عصب کِشی یا عصب کُشی؟

فرهاد دهنوی: بسیاری از کسانی که به نوعی با بیماری های دندانی درگیرند حتما در طول پروسه درمانی خود اصطلاح عصب کِشی- که برخی اوقات به اشتباه «عصب کُشی» تلفظ می شود- یا «روت کانال» را شنیده اند. این عنوان از سه کلمه Root به معنای ریشه و Canal به معنای مجرا و Therapy به معنی معالجه تشکیل شده که مفهوم کلی آن معالجه مجرای ریشه دندان است و شاخه ای از دندان پزشکی به نام اندو یا اندودنتیکس به شمار می آید که شامل دانش و اعمالی است که به معالجه و حفظ ریشه دندان می پردازد وظیفه تشخیص و درمان پالپ های آماسی و بیمار شده را به عهده دارد.

با این توضیحات درمان ریشه با روت کانال تراپی عبارت است از درمان دندانی که به علت پوسیدگی وسیع مجاور اتاق عصب در معرض از دست رفتن است. مسئله درمان کانال ریشه دندان همواره برای افراد با سوال ها و ابهامی هایی همراه است. بسیاری از افرادی که برای درمان ریشه دندان خود به دندان پزشک مراجعه می کنند، دغدغه هایی در مورد آینده دندان عصب کشی شده دارند. اغلب این باور عمومی وجود دارد که عصب کشی، دندان ها را ضعیف می کند.

البته بسیاری از دندان پزشکان هم با توصیه به روکش کردن دندان عصب کشی شده، این تلقی را در مراجعان به وجود می آورند که دندان ها بعد از عصب کشی، ضعیف و شکننده می شوند. به دلیل وجود همین سوالات متعدد که اغلب هم بین کسانی که با این مشکل مواجه اند، مشترک است، پاسخ تعدادی از سوالات متداول مرتبط با این موضوع را از دکتر امید دیانت، استادیار بخش اندونتیکس دانشکده دندان پزشکی دانشگاه علوم پزشکی شهید بهشتی و متخصص جراحی و درمان ریشه دندان جویا شدیم.

درمان ریشه یا اندودنتیکس چیست؟

به درمان کانال های داخل دندان، درمان ریشه می گویند، این درمان با هدف از بین بردن درد یا عفونت از داخل دندان انجام می شود و هدف ما نگهداری دندان به جای کشیدن و جایگزینی با دندان مصنوعی است.

این درمان چگونه انجام می شود؟

در داخل ریشه دندان کانال هایی موجود است که حاوی بافت نرمی به نام پالپ است. پالپ شامل عروق خونی، اعصاب و بافت زمینه ای است. همین بافت نرم در اصطلاح عامیانه، عصب دندان نامیده می شود. درمان ریشه می تواند در یک یا دو جلسه انجام شود و شامل این مراحل است؛ معاینات اولیه تشخیصی و رادیوگرافی ها تهیه و سپس بی حسی انجام می شود.

پس از بی حس شدن دندان ، حفره ای داخل تاج ایجاد و از وسایل کوچک و ظریف سوهان مانند (به نام فایل) برای خارج کردن پالپ (عروق و اعصاب) و تمیز کردن و شکل دادن کانال های دندان از ناحیه تاج تا انتهای ریشه استفاده می شود. بعد از تکمیل پاک سازی و شکل دهی، کانال های ریشه توسط ماده لاستیک مانندی پر می شود تا فضای کانال های دندان مهر و موم شود. در اکثر موارد روی این فضا پانسمان موقتی جهت بستن حفره قرار داده می شود.

این پانسمان در جلسه بعد توسط  دندان پزشک برداشته می شود تا ترمیم نهایی دندان و در صورت نیاز، قرار دادن روکش انجام شود. اگر ساختار دندان جهت نگه داشتن ترمیم کافی نباشد، اندودنتیست یا دندان پزشک وسیله ای را داخل دندان قرار می دهد تا گیرایی کافی جهت قرار دادن ترمیم نهایی تامین شود. تعداد کانال های موجود در ریشه های هر دندان با دندان دیگر فرق دارد، طوری که دندان های جلو معمولا یک یا دو کانال و دندان های عقب سه یا هار کانال دارند.

علائمی که نشان می دهد دندان نیازمند درمان ریشه است، چیست؟

علائمی نظیر درد خود به خودی، درد شبانگاهی، افزایش حساسیت به سرما یا گرما، حساس شدن به احساس درد حین جویدن، تغییر رنگ دندان، ورم کردن، خروج چرک از لثه و دردناک شدن غدد لنفاوی در ناحیه سر و گردن، نشان دهنده نیاز احتمالی دندان به درمان ریشه  است. البته لازم است تاکید کنیم که گاهی دندان ها به دلیل وسعت تخریب و پوسیدگی علی رغم فقدان هرگونه علامتی، نیازمند درمان ریشه هستند.

آیا دندان بعد از معالجه ریشه، تیره می شود؟

در گذشته دندان هایی که درمان ریشه می شدند به مرور زمان تیره می شدند، ولی امروزه با پیشرفت های تکنیکی احتمال این تغییر رنگ ناچیز بوده و اگر اتفاق هم بیفتد، با استفاده از روش های سفیدکردن یا روکش های چینی و لمینت می توان با آن مقابله کرد.

واژه عصب کُشی درست است یا عصب کِشی؟

امروزه پروسه درمان ریشه بسیار حرفه ای تر از گذشته انجام می شود و مراحل درمان شامل خارج کردن پالپ دندان (عصب و عروق)، پاک سازی و شکل دهی کانال ها، ضدعفونی کردن آنها و سپس مهر و موم کردن و پرکردن ریشه با مواد سازگار با بدن است. بنابراین عصب کُشی واژه کاملا غلطی است. در حالی که واژه عصب کِشی اقدام جزئی از مراحل فوق محسوب شده و لفظ درمان ریشه یا درمان کانال ریشه، اصطلاح صحیحی است.

آیا عصب کشی دندان را ضعیف می کند؟

عصب کشی، دندان را ضعیف نمی کند، بلکه پوسیدگی دندان است که باعث ضعیف شدن آن می شود. درواقع دندان های پوسیده نسبت به دندان های سالم  به دلیل تخریب ساختار نسج دندان، ضعیف تر هستند. در جریان پرکردن دندان یا عصب کشی، تقریبا تمام ساختارهای آسیب دیده و خراب شده دندان خارج و با ماده پرکردنی مناسب پر می شود.

بعضی از این مواد پرکردنی حتی می توانند ساختار دندان تخریب شده را تقویت هم کنند، بنابراین عصب کشی، دندان را ضعیف نمی کند، بلکه پوسیدگی دندان است که باعث ضعیف شدن آن می شود. البته ساختار دندان ها بعد از عصب کشی به دلایل مختلف از جمله تغییر رطوبت، تاثیر موادی که در پروسه درمان ریشه استفاده می شود و… دچار تغییراتی می شوند، ولی براساس مطالعات، این تغییرات تاثیری در افزایش ضعیف شدن دندان ها ندارند.

چرا دندانی که عصب کشی شده است تا چند روز یا حتی چند هفته دردناک است؟

در چند روز اول پس از درمان ریشه ممکن است دندان ها کمی حساس و دردناک باشد به ویژه در زمانی که درد و التهاب قبل از کار درمان وجود داشته باشد.درواقع قطع و خارج کردن عروق و اعصاب از کانال ریشه، زخم و التهابی را اطراف ریشه دندان در استخوان ایجاد می کند. بنابراین در صورت دردهای احتمالی بعد از درمان نباید نگران شد.

بعد از درمان ریشه چه مراقبت هایی لازم است؟

بعد از درمان ریشه و قبل از پرکردن نهایی دندان نباید روی آن فشار بیاورید و با آن غذا بجوید، زیرا این دندان ها بسیار مستعد شکستن هستند. به غیر از این مورد فقط شما باید بهداشت دهان خوبی داشته باشید و مسواک زدن، نخ دندان کشیدن و چکاپ های منظم را فراموش نکنید.

عمر دندان هایی که درمان ریشه شده اند، از دندان های طبیعی کمتر است؟

خیر، اکثر دندان های درمان ریشه شده طول عمری برابر دندان های طبیعی دارند. در موارد نادری بعد از درمان اولیه ریشه، علائم بیماری برطرف نمی شود و در د ادامه پیدا می کند، در نین مواردی ممکن است درمان مجدد یا جراحی قطع انتهای ریشه لازم باشد.

امروزه در انجام درمان ریشه چه ابزارها و فناوری هایی استفاده می شود؟

تمام تلاش متخصصان و محققان در زمینه درمان ریشه در سال های اخیر بر آن بوده است که این درمان بدون درد و به صورت کنترل شده و با سرعت حداکثر و دقت انجام شود، بنابراین موارد و وسایل جدیدی ارائه شده است و جهت حصول این اهداف، معرفی و مورد استفاده قرار گرفته است که در ادامه به بخشی از آنها اشاره می کنیم.

1- استفاده از وسایل بزرگ نمایی مانند لوپ ها و میکروسکوپ، بسیاری از درمان های غیرممکن را ممکن ساخته و کیفیت درمان ها را به شدت افزایش داده و درمان را بهبود بخشیده است.اغلب پزشکان درمان دندان های دشوار را با استفاده از میکروسکوپ دندان پزشکی انجام می دهند.

2- دستگاه های الکترونیک جدید قادرند طول کانال ها را با دقت بالای 95درصد به راحتی نشان می دهند، بنابراین نیاز به رادیوگرافی های مکرر کاهش یافته است.

3- استفاده از موتورهای هوشمند با تنظیم سرعت و قدرت مناسب دقت کار را به حداکثر و میزان خطاها را به حداقل می رساند و امکان درمان ریشه بدون درد، بدون صدا و در کمال آرامش را فراهم می کند.

آیا درمان ریشه خطرناک است؟

اکثر بیماران ترس زیادی از پروسه درمان ریشه دارند و در بسیاری از موارد، همین ترس باعث تاخیر در مراجعه برای درمان می شود، ولی باید این اطمینان خاطر را به بیماران داد که امروزه با معرفی و ارائه مواد و تکنیک های جدید و درمان همراه با بی حسی، پروسه درمان تقریبا بدون درد انجام می شود و بعد از انجام آن، اکثر بیماران به راحتی و بدون درد بودن درمان اذعان می کنند و از اینکه درمان خود را به خاطر ترس از درد به تعویق انداخته اند، اظهار پشیمانی می کنند.

چرا دندانی را که قبلا درمان ریشه شده است، مجددا درمان ریشه می کنید؟

یک درمان ریشه مطلوب، درمانی است که کانال های ریشه به خوبی تمیز شده باشد و در رادیوگرافی سراسر طول ریشه تا انتها با مواد مخصوص پر شده باشد، ولی در مواردی کانال های ریشه تا انتها تمیز و پرنشده است که این حالت در اثر مشکلات مختلفی مثل مسدود و کج بودن کانال، شکست وسیله در کانال، یا اشکال در کار درمانگر قبلی است و در این موارد به دلیل رشد میکروب ها در قسمت کار نشده کانال، عفونت و ضایعه استخوانی ایجاد می شود و بیمار دیر یا زود با درد و آبسه دندانی مواجه می شود، بنابراین باید سعی شود با درمان مجدد ریشه قسمت های کارنشده، کانال کاملا درمان شود.

میزان موفقیت درمان مجدد ریشه چقدر است؟

تلاش های زیادی باید صورت بگیرد تا بتوان مشکلات پیش آمده در درمان ریشه قبلی را برطرف کرد. در بعضی موارد تا کار درمان مجدد آغاز نشود، این مشکلات قبلی آشکار نمی شود. میزان موفقیت درمان مجدد 60 تا 80 درصد است ولی اگر بعد از درمان مجدد مشکلات به طور کامل برطرف نشود، باید جراحی قطع انتهای ریشه صورت بگیرد.