درمان ضربات مغزی با قارچ جادویی؛ کشف جدید دانشمندان
ضربات مغزی، به‌ویژه آسیب‌های حاصل از ضربات مکرر، در سال‌های اخیر به‌واسطه افزایش توجه رسانه‌ها و تحقیقات پزشکی، بیش از گذشته مورد توجه قرار گرفته است. این آسیب‌ها به‌طور ویژه در میان ورزشکاران حرفه‌ای، نظامیان و حتی برخی گروه‌های شغلی دیگر که به‌طور مکرر در معرض ضربات یا تکان‌های مغزی قرار می‌گیرند، شیوع بیشتری دارد. با وجود شایع بودن این آسیب‌ها، تا امروز درمان موثری برای آن‌ها در دسترس نبوده و اغلب توصیه پزشکان به افراد آسیب‌دیده، مشاهده و انتظار و پرهیز از فعالیت‌های خطرناک تا بهبود نسبی بوده است. اما اکنون، کشفی جدید در دنیای داروسازی و علم اعصاب شکل گرفته که می‌تواند آینده درمان ضربات مغزی را دگرگون کند؛ درمان آسیب‌های مغزی با سیلوسایبین، ترکیب فعال موجود در قارچ‌های جادویی.
آسیب مغزی خفیف؛ مشکلی شایع اما پنهان
به گزارش به‌روزترین‌ها بیش از ۹۰ درصد از آسیب‌های مغزی در دسته “ضربات خفیف” (mild TBI) قرار می‌گیرند. با این حال، حتی ضربات خفیف نیز می‌تواند اثرات پنهان و تدریجی بر ساختار و عملکرد مغز بگذارد؛ زیرا هر ضربه یا تکان شدید، موجب جابجایی بافت مغز درون جمجمه، کشیدگی و آسیب سلول‌های عصبی و همچنین ایجاد تغییرات شیمیایی در مغز می‌شود. مطالعات اخیر نشان داده است که تکرار این آسیب‌های کوچک، به مرور منجر به مشکلات جدی و طولانی مدت در مغز و سیستم عصبی می‌شود؛ مشکلی که به ویژه در میان بازیکنان فوتبال آمریکایی و ورزشکاران رزمی یا حتی سربازان دیده می‌شود.
در عکسبرداری‌های پیشرفته مانند MRI، اغلب آسیب‌های خفیف ساختاری آشکار نمی‌شوند؛ اما همین ضربات کوچک می‌توانند باعث نشت مایعات و پروتئین‌ها در مغز و ایجاد ورم (ادم مغزی) شوند. این ورم معمولاً موقت است و پس از یک روز برطرف می‌شود، اما اگر فرد به‌صورت مکرر دچار ضربه شود، این التهابات مزمن و مشکلات محسوسی را به وجود می‌آورد؛ از جمله تغییر در نفوذپذیری سد خونی-مغزی و اختلال در ارتباطات عصبی.
خلاء درمانی و تولد یک امید تازه
در حال حاضر درمان پزشکی قطعی و استانداردی برای آسیب مغزی خفیف و به‌ویژه ضربات مکرر مغزی (rmTBI) وجود ندارد. پزشکان غالباً به بیماران خود توصیه می‌کنند صبر کنند تا علائم رفع شود. این در حالی است که شواهد بسیاری از تأثیرات بلندمدت ضربات مکرر بر روی مغز، حافظه، تغییرات خلقی و احتمال افزایش ریسک ابتلا به بیماری‌های عصبی-روانی مانند آلزایمر، پارکینسون و زوال عقل حکایت دارند.
در این شرایط، مطالعه اخیر محققان دانشگاه نورث‌ایسترن یک نقطه عطف محسوب می‌شود. این پژوهشگران ترکیب سیلوسایبین را که عمدتاً به‌عنوان یک ماده روان‌گردان شناخته می‌شود، به عنوان یک پتانسیل درمانی واقعی برای ضربات مکرر مغزی بررسی کردند.
سیلوسایبین؛ از قارچ جادویی تا درمان مغز آسیب‌دیده
سیلوسایبین ماده فعال موجود در گونه‌ای خاص از قارچ‌های روان‌گردان موسوم به “ماجیک ماشروم” است که در سال‌های اخیر توجه دانشمندان را به دلیل آثار مثبتش در درمان مشکلات روانی مانند افسردگی، اضطراب و PTSD جلب کرده است. اما به تازگی، نقش سیلوسایبین در بازسازی و بهبود عملکرد مغز پس از ضربه نیز در کانون توجه قرار گرفته است.
در این پژوهش که با سرپرستی دکتر کریگ فریس (استاد روانشناسی و علوم دارویی دانشگاه نورث‌ایسترن) انجام شده، برای نخستین بار اثر سیلوسایبین بر مغز آسیب‌دیده از ضربات خفیف و مکرر به‌طور علمی مورد بررسی قرار گرفت. به گفته دکتر فریس: «ما با تأثیرات فوق‌العاده سیلوسایبین روبرو شدیم. سیلوسایبین نه‌تنها کاهش ارتباطات کارکردی مغز را پس از ضربه جبران کرد، بلکه منجر به هایپرکانکتیویتی یا افزایش بیش از حد ارتباط بین مناطق مغزی شد؛ پدیده‌ای که نشانه‌ای از ترمیم و حتی ارتقاء عملکرد مغزی است.»
بررسی علمی: آزمایشی بر روی مدل حیوانی
در این پژوهش، از مدلی شبیه به ضربات وارده به بازیکنان لیگ فوتبال آمریکایی (NFL) استفاده شد. پژوهشگران از موش‌های ماده ۹ ماهه (برابر با ۲۷ سال انسان) کمک گرفتند و آن‌ها را به سه گروه تقسیم کردند: گروه نخست به مدت سه روز متوالی هر روز یک ضربه خفیف به سرشان وارد شد و سپس دوز مشخصی از سیلوسایبین (۳ میلی‌گرم بر کیلوگرم) دریافت کردند؛ گروه دوم همان ضربات را دریافت کرد اما تنها محلول نمکی دریافت نمود و گروه سوم (گروه کنترل) نه ضربه داشت و نه سیلوسایبین دریافت کرد.
آزمایش‌ها نشان داد که در موش‌هایی که بعد از ضربه سیلوسایبین دریافت کرده‌اند، ادم مغزی به شکل معنی‌داری کاهش یافته و حتی ارتباطات عصبی به میزان چشمگیری افزایش پیدا کرده است. بررسی‌های پروتئینی مغزی نیز کاهش سطح “تاو فسفریله” (پروتئینی که در بروز بیماری‌هایی چون آلزایمر و CTE دخیل است) و افزایش “فاکتور نوروتروفیک مشتق از مغز” (BDNF) را پس از دریافت سیلوسایبین نشان داد؛ این شاخص‌ها نشانگر افزایش حفاظت و رشد سلول‌های عصبی هستند.
معنای یافته‌ها برای بیماران انسانی
این تحقیقات، اگرچه در مرحله آزمایش بر روی حیوانات قرار دارند، اما داده‌های بسیار ارزشمندی را در اختیار دانشمندان قرار داده است. آزمایش‌ها نشان می‌دهد که سیلوسایبین عملکردی فراتر از تنها یک داروی روان‌گردان دارد و می‌تواند مسیرهای ارتباطی بین مناطق مختلف مغز (به‌خصوص مسیرهای دوپامینی، یا همان انتقال‌دهنده‌های احساس خوشحالی) را ترمیم و تقویت کند؛ پدیده‌ای که دانشمندان از آن به عنوان نوروپلاستیسیتی یا انعطاف‌پذیری عصبی یاد می‌کنند.
به بیان ساده‌تر، این قابلیت به مغز اجازه می‌دهد تا پس از آسیب، خود را بازسازی و حتی مسیرهای جدید ارتباطی بین نورون‌ها ایجاد کند؛ موضوعی که برای بازیابی عملکرد ذهنی و عصبی پس از آسیب حیاتی است. دکتر فریس می‌گوید: «نتیجه MRIها از حیوانات آسیب‌دیده مشابه آن چیزی بود که در بیماران انسانی با آسیب مغزی خفیف مشاهده می‌کنیم. یافته‌های ما این امید را تقویت می‌کند که سیلوسایبین بتواند راهی موثر برای بهبود این بیماران باشد.»
امکان استفاده درمانی؛ چالش‌ها و چشم‌اندازها
با وجود یافته‌های امیدبخش این مطالعه، محققان تأکید می‌کنند هنوز مراحل مختلفی تا تایید نهایی و ورود سیلوسایبین به فرآیند درمان پزشکی بیماران انسانی باقی مانده است. یکی از چالش‌های مهم، تعیین دوز ایمن و موثر برای انسان‌هاست. در این پژوهش دوز نسبتاً بالایی از سیلوسایبین استفاده شده است؛ در حالی که مطالعات بالینی برای اختلالات روانی مانند افسردگی معمولا از دوز کمتری بهره می‌گیرند.
با این حال، اثر چشمگیر سیلوسایبین در کاهش تاو فسفریله می‌تواند دامنه کاربرد این ماده را از درمان ضربات مغزی فراتر برده و حتی به عنوان درمان مکمل در بیماری‌های عصبی مرتبط با تاو مانند آلزایمر، دمانس پیشانی-گیجگاهی و پارکینسون نیز مطرح شود.
نکته قابل توجه اینکه، نتایج این تحقیق هنوز در فرآیند داوری علمی (Peer-Review) قرار دارد و به‌صورت پیش‌چاپ در پایگاه PubMed Central منتشر شده است. اما محققان می‌گویند با توجه به سازگاری نتایج آزمایشگاهی با شواهد بالینی، دور نیست که سیلوسایبین به عنوان رویکردی نوین و موثر، جایگاه خود را در پروتکل درمان ضربات مغزی مکرر و سایر اختلالات عصبی پیدا کند.
جمع‌بندی و آینده‌ی درمان آسیب مغزی با سیلوسایبین
تا همین چند سال پیش، شاید تصور استفاده از داروی روان‌گردان برای درمان آسیب‌های عصبی دور از ذهن به نظر می‌رسید. اما امروز با پیشرفت علم و تحقیقات دقیق، این فرضیه رنگ واقعیت به خود گرفته است. درمان ضربات مغزی با سیلوسایبین، نه‌تنها راهی جدید برای بازسازی مغز و بهبود عملکرد بیماران مبتلا به آسیب‌های مغزی مکرر را باز می‌کند، بلکه می‌تواند زمینه‌ساز توسعه درمان‌های پیشرفته برای سایر بیماری‌های نورودژنراتیو باشد.
ورزشکاران حرفه‌ای، سربازان و همه کسانی که در معرض ضربات مغزی هستند، هم‌اکنون امیدی واقعی برای درمان و بهبود سریع‌تر دارند. بی‌شک، سیلوسایبین می‌تواند به زودی از یک ماده بحث‌برانگیز به یک داروی معجزه‌گر برای درمان اختلالات مغزی بدل شود؛ راهی که البته نیازمند مطالعات انسانی گسترده‌تر، بررسی ایمنی و تعیین دوز مطلوب برای درمان خواهد بود.
با گذر زمان و پیشرفت تحقیقات، شاید در آینده‌ای نزدیک شاهد تحول اساسی در نحوه برخورد با ضربات مغزی و بهبود کیفیت زندگی بیماران با کمک قدرت شفابخش قارچ‌های جادویی باشیم.
