اعتیاد؛ شایع‌ترین اختلال روانپزشکی مردها
وقتی کلمه «اعتیاد» را می‌شنویم اغلب به یاد مواد مخدر یا محرک مثل تریاک، حشیش، شیشه و … می‌افتیم در حالی که اعتیاد از هر نوع دیگری هم که باشد می‌تواند خطرناک و خانمان‌سوز شود. یکی از شایع‌ترین انواع اعتیاد بعد از مواد مخدر و محرک، اعتیاد به الکل است.
مصرف الکل می‌تواند به تدریج کبد، کلیه و سایر ارگان‌های بدن را از کار بیندازد و در نهایت جان فرد را بگیرد. اگرچه تعداد معتادان به الکل در ایران به دلیل اعتقادات و باورهای مذهبی و فرهنگی اندک است اما باز هم نمی‌توان از این موضوع چشم‌پوشی کرد بنابراین وزارت بهداشت برای اولین‌بار کلینیکی دانشگاهی و دولتی به سرپرستی دکتر محمدرضا سرگلزایی در مرکز ملی مطالعات اعتیاد ایران راه‌اندازی کرده است. در این گزارش با خصوصیات معتادان به الکل و خدماتی که این مرکز به آنها ارائه می‌کند، آشنا می‌شوید.
رتبه مصرف در ایران بالا نیست اما …
همان‌طور که برای ترک مصرف تریاک، هروئین، شیشه (مت‌آمفتامین) و … نیاز به مراکز درمان اعتیاد وجود دارد، مرکزی هم باید برای درمان معتادان به الکل در نظر گرفته شود. مصرف آن علاوه بر باورهای مذهبی و اعتقادی منع‌قانونی نیز دارد به همین دلیل است که تاسیس کلینیک الکل تا به حال به تاخیر افتاده است. در واقع با تحقیقاتی که وزارت بهداشت در رابطه با پیمایش مصرف الکل انجام داده مشخص شده اعتیاد به الکل قابل تامل است.
این اعتیاد هم خانمان‌سوز است
البته در درجه‌بندی‌های جهانی، تعداد مصرف‌کنندگان الکل در ایران بالا نیست، یعنی رتبه کشور ما در مصرف الکل شاید حدود صدم باشد اما در رابطه با حجم مصرف الکل نسبت به جمعیت‌مان رتبه زیر 10 را در دنیا داریم. به عبارتی دیگر تعداد افراد الکلی در ایران کم است اما در عین حال همان تعداد کم مصرف‌شان بسیار زیاد است بنابراین تاسیس کلینیک ترک اعتیاد به الکل و آموزش پزشکان در این زمینه ضروری است. به این ترتیب در تاریخ 6 مرداد 1393، این کلینیک آموزشی دانشگاهی در مرکز ملی مطالعات اعتیاد راه‌اندازی شد.
چه کسی معتاد به الکل محسوب می‌شود؟
حال شاید این سؤال برای‌تان پیش آمده باشد که چه کسی معتاد به الکل محسوب می‌شود؟ در واقع هر زمان که میزان مصرف الکل به حدی برسد که برای فرد هزینه ایجاد کند می‌گوییم دچار اعتیاد شده است.
این هزینه می‌تواند جسمانی باشد؛ برای مثال فردی را تصور کنید که به خاطر مصرف الکل تصادف کرده و دچار جراحت شده یا دچار کبد چرب شده یا سوء‌تغذیه ناشی از مصرف الکل پیدا کرده اما همچنان به مصرف الکل ادامه می‌دهد یا اینکه ممکن است هزینه روانی باشد، برای مثال فرد به دلیل مصرف الکل مرتب توسط دیگران سرزنش می‌شود یا با مصرف الکل پرخاشگر می‌شود. علاوه بر اینها، اعتیاد به الکل می‌تواند هزینه‌های اجتماعی هم همراه داشته باشد، برای مثال ممکن است فرد دیگر نتواند به موقع سرکار برود یا در قرار ملاقات‌هایش حاضر شود یا اینکه مرتب درگیری قانونی پیدا می‌کند یا آنقدر حالش بد می‌شود که مجبور شود صبح‌ها قبل از هر کاری الکل مصرف کند. همچنین اگر احساس اجبار به نوشیدن داشته باشد صددرصد نیاز به درمان خواهد داشت.
این کلینیک چه خدماتی ارائه می‌دهد؟
در این کلینیک هر خدمتی که به معتادان مواد مخدر و محرک ارائه می‌شود در اختیار معتادان به الکل نیز قرار می‌گیرد. الکل ماده‌ای است که مصرف آن به بخش‌های زیادی از بدن آسیب می‌رساند؛ برای مثال می‌تواند باعث بیماری‌های کبد، پانکراس یا لوزالمعده، مشکلات عروقی، سکته قلبی و مغزی، بیماری‌های گوارشی، سوء تغذیه و … شود بنابراین اولین خدمتی که به این بیماران ارائه می‌شود، بررسی پزشکی و طبی است تا اگر مشکلاتی از این قبیل در بدن‌شان وجود داشته باشد از پیشرفت آنها جلوگیری شود.
ترک ناگهانی الکل و خطر مرگ!
کسانی که وابسته به الکل می‌شوند و به صورت روزمره الکل می‌نوشند، برای ترک آن باید حتما دارو مصرف کنند. در واقع ترک ناگهانی الکل برای این افراد می‌تواند خطرناک باشد و باعث تشنج، توهم و حتی مرگ شود. علاوه بر این، فرد باید هم‌زمان با مصرف دارو تحت روان‌درمانی هم قرار بگیرد. در حال حاضر روان‌درمانی در این کلینیک فقط در جلسات خصوصی انجام می‌شود اما وقتی تعداد مراجعان افزایش پیدا کند، جلسات گروهی روان‌درمانی نیز در کنار جلسات خصوصی برگزار خواهد شد.
در چه شرایطی بیمار بستری می‌شود؟
بعضی از معتادان به الکل حتی ممکن است نیاز به بستری شدن داشته باشند چراکه الکل تاثیر خیلی بدی روی بدن می‌گذارد. برای مثال بیماری که زمینه تشنج و صرع دارد اگر بخواهد مصرف الکل را ترک کند، ممکن است تشنج‌های زمینه‌ای‌اش بیشتر شود بنابراین در معرض خطر است و باید تحت نظر پزشک و پرستار الکل را ترک کند. در این کلینیک، خدمات بستری ارائه نمی‌شود و درمان فقط به صورت سرپایی است اما اگر فرد نیاز به بستری داشته باشد به بیمارستان‌هایی ارجاع داده می‌شود که بخش سم‌شناسی یا بخش روانپزشکی دارند.
هزینه‌های این کلینیک چقدر است؟
کلینیک ترک اعتیاد به الکل به تازگی تاسیس شده است؛ تاکنون 4 مراجع داشته‌ایم که همگی آقا و در سنین 30 تا 50 سال بوده‌اند. در حال حاضر نیز برای هر نوبت مراجعه به روانپزشک ویزیت با نرخ دولتی 20 هزار تومان دریافت می‌شود. در آینده هم با افزایش خدمات و تشکیل جلسات گروهی، هزینه آنها مانند سایر خدماتی خواهد بود که به بیماران غیر الکلی داده می‌شود؛ از جمله:
– گروه‌درمانی ماهانه 65 هزار تومان
– مشاوره روانشناسی ماهانه 130 هزار تومان
– ویزیت روانپزشکی یک جلسه 20 هزار تومان
– ویزیت پزشک یک جلسه 15 هزار تومان
– ویزیت کلینیک سلامت جنسی یک جلسه 20 هزار تومان
– مشاوره یک جلسه 15 هزار تومان
– زوج‌درمانی و کلینیک سلامت جنسی یک دوره 100 هزار تومان
اعتیاد؛ شایع‌ترین اختلال روانپزشکی مردها
اعتیاد جزء اختلالات روانپزشکی محسوب می‌شود. جالب است بدانید شایع‌ترین اختلال روانپزشکی میان مردها در تمام دنیا اعتیاد است. حال این اعتیاد برحسب مسائل جغرافیایی و فرهنگی می‌تواند شکل‌های متفاوتی داشته باشد.
برای مثال از آنجایی که بزرگ‌ترین کشتزارهای تریاک دنیا در همسایگی کشور ما یعنی در کشور افغانستان قرار دارند، بالطبع ایران بزرگ‌ترین مصرف‌کننده تریاک دنیاست درحالی که چون کوکائین در کلمبیا کشت می‌شود آن منطقه و برخی از کشورهای اطرافش به‌عنوان بزرگ‌ترین مصرف‌کننده کوکائین در جهان شناخته می‌شوند. در فرانسه هم که کشتزارهای بزرگ انگور وجود دارد و 10درصد نیروی کار در صنایع تولید و توزیع الکل هستند، 10 درصد مرگ و میر به دلیل عوارض مصرف الکل گزارش شده است.
این کلینیک هر دوشنبه فعال است
کلینیک آموزشی ترک اعتیاد به الکل مرکز ملی مطالعات اعتیاد دوشنبه هر هفته فعال است و طی آن تمام خدمات مشاوره‌ای شامل مشاوره فردی، مددکاری، گروه درمانی و خانواده‌درمانی که برای مراجعان وابسته به سایر مواد ارائه می‌شود در اختیار مراجعان الکل نیز قرار می‌گیرد.
دکتر محمدرضا سرگلزایی، روانپزشک که همراه یک رزیدنت، مداخلات درمانی مورد نیاز را برای مراجعان به کلینیک انجام می‌دهد، درخصوص سابقه مراکز ترک اعتیاد به الکل در ایران گفت: چندی پیش با توجه به بالا رفتن مصرف الکل در ایران و افزایش شدت وابستگی به آن، وزارت بهداشت به چند کلینیک خصوصی اجازه پذیرش و انجام مداخلات درمانی برای بیماران معتاد به الکل را داد اما این اولین‌بار است که مرکزی دولتی، خدمات ترک الکل را به مراجعان خود ارائه می‌دهد.
این اعتیاد هم خانمان‌سوز است
ترک الکل از ترک مواد سخت‌تر است!
بررسی‌های انجام شده درخصوص شیوع مصرف الکل و اعتیاد به آن در ایران و عدم وجود تیم درمانی متخصص و کارآمد جهت ارائه خدمات مناسب به این افراد، موجب شد کلینیک ترک اعتیاد به الکل INCASبا هدف آموزش متخصصان و بالا بردن مهارت درمانی پزشکان و رزیدنت‌ها راه‌اندازی شود.
وابستگی به الکل به دو دسته جسمانی و روانی تقسیم می‌شود. آسیب‌های جسمانی الکل در مقایسه با مواد افیونی بسیار شدیدتر است که از جمله آنها می‌توان به آسیب‌های قلبی و عروقی، کلیه و بالا رفتن فشار خون اشاره کرد. بعضی از آسیب‌های جسمی در الکل نیز غیرقابل برگشت هستند. در مادران باردار هم ممکن است جنین را دچار سندرم الکلی کند. از علائم وابستگی روانی الکل می‌توان به پرخاشگری و خشونت اشاره کرد.
وابستگی‌های روانی الکل باعث بروز ناهنجاری‌های اجتماعی می‌شوند طوری که در بعضی از کشورهای دنیا از جمله فرانسه و آمریکا، عامل مهمی در خشونت‌های خیابانی و قتل به شمار می‌رود. همچنین رانندگی در حالت مستی، عامل 10 درصد تصادفات مرگبار در فرانسه است. در بعضی از کشورها نیز تخت‌های زیادی در بیمارستان به علت سوانح و تصادفات ناشی از مصرف الکل اشغال می‌شوند. نکته مهم دیگر در مورد وابستگی به الکل این است که ترک آن به نسبت مواد افیونی سخت‌تر است.
فردی که اعتیاد به مواد افیونی دارد درصورتی که نتواند ماده مصرفی خود را تهیه کند، بدون نیاز به مصرف داروی دیگری می‌تواند علائم محرومیت را تحمل کند اما در ترک الکل، اگر درمان دارویی جایگزین مناسبی برای آن در نظر گرفته نشود، فرد ممکن است به علت بروز تشنج‌های دائمی و قرار گرفتن در وضعیت ناهوشیار، جان خود را از دست دهد.
این افراد در ترک الکل موفق‌ترند!
در حال حاضر نه برای ترک مواد مخدر و نه برای ترک الکل توصیه نمی‌شود فرد به تدریج مصرف خود را کنار بگذارد بلکه با وجود داروهای مناسب می‌تواند مصرف الکل یا مواد را کاملا قطع کرده و آن را با دارو جایگزین کند. معمولا کسانی که به تدریج مصرف را کم می‌کنند در ترک ناموفق هستند بنابراین فرد باید یک زمان را برای خداحافظی تعیین و مصرف را کاملا قطع کند و وارد فضای درمان شود.
دارودرمانی به تنهایی کافی نیست!
بسته به شرایط جسمانی و روحی بیمار در دوران ترک الکل داروهای مختلفی تجویز می‌شود. برای مثال جهت جلوگیری از تشنج، داروهای ضدتشنج مثل کاربامازپین یا گاباپنتین تجویز می‌شود، برای جلوگیری از بی‌قراری داروهای کنترل کننده سیستم سمپاتیک مثل پروپرانولول داده می‌شود و برای کنترل ولع مصرف یا وسوسه داروهایی مثل نالترکسون یا زولوفت تجویز می‌شود.
درمان دارویی برای رفع علائم جسمانی باید تا زمانی ادامه پیدا کند که علائم وجود دارد اما درمان مسائل روانشناختی خیلی طولانی‌تر است. برای مثال درمان دارویی جهت رفع علائم جسمانی ترک، شاید حدود دو تا سه هفته طول بکشد اما درمان دارویی برای رفع ولع مصرف و مشکلات روانی زمینه‌ای مثل افسردگی ممکن است ماه‌ها به طول بینجامد. روان‌درمانی نیز باید برای طولانی‌مدت و حدودا شش‌ماه ادامه پیدا کند. در واقع هرچه این جلسات بیشتر ادامه داشته باشند، تاثیرشان هم بیشتر خواهد بود.
ترک جسمانی فقط قدم اول است!
ترک جسمانی، قدم اول است. بعد از طی این مرحله علائمی چون لرزش دست، بی‌خوابی، اضطراب و … ممکن است رفع شوند اما ترک الکل فقط شامل این موارد نمی‌شود بلکه باید علائم روانی و اجتماعی آن نیز برطرف شود. به عبارتی تیپ شخصیتی و الگوی رفتاری فرد دیگر نباید معتادگونه باشد.
همچنین نباید دغدغه مصرف الکل و درگیری ذهنی و ولع داشته باشد و باید در گروه‌های اجتماعی متفاوتی نسبت به گذشته شرکت کند. اگر فردی بگوید ترک کرده‌ام اما هنوز دوستانی داشته باشد که مصرف‌کننده الکل باشند از نظر ما عضو باشگاه معتادان است و کاملا ترک نکرده است. همان‌طور که گفته شد، ترک روانی و اجتماعی زمان طولانی‌تری لازم دارد؛ خیلی از افراد هستند که برای مثال 10 سال است الکل مصرف نکرده‌اند اما از نظر خودشان باید هنوز تحت درمان باشند.
در واقع آنها معتقدند ویژگی‌هایی درون‌شان وجود دارد که اگر به حال خود رها شوند دوباره به نقطه صفر برمی‌گردند، بنابراین ترجیح می‌دهند عضو جلسات گروه‌درمانی یا عضو باشگاه نه گفتن به الکل باشند و روان‌درمانی خود را ادامه دهند.
