قیمت طلا در 5 سال اخیر؛ از صعودهای پرشتاب تا رکوردهای تاریخی
بازار طلای کشور طی پنج سال گذشته، دستخوش نوسانات جدی بوده و قیمت‌ها تحت تاثیر عوامل داخلی و خارجی جهش‌های عجیب و بعضاً رکوردهای بی‌سابقه‌ای را تجربه کرده است. بررسی روند قیمتی طلای ۱۸ عیار در ایران، ضمن اینکه آیینه تمام‌نمای سیاست‌های ارزی، نرخ تورم، و بازارهای جهانی است، همواره یکی از دغدغه‌های مردم برای خرید، فروش یا سرمایه‌گذاری بوده است. این گزارش جامع سعی دارد تحلیلی دقیق، روایت‌محور و کامل از فراز و فرودهای قیمت طلای ۱۸ عیار در ۵ سال اخیر ارائه دهد و تاثیر متقابل آن را با طلای جهانی روشن کند.
طلا؛ سرمایه‌ای فراتر از زیورآلات
به گزارش به‌روزترین‌ها پیش از ورود به تحلیل اعداد و نمودارها، باید به این واقعیت اشاره کنیم که طلا برای ایرانیان تنها یک فلز زیبا نیست. در هر خانواده ایرانی، حتی با کمترین توان مالی، نشانه‌هایی از پس‌انداز در قالب طلا دیده می‌شود؛ چه در قالب زیورآلات، چه سکه یا حتی طلای آب‌شده. این توجه از آن‌روست که طلا نقش بیمه دارایی را در ذهن مردم ایفا می‌کند. بر همین اساس، نوسان قیمت‌ها مستقیماً بر قدرت خرید، اعتماد به ریال و حتی رفتارهای اجتماعی اثر می‌گذارد. این روزها کافی است به مغازه‌های طلافروشی نگاهی بیندازید؛ اغلب فروشندگان از سال‌های اخیر به عنوان “عصر طلایی بازار طلا” یاد می‌کنند؛ عصری که قیمت‌ها جهش‌های خیره‌کننده‌ای داشته است.
پنج سال ناآرام؛ طلا چگونه اوج گرفت؟
اگر به ۵ سال پیش برگردیم، یعنی حوالی سال ۱۳۹۹، قیمت هر گرم طلای ۱۸ عیار حدود ۵ میلیون تومان بود. نرخ فروش سکه بهار آزادی نیز در آن بازه در حدود ۵ میلیون و ۵۰۰ هزار تومان قرار داشت. این ارقام در مقایسه با امروز و روندی که بازار طی کرد، شاید بسیار ناچیز به نظر برسد. آنچه در ادامه رخ داد، مجموعه‌ای از رخدادهای داخلی و خارجی بود که بازار طلا را به شدت دگرگون ساخت.
الف) اولین جهش‌ها؛ رشد دلار و التهاب‌های سیاسی
در اواخر سال ۱۳۹۹ و با شروع سال ۱۴۰۰، نرخ ارز یکی از محرک‌های اصلی قیمت طلا شد. با افزایش نرخ دلار از حدود ۱۵ هزار تومان به بیش از ۲۵ هزار تومان، بازار طلا نیز سر به فلک کشید. تا پیش از شروع بیماری کرونا، قیمت‌ها با ریتم کندی بالا می‌رفت اما با افزایش نگرانی‌ها، رفتار احتیاطی مردم تشدید شد و تقاضا برای طلا رشد سریع‌تری گرفت. نقطه عطف دیگر، رخدادهای سیاسی بین‌المللی و تحریم‌های گسترده بود که چشم‌انداز اقتصاد ایران را پیچیده‌تر و مبهم‌تر کرد.
ب) تاثیر کرونا و سرمایه‌گذاری جهانی
همزمان، بازار جهانی طلا نیز بی‌سابقه‌ترین رشد قرن خود را آغاز کرد. بروز ویروس کرونا اقتصاد دنیا را در شوک فرو برد و سرمایه‌گذاران بین‌المللی در جستجوی پناهگاه امن مالی، راهی بازار طلا شدند. در سال ۲۰۲۰، قیمت جهانی هر اونس طلا نخستین‌بار از مرز ۲۰۰۰ دلار عبور کرد. البته این رشد در مقطعی آرام شد اما موضوع مهم آن بود که تاثیر این تحول سریعاً بر بازار ایران منعکس شد؛ به نحوی که قیمت طلای ۱۸ عیار به بیش از ۱۰ میلیون تومان در هر گرم رسید و رکورد تازه‌ای شکست.
ج) دوره تنفس؛ بازگشت نسبی آرامش
اواخر سال ۱۴۰۰ و اوایل ۱۴۰۱، با رفع محدودیت‌های جهانی و امیدواری به برگشت اقتصادها و واکسیناسیون گسترده، قیمت جهانی طلا اندکی کاهش یافت و حوالی ۱۷۰۰ تا ۱۸۰۰ دلار باقی ماند. اما در ایران، کاهش قیمت طلا هرگز متناسب با بازار جهانی نبود. عمده دلیل نیز ادامه روند صعودی نرخ ارز و انتظارات تورمی بود. به همین خاطر در شرایطی که قیمت جهانی طلا حدود ۱۰٪ افت کرد، طلای ۱۸ عیار در ایران کمتر از ۶٪ افت را تجربه کرد و بعد دوباره در مسیر صعودی قرار گرفت.
د) خروج انتظارات تورمی و رکوردشکنی‌های جدید
دولت‌ها، برای مهار تورم و مدیریت نقدینگی، سیاست‌های متنوعی اتخاذ کردند. اما رشد عظیم حجم پول و ادامه تورم ساختاری ایران باعث شد قیمت طلا به تدریج وارد مسیر صعودی جدیدی شود. سال ۱۴۰۲، بخصوص در فصل بهار و تابستان، بازار ارز مجدداً از کنترل خارج شد و همین مساله سبب شد قیمت طلای ۱۸ عیار از ۱۶ میلیون تومان عبور کند. این در حالی است که قیمت جهانی طلا نیز مجدداً رو به افزایش گذاشته و مرز ۲۰۰۰ دلار را لمس می‌کرد.
ه) سال طلایی؛ قیمت‌های بی‌سابقه در ۱۴۰۳
در سال ۱۴۰۳، همزمان با اوج‌گیری تحولات ژئوپلیتیک جهانی، رشد بدهی آمریکا، جنگ‌های نیابتی و تشدید رکود اقتصادی جهانی، قیمت اونس جهانی مجدداً رکورد شکست و به ۲۳۰۰ دلار هم نزدیک شد. این تحولات بار دیگر تقاضا برای طلا را در تمام کشورهای جهان افزایش داد. بازار ایران نیز از این تحولات مستثنی نبود؛ اما همزمان با افزایش نرخ ارز در بازار داخلی، قیمت هر گرم طلای ۱۸ عیار به بیش از ۶۴ میلیون تومان رسید، نقطه‌ای که کمتر کسی در سال ۱۳۹۹ تصور آن را داشت.
تحلیل جنبه‌های روانی، اقتصادی و اجتماعی بازار طلا
طلا صرفاً یک دارایی مالی نیست. بازار طلا در ایران، پاتوقی برای روایتِ ترس، امید، نگرانی و فرصت‌های مردم است.
۱. بیمه کردن ریالی دارایی‌ها:
در کشوری که نرخ ارز دائماً در نوسان است و تورم بالاتر از متوسط جهانی است، خانواده‌ها هیچ ابزاری مطمئن‌تر از طلا برای حفظ ارزش پول خود نمی‌شناسند.
۲. سکه و طلا؛ سرمایه محبوب زنان خانه‌دار و جوانان:
در عروسی‌ها، تولدها، و پس‌اندازهای کوچک، مردم ترجیح می‌دهند به جای پس‌انداز ریالی، حتی در کوچک‌ترین واحدها طلای ۱۸ عیار تهیه کنند.
۳. طلا؛ محرک رشد قیمت سایر کالاها:
افزایش بهای طلا در ایران، عملاً مرجع قیمت‌گذاری برای بسیاری از کالاهای لوکس و حتی گاهی مسکن و خودرو است. به این ترتیب، نوسانات طلای ۱۸ عیار نه‌تنها یک شاخص اقتصادی، بلکه نشانه‌ای اجتماعی و حتی روانی در جامعه است.
بررسی روند قیمت طلا و عوامل تعیین‌کننده
الف) قیمت جهانی طلا:
تعیین‌کننده نخست قیمت طلا در ایران، نرخ جهانی آن است. هر اونس طلا در بازارهای بین‌المللی به دلار معامله می‌شود. هرگاه اونس رشد کند، با فرض ثبات سایر شرایط، طلا در ایران نیز گران می‌شود؛ هرچند در ایران معمولاً اثر اونس و دلار همزمان و ضربدری است.
ب) نرخ ارز در ایران:
عامل کلیدی دوم، نرخ برابری دلار به ریال ایران است. تجربه پنج سال گذشته نشان می‌دهد حتی در مقاطعی که اونس جهانی افت می‌کند، اگر در ایران دلار گران شود، قیمت طلا همچنان روندی صعودی خواهد داشت. اختلاف ۵ تا ۱۰ درصدی نوسانات داخلی با تحولات جهانی، گویای این تاثیر مضاعف است.
ج) انتظارات تورمی:
رفتار مردم بر اساس پیش‌بینی تورم آتی، باعث رشد تقاضا برای طلا می‌شود. به ویژه در دوره‌هایی که نگرانی درباره ثبات اقتصادی بالا باشد، خرید طلا شدت می‌گیرد و رشد قیمت را شتاب می‌دهد.
د) مالیات، تعرفه‌ها و کارمزدها:
در کنار عوامل اصلی، تاثیر مالیات بر ارزش افزوده، مزد ساخت و تغییرات مقرراتی نیز قیمت نهایی طلا را جابه‌جا می‌کند.
مقایسه نموداری قیمت طلای جهانی و طلای ۱۸ عیار ایران (۱۳۹۹ تا ۱۴۰۳)
روند کلی بازار طی پنج سال گذشته نشان از یک رشد تقریبا مداوم و پرشتاب دارد. برای تفهیم بهتر، اعداد تقریبی روند سالانه را در قالب نمودار خطی آورده‌ایم تا خواننده بتواند به صورت شهودی، تفاوت و همبستگی قیمت طلای داخلی و اونس جهانی را مشاهده کند:
- سال ۱۳۹۹:
- قیمت اونس جهانی تقریباً ۱۶۰۰ دلار
- قیمت طلای ۱۸ عیار ۵ میلیون تومان
- سال ۱۴۰۰:
- اونس جهانی ۱۷۸۰ دلار
- طلای ۱۸ عیار ۱۰ میلیون و ۲۰۰ هزار تومان
- سال ۱۴۰۱:
- اونس جهانی ۱۹۲۰ دلار
- طلای ۱۸ عیار ۱۶ میلیون و ۴۰۰ هزار تومان
- سال ۱۴۰۲:
- اونس جهانی ۲۰۰۰ دلار
- طلای ۱۸ عیار ۴۰ میلیون تومان
- سال ۱۴۰۳:
- اونس جهانی ۲۳۳۰ دلار
- طلای ۱۸ عیار بیش از ۶۴ میلیون تومان
این تفاوت فاحش، به دلیل ترکیب اثر افزایش نرخ ارز و رشد قیمت جهانی، تصویری از یکی از انفجاری‌ترین بازارهای مالی جهان را به نمایش می‌گذارد.
آینده بازار طلا؛ جهش یا اصلاح؟
پیش‌بینی آینده طلا همواره با ابهام همراه است. آیا قیمت‌ها دوباره روند افزایشی خواهند داشت یا پس از یک سقف قیمتی، شاهد دوره‌ای از کاهش خواهیم بود؟ تجربه سال‌های اخیر نشان داده بازار طلا به شدت به تنش‌های ژئوپلیتیک، سیاست‌گذاری بانک‌های مرکزی بزرگ، تورم جهانی و نرخ بهره حساس است.
از طرف دیگر، در اقتصاد ایران، هر تغییری در نرخ ارز، تورم انتظاری و تصمیمات دولت درخصوص عرضه ارز و کنترل بازار، بلافاصله روی قیمت طلای ۱۸ عیار اثرگذار خواهد بود. از این رو پیش‌بینی می‌شود در صورت ادامه شرایط فعلی اقتصادی و سیاسی، بازار کماکان با نوسانات زیادی روبه‌رو باشد و طلا همچنان جایگاه خود را به عنوان یک پناهگاه امن دارایی حفظ کند.
توصیه به سرمایه‌گذاران و خریداران خرد
۱. خرید طلا به عنوان دارایی بلندمدت:
سرمایه‌گذاری در طلا همواره باید با نگاه بلندمدت انجام شود. نوسانات کوتاه‌مدت، بخشی جدایی‌ناپذیر از این بازار است.
۲. دوری از هیجان‌های مقطعی:
خرید و فروش‌های هیجانی معمولاً منجر به زیان می‌شود؛ به ویژه برای افرادی که تازه وارد بازار شده‌اند. بهتر است با مطالعه و دریافت مشاوره تخصصی، وارد این عرصه شوید.
۳. توجه به اجرت ساخت و مالیات:
برخی طلاها – به خصوص زیورآلات – با اجرت ساخت بالا عرضه می‌شوند. سرمایه‌گذار بهتر است تفاوت هزینه‌های طلای ساخته شده و طلای آب‌شده را در این پنج سال رکوردی بازار به دقت مطالعه کند.
۴. توجه به اعتبار فروشنده:
با رشد آنلاین‌شدن خرید و فروش، احتمال عرضه طلای تقلبی و یا مشکل‌دار بالا رفته است. اعتبار فروشنده و داشتن فاکتور معتبر، ضامن امنیت دارایی شماست.
پنج سال گذشته برای بازار طلا و سرمایه‌گذاران ایرانی، صحنه آزمون‌ها و فرصت‌های تاریخی بوده است. نوسانات نرخ ارز و ناپایداری اقتصادی، افزون بر تحولات جهانی، قیمت طلای ۱۸ عیار را به سطوحی رسانده که شاید تنها در حد رؤیا برای بسیاری از خانوارها بود. امروزه خرید حتی یک مثقال طلا نیز برای بخش قابل توجهی از مردم دشوار شده است؛ اما در عین حال، آن دسته از افرادی که طی سال‌های قبل با تحلیل بازار طلا وارد سرمایه‌گذاری شدند، بازدهی چشمگیر و بعضاً کم‌سابقه‌ای را تجربه کرده‌اند.
بازار طلا، با همه فراز و فرودهای خود، همچنان در ذهن و سبد دارایی ایرانیان جایگاه اول را دارد. با نگاهی به گذشته و تحلیل روند سال‌های اخیر، یک اصل مهم بار دیگر اثبات می‌شود: امنیت روانی و مالی که طلا برای مردم به ارمغان می‌آورد، چیزی فراتر از عدد و قیمت است؛ این فلز زرد همیشه بخش مهمی از فرهنگ، امید و آینده خانواده‌های ایرانی باقی خواهد ماند.
نکته نهایی
برای همه فعالان بازار طلا – چه خریداران خرد و چه سرمایه‌گذاران بزرگ – تحلیل روند ۵ سال گذشته می‌تواند نقشه راهی برای آینده باشد. در چشم‌انداز پیش رو، می‌توان همچنان انتظار داشت که طلا، در تلاطم بازارهای داخلی و خارجی، نقش سپر اطمینان را برای ایرانیان ایفا کند.
