شد.
سناریوی بدبینانه وزارت نیرو
برای عبور از این شرایط، وزارت نیرو برنامه توزیع آب را بر مبنای بدترین حالت ممکن تنظیم کرده است: مدیریت سختگیرانه مصرف شهری، استفاده از پساب در صنعت و فضای سبز، کاهش سهم برخی اراضی کم‌بازده و برداشت اضطراری از سدها. بزرگ‌زاده می‌گوید هدف اصلی حفظ جریان پایدار آب است، بدون آنکه به قطع آب مشترکان متوسل شوند.
بحران فراتر از یک فصل
مشکل کم‌آبی در ایران فقط به پاییز ۱۴۰۴ محدود نمی‌شود. روند طولانی‌مدت تغییرات اقلیمی، جابه‌جایی الگوهای بارش به سمت رگبارهای شدید ولی کوتاه، فرسودگی شبکه‌های انتقال و انتخاب محصولات پرمصرف در مناطق خشک، همه به تشدید کم‌آبی کمک کرده‌اند.
| سال زراعی | میانگین بارش پاییز (میلی‌متر) | درصد تغییر نسبت به میانگین بلندمدت |
|---|---|---|
| ۱۳۹۴ | ۷۸ | +۵٪ |
| ۱۳۹۵ | ۷۱ | -۴٪ |
| ۱۳۹۶ | ۶۵ | -۱۲٪ |
| ۱۳۹۷ | ۸۱ | +۸٪ |
| ۱۳۹۸ | ۸۸ | +۱۳٪ |
| ۱۳۹۹ | ۶۹ | -۶٪ |
| ۱۴۰۰ | ۶۲ | -۱۵٪ |
| ۱۴۰۱ | ۶۶ | -۱۰٪ |
| ۱۴۰۲ | ۵۹ | -۱۸٪ |
| ۱۴۰۳ | ۵۵ | -۲۳٪ |
| ۱۴۰۴ (برآورد) | ۴۲ | -۳۵٪ |
راهی برای تغییر مسیر
کارشناسان تاکید می‌کنند که با مدیریت مصرف، اصلاح الگوی کشت، توسعه سامانه‌های آب‌شیرین‌کن در جنوب و کاهش تلفات شبکه، می‌توان مسیر بحران را تغییر داد. اما این کار مستلزم آن است که سناریوی بدبینانه وزارت نیرو، بخشی از یک استراتژی ملی بلندمدت باشد، نه صرفاً یک واکنش موقت به یک پاییز خشک.
