مصادره حساب های قدیمی توسط بانکها

شاید هم روزی برسد که قصد کنیم به آن حساب سر بزنیم تا مانده حساب را برداشت کنیم یا حساب را به گردش درآوریم، اما اینجاست که به مشکل برخواهیم خورد، چراکه آن‌طور که شاهدان عینی می‌گویند در مراجعه برای رسیدگی به حساب خود به در بسته خورده‌اند. مسئول باجه می‌گوید حسابت قدیمی است و حالا رفته به حسابداری. می‌گوید دیگر قابل‌برداشت نیست چراکه بانک به‌نفع خود هر مبلغی که باشد را بلوکه کرده است.

اگر هم دلیل آن را بپرسی می‌گوید هر حسابی برای بانک هزینه نگهداری دارد و بهتر است پیگیری برای گشایش دوباره آن نکنی، چون حتی شماره‌حساب هم مسدود شده و قابل بازکردن دوباره نیست. آنجاست که شاید به این فکر کنی، چرا به من اطلاعی داده نشد؟ من، به‌عنوان دارنده حساب کجای صفحه شطرنج بانک قرار دارم؟ اصلا این اقدام قانونی است؟ البته دور از نظر نماند که بی‌اذن دارنده حساب، به بهانه‌های مختلف در این سال‌ها پول برداشت شده بدون اینکه اطلاعی به صاحبش داده شود. زمانی که ضامن شدی و خبر هم نداری که از حسابت برداشت شده و کافی است که چکی در زمان مقرر داشته باشی و گویا طبق نظر بانک، مقرر شده برگشت بخورد! بسیاری از اقداماتی که از سوی بانک انجام می‌شود، احتمالا کلید آن در دستان مشتری می‌تواند باشد، اما اگر از آن مطلع شود. اما بانک‌ها گویا مشتریانشان را محرم حساب‌هایشان نمی‌دانند.

حیدر مستخدمین‌حسینی، کارشناس بانکی می نویسد: اگر مشتری از حساب بانکی خود برای مدتی استفاده نکند، آن حساب راکد و غیرفعال تلقی شده و با اولین تراکنش و گردش مالی دوباره فعال می‌شود مگر اینکه موجودی آن از مبلغ حداقلی که بانک برای افتتاح حساب لازم دانسته است؛ کمتر باشد که در این حالت، بانک می‌تواند این حساب را ببندد و موجودی آن را در قسمت بستانکاران بانک لحاظ کند تا هر زمانی مشتری، حقیقی یا حقوقی، خواستار دریافت نقدینگی خود شد، آن را به او مسترد کند.

در این فرایند هیچ قاعده و قانونی نیست که به هر دلیلی به بانک اجازه دهد حساب بانکی راکد و غیرفعال افراد را به نفع خود مصادره کند. گرچه در نظام بانکداری جهانی، که مبتنی بر اخذ کارمزد است، سالانه به عنوان کارمزد نگهداری حساب، مبلغی از حساب افراد کسر می‌شود و این روند تا صفرشدن موجودی حساب، ادامه پیدا می‌کند اما در نظام بانکداری ایران، که مبتنی بر سود است، دریافت این کارمزد انجام نمی‌شود، چراکه اولا هنگام افتتاح حساب هیچ اطلاعی دراین‌باره به مشتری داده نمی‌شود و هیچ امضا و موافقتی برای کسر این کارمزد از مشتری دریافت نمی‌کنند. دوما در بانک‌های ما هنگام افتتاح حساب مبلغ حداقلی از سوی بانک به عنوان موجودی اولیه و حداقلی حساب تعیین می‌شود و مشتری برای گشایش حساب باید این وجه را در حساب خود داشته باشد. بانک هم در برابر دریافت این مبلغ متعهد است که حساب را بدون تعیین زمان مشخص نزد خود نگاه دارد و هزینه‌ای هم دریافت نکند. در بانک‌های غربی کلا روند کار به گونه‌ دیگری است؛ بانک‌ها برای افتتاح، بستن و نگهداری حساب بانکی کارمزد دریافت می‌کنند، چراکه درآمد آنها از همین محل تأمین می‌شود.

در بانکداری ایران فقط هنگامی که موجودی حداقلی کمتر از حد مشخص‌شده توسط بانک باشد، اختیار بستن حساب و منظور‌کردن وجه آن در حساب بستانکاری بانک مجاز است، اما به هیچ‌وجه در این شرایط نیز موجودی حساب به‌نفع بانک مصادره نمی‌شود. همچنین بانک موظف است برای هرگونه تغییر در حساب افراد با آخرین آدرس مشتری مکاتبه کند یا اینکه هنگام افتتاح حساب، شرایطی مانند برداشت کارمزد را اطلاع دهد. وقتی بانک با تعیین مبلغ حداقلی حسابی را برای مشتری باز می‌کند، تا زمانی که موجودی حساب، از حداقل مشخص‌شده کمتر نشود، بانک حق ندارد حساب را ببندد مگر اینکه از طریق حکمی که توسط قوه ‌قضائیه و مراجع ذی‌صلاح، برای برداشت یا انتقال موجودی یک حساب برای یک بدهی خاص صادر شده باشد، بانک می‌تواند حساب را ببندد یا مصادره کند؛ آن هم نه به نفع خود، بلکه به نفع طرفی که حکم قضائی مشخص کرده است. چنانچه بانکی خارج از موارد قانونی ذکرشده اقدام به بستن حساب مشتری و مصادره موجودی آن به نفع خود کند، این عمل مصداق برداشت غیرقانونی بوده و پیگیری آن از مراجع قانونی امکان‌پذیر خواهد بود.
بهاءالدین هاشمی‌حسینی، کارشناس بانکی می گوید:

بعید است بانکی ریسک کرده و موجودی حساب‌هایی را که مشتری به آن سر نمی‌زند و راکد تلقی می‌شود به نفع خود مصادره کند. در نظام بانکی، حساب‌هایی که یک سال مالی، فاقد گردش باشند، راکد محسوب می‌شوند و طبق ضوابط بانک مرکزی برای هر سال نگهداری این حساب‌های راکد، کارمزدی برداشت می‌شود و تا زمانی که موجودی آن صفر شود این عمل ادامه دارد. وقتی موجودی حساب صفر شد، این حساب راکد، کاملا مسدود می‌شود و اگر مشتری بانک پس از این زمان به بانک مراجعه کرد، نمی‌تواند از حساب قبلی استفاده کند، مگر اینکه با موافقت بانک آن حساب دوباره به جریان بیفتد وگرنه باید حساب جدیدی افتتاح کند. به جز این شیوه، هیچ بانکی، به‌هیچ‌وجه نمی‌تواند موجودی حساب بانکی مشتری را به هر دلیلی به نفع خود مصادره کند.

ممکن است کسی از یک حساب برای پنج سال دیگر چک بانکی صادر کرده باشد یا شاید بدهکاری قرار باشد پنج سال دیگر به حساب خاصی وجهی را واریز کند؛ اگر بانک در این پنج سال اقدام به مصادره حساب کند، عملا مشکلاتی برای مشتریان ایجاد می‌شود. برای حساب‌های جاری در برگه افتتاح هم ذکر شده که اگر حساب به مدت یک ماه گردش نداشته باشد، حساب مسدود می‌شود و اگر شخص چکی صادر کرده باشد، می‌تواند دوباره حساب را به گردش بیندازد و به اندازه مبلغ آن چک وجه وازیر کند تا پاس شود. به‌هرحال بانک‌ها تنها از محل ضابطه کارمزد برای نگهداری حساب، اجازه کسر وجه از موجودی حساب‌ها را دارند و این کارمزد هم هر سال از سوی بانک مرکزی تغییر می‌کند.

البته در شبکه بانکی حساب‌های بی‌هویت و مجهول‌المالک نیز زیاد است که طبق دستورالعمل اخیر بانک مرکزی این حساب‌ها نیز مسدود می‌شوند، اما دراین‌باره هم موجودی حساب‌ها نباید به نفع بانک مصادره شود. برداشت از حساب مشتری به وسیله بانک، اگر خارج از قاعده کارمزد برای نگهداری حساب راکد باشد، برداشت مال غیر و خیانت‌درامانت و به نوعی اختلاس محسوب می‌شود و مجازات سنگینی دارد. چنانچه شخصی با این اتفاق روبه‌رو شود هم می‌تواند به دادگاه شکایت کند و هم می‌تواند با اطلاع‌رسانی به بانک مرکزی، شکایت خود علیه بانک را پیگیری کند. چند تخلف در نظام بانکی جریمه بسیار سنگین دارد که یکی از آنها همین برداشت از حساب مشتری بدون اذن اوست. این مسئله جدای از مشکلات شرعی و عرفی و قانونی‌ای که دارد، برای نام و شهرت بانک نیز بسیار خطرناک است و تقریبا هیچ بانکی تن به آن نمی‌دهد.

176/