کاخ ورسای ایران در محاصره بلا تکلیفی
فهيمه محمدخاني: معاون سازمان ميراث فرهنگي: جلوگیری از تخریب این ابنیه تنها مربوط به میراث فرهنگی نیست ووزارت شهرسازی ، شهرداری و دانشگاهها و نهادهای دیگر هم باید گزارش دهند . بسیاری از آثار ارزشمند در داخل شهر هستند و ثبت نیستند آیا تخریب میشوند ؟ همه ایران را که نمیشود به ثبت رساند.
معاون شهرسازي وزارت راه و شهرسازي: رقم این ساختمان بهحدی سنگین است که هیچ ارگانی به تنهایی نمیتواند مشکل این بنا را رفع کند. ما به وزارت امور خارجه هم پیشنهاد دادیم که این ساختمان را به بخش تشریفات خود اختصاص دهند.
مدیرکل دفتر ثبت آثار سازمان میراث فرهنگی : هر چند كه اين ساختمان معماري فرانسوي دارد و خيلي از بناهاي تاريخي که در زمان قاجاریه ثبت شدند ایرانی نیستند ولی نشان دهنده یک مقطع مهمی از معماری ایران هستند .
کاخ ثابت پاسال با متراژی بیش از 11 هزار متر «گرانترین و بزرگترین خانه شهر تهران» که معماریاش از قصر «لو پتی تریانون»در ورسای فرانسه الگو گرفته شده این روزها در قرنطینه به سر میبرد.
مالک این خانه که فردی بهایی بود اولین شبكه خصوصي تلويزيوني را راهاندازی کرد، مالکی که جدای از ایجاد کارخانه لاستیک سازی در کشور، انحصار شرکت کوکاکولا را نیز گرفت.
اين خانه كه در منطقه جردن واقع شده بعد از فرار ثابت پاسال در مالكيت دولت بوده و بعد وزارت اطلاعات آن را خريداري كرده و بعد از آن اسناد نشان میدهد این خانه به شرکت صبا میهن واگذار شده؛ شرکت صبا میهن تحت مالکیت سازمان بازنشستگی کل کشور است. بعد از آن خانه ثابت پاسال به شركتي به نام پيشگامان توسعه تجارت البرز فروخته شده كه به گفته محمد حقانی عضو شورای شهر تهران «این خانه تاریخی اکنون متعلق به موسس بانک تات »است و با اعلام اين خبر دلیل کندی رسیدگی و برخورد با مالک کنونی خانه ثابت پاسال مشخص شد. مالك جديد قرار بود در فضای این ساختمان پس از تخریب ، مسجدی بسازد و بقیه فضای آن در قالب یک « مال»به مجتمعهای تجاری چند منظوره تبدیل شود.
کاربری این کاخ در طرح تفصیلی جدید شهر تهران به پهنه کلان (M) و پهنه (M11) یعنی مختلط تجاری، اداری و خدمات مسکونی تغییر یافته و قرار بود برجی 9 طبقه و با تراکم ساختمانی 440 درصد و حداقل ضریب سکونت 50 درصد! بهجای آن قد علم کند که با مخالفتهای بسیار و رسانهای شدن این خبر در داخل و خارج کشور و مخالفتهای برخی مسئولان درحال حاضر این کاخ در قرنطینه است و شنیدهها حاکی است که دفتر رهبری هم با تخریب آن مخالفت کرده است.
بهگزارش«قانون» بهگفته مسئولان سازمان میراث فرهنگی، نام کاخ ثابت پاسال در فهرست خانههای تاریخی پایتخت نیست و مدیر کل میراث فرهنگی استان تهران با ثبت ملی این بنا مخالفت کرده است.
دبیر کمیته مردم نهاد پیگیری حفاظت از خانههای تاریخی در گفتوگو با « قانون» در مورد این خانه گفت: این ساختمان بزرگترین خانه تاریخی ایران و بنای شاخص معماری معاصر کشور و جزو آثار تاریخی دوران پهلوی دوم است و صرف نظر از بهایی بودن مالک آن و وجاهت آن شخص این خانه معماری خاصی دارد و باید ثبت ملی شود .
سجاد عسگری افزود: این خانه که از نظر رئیس سازمان میراث فرهنگی استان تهران ارزش تاریخی ندارد، نهتنها ثبت میراث فرهنگی نبوده بلکه هیچ اقدامی برای ارزشگذاری آن انجام نشده که در سازمان میراث فرهنگی این موضوع طبیعی است که برخی از مکانها ثبت نیستند ولی این سازمان برای آنها ارزشگذاری میکند. ساخت این خانه از اوایل سال 1340 شروع شده و تا اواخر دهه 40 یعنی حدود سال 1346 به پایان رسیده است. معماری این خانه که از قصر «لو پتی تریانون» در ورساي فرانسه الگو گرفته شده است مطابق با اسناد و مدارک قبل از انقلاب 15 میلیون دلار قیمتگذاری شده بود.
عسگری ضمن اشاره به دکوراسیون خاص این خانه گفت: پردههاي اين خانه را از بلژيك آورده بودند و درهاي آن متعلق به يك قصر فرانسوي بود. دستگيرهها را هم از روي يك مدل مربوط به يكصد سال پيش و بهصورت اختصاصي براي خانه ثابت ساخته بودند.عسگری در ادامه خاطرنشان کرد: بعد از انقلاب خانه ثابت پاسال توسط بنیاد مستضعفان مصادره میشود و در همان سالها این خانه در اختیار آقای خلخالی قرار گرفت و در دورهای هم برای تطهیر آن مکان کلاسهای آموزش قرآن آقای انصاری در آن دایر بوده است.
کوتاهی مسئولان میراث فرهنگی و شهرداری در ثبت کاخ
این کارشناس خانههای تاریخی ضمن انتقاد از عدم ثبت این خانه توسط میراث فرهنگی گفت: این واقعیت سهلانگاری سازمان میراث فرهنگی است و درحال حاضر هم با رسانهای شدن وضعیت این خانه تاریخی سازمان میراث فرهنگی هیچ اقدام عاجلانهای انجام نداده است. مسئولان میراث و شهرداری در ثبت این خانه کوتاهی کردند و درختان این خانه طی سالهای گذشته قطع شده است و شهرداری منطقه 3 و سازمان پارکها نسبت به این موضوع هیچ واکنشی نشان ندادند. از طرف دیگر کمیسیون ماده 7 یعنی کمیته باغات این خانه را بهعنوان «باغ» ثبت کرده است این درحالی است که بخش عمده فضای سبز و درختان این خانه یک هکتاری در سالهای اخیر خشک شده و از بین رفته است .
حال پرسش اينجاست چگونه و توسط چه کسی عمده درختان کاج و غیر کاج این باغ سوزانده شده و از بین برده شدهاند؟ توسط مالک فعلی و یا مالک قبلی باغ؟
مالک خانه ثابت پاسال مجوز ساخت ندارد
وی گفت: این بنا معماری ارزشمند شهرمان است همانطور که شکنجهگاه ساواک به موزه عبرت نامگذاری و ماندگار شد یا حوزه هنری که مسجد بهاییت بود با تغییر کاربری رنگ و نشان فرهنگی و اسلامی به خود گرفت و به مکانی فرهنگی مبدل شد و واگذار نشد این کاخ هم باید با ثبت ملی ماندگار شود و برای آیندگان نشانی از خانه تاریخی زمان پهلوی باشد .
عسگری افزود: بر اساس شنيدهها طبق نظر دفتر رهبري بهدليل حساسيت اين خانه و با توجه به بهبود روابط ايران در جهان اين كاخ فعلا در قرنطينه است و مالك آن مجوز ساخت ندارد .
خانه ثابت پاسال قابلیت ثبت در فهرست آثار ملی را ندارد
پس از مدتها سکوت مسئولان میراث فرهنگی مقابل خبرها و عکسالعملهای اطرافیان مالک این خانه ، یک کارشناس از اداره کل میراث فرهنگی تهران در این خانه تاریخی حضور یافت و آن را بررسی کرد و پس از آن رجبعلی خسروآبادی، مدیر کل میراث فرهنگی استان تهران گفت طبق نظر کارشناسان این بنا ارزشمند نیست و قابلیت ثبت در فهرست آثار ملی را ندارد.
اما معاون میراث فرهنگی سازمان میراث فرهنگی و صنایع دستی در گفتوگو با «قانون» گفت : من به ایشان اعتراضات لازم را کردم، مسئولیت ثبت آثار با ستاد است و ارتباطی با میراث فرهنگی استان ندارد، بنابراین مدارک لازم تهیه شده تا در شورای ثبت بررسی شود.
وی افزود: موضوع بحث ارزشهای معماری و بناهای ارزشمند شهری و جلوگیری از تخریب این ابنیه تنها مربوط به میراث فرهنگی نیست ووزارت شهرسازی ، شهرداری و دانشگاهها و نهادهای دیگر هم باید گزارش دهند . بسیاری از آثار ارزشمند در داخل شهر هستند و ثبت نیستند آیا تخریب میشوند ؟ همه ایران را که نمیشود به ثبت رساند.
طالبیان گفت : ارزش معماری این ساختمان برای شهرداری و وزارت شهرسازی هم روشن و وظیفه مدیریت شهری است که ارزش معماری این بناها را حفظ و از تخریب آن جلوگیری کند.
وی گفت: استان تهران هنوز پرونده را به ما نداده است، من پیش از این در این زمینه اعلام موضع کردهام. با آوردن پرونده توسط خسروآبادی مدیر کل میراث استان تهران به سازمان میراث فرهنگی، آن در شورای فنی سازمان بررسی و نتیجه نهایی اعلام میشود.
ثبت ملی تنها راه نجات کاخ ورسای
اما جور کمکاری متولی این بنای تاریخی و ارزشمند را معاونت شهرسازی وزارت راه و شهرسازی به دوش کشید و پیگیر جلوگیری از تخریب این بنای تاریخی شد .
معاون شهرسازی وزارت راه و شهرسازی در گفتوگو با « قانون» با ارزشمند خواندن خانه ثابت پاسال اظهارکرد: درحال حاضر بهدنبال انجام پیگیریهای مورد نیاز برای این بنای تاریخی، از شهرداری تهران خواستهایم اگر پروانهای برای این خانه صادر شده است، مستندات خود درباره آن را به ما اعلام کند اما تا کنون از سوی شهرداری هیچ گزارشی دریافت نشده است .پیروز حناچی گفت : تنها راه جلوگیری از تخریب این بنای ارزشمند ثبت ملی این ساختمان است؛ در این صورت شهرداری نمیتواند پروانه ساخت آن را صادر کند.
معاون شهرسازی گفت: سال گذشته که بخش خصوصی تصمیم بر تخریب این بنا را داشت با سازمان بازرسی و شهرداری تهران مکاتبه کردیم و دستور توقف انجام هر عملیاتی برای این خانه ارزشمند را اعلام کردهایم. ظاهرا این نامه بیاثر نبوده و فعلا درحال فریز است .البته نامهای هم از دفتر رهبری برای جلوگیری از تخریب این ساختمان ارسال شده است .
حناچی افزود: رقم این ساختمان بهحدی سنگین است که هیچ ارگانی به تنهایی نمیتواند مشکل این بنا را رفع کند. ما به وزارت امور خارجه هم پیشنهاد دادیم که این ساختمان را به بخش تشریفات خود اختصاص دهند اما شرایط بهنحوی نبود که قبول کنند و از دست دولت خارج و بهبخش خصوصی واگذار شد و اکنون متعلق به موسس بانک تات است.
حناچی با اشاره به مخروبه شدن این ساختمان و باغ گفت: این بنا نباید به این صورت رها شود و باید متناسب با فاخر بودنش کاربری داشته باشد .
شهرداری باید درخواست ثبت خانه پاسال را ارائه دهد
مدیرکل دفتر ثبت آثار سازمان میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری در گفتوگو با «قانون» گفت :شهرداري تهران بهعنوان متولي شهر بايد پيشنهاد ثبت بناي ارزشمند ثابت پاسال را ارائه ميداد.
فرهاد نظری افزود: اين بنا داراي ارزش است و هم ما هم شوراي عالي معماري شهرسازي و نظام مهندسي همه بر ارزشمند بودن فضاي شهري در مورد اين ساختمان تاكيد كرديم ولي مسئله اين است كه قرار بر اين بود كه شهرداري بهعنوان متولي ارزشها و هويت شهر اين بنا را به ثبت اعلام كند و اولين پيشنهادي كه براي ثبت اين بنا به ما برسد اقدام خواهيم كرد . وی افزود: فقط آثار تاريخي واجد ارزش ثبت نيست و آثار معاصر هم اگر داراي اهميت معماري باشند واجد ثبت در ميراث ملي هستند. اگر اثري نشان دهنده نقطه عطف و تحول يك دورهاي از معماري ايران باشد داراي ارزش است هر چند كه اين ساختمان معماري فرانسوي دارد و خيلي از بناهاي تاريخي ای که در زمان قاجاریه ثبت شدند ایرانی نیستند ولی نشان دهنده یک مقطع مهمی از معماری ایران هستند .
نظری گفت: این بنا مشابه کاخ ورسای فرانسه است که این اتفاق قابل توجهی است ؛خود ما هم در تلاش برای ثبت این بنا هستیم اما باید با همکاری ارگانها علیالخصوص شهرداری به ثبت برسد .
این بنا ارزش تاریخی ندارد
معاون شهرسازی و معماری منطقه 3 تهران نيز در اينباره به «قانون» گفت: این بنا تاریخی نیست و هیچ ارزش تاریخی و معماری ندارد؛ از نظر شهرداری جایی ارزش تاریخی دارد که میراث فرهنگی مصوبه برای آن صادر کرده باشد .
سید محسن موسوی مسعود آبادی در ادامه عنوان كرد: این خانه یک خانه معمولی است که نه صاحب آن وجاهت تاریخی دارد و نه خانه وجاهت تاریخی دارد .
وی افزود : شهرداری متولی ارزش گذاری ابنیهها نیست . میراث فرهنگی مسئولیت این کار را بهعهده دارد .
میراث فرهنگی در ثبت بناهای تاریخی عقب است
نایب رئیس کمیسیون فرهنگی و اجتماعی شورای شهر تهران نیز درمورد تخریب بزرگترین خانه تهران معروف به « ثابت پاسال»گفت: میراث فرهنگی در شناسایی و ثبت بناهای تاریخی عقب است و باید به شناسایی و ثبت ملی خانههای تاریخی اهتمام بیشتری داشته باشد، چراکه وقتی فردی از شهرداری درخواست پروانه ساخت میکند، مسئولان پس از چک کردن پلاک ثبتی اگر دارای ثبت ملی نباشد، به آن مجوز میدهند و حقوق مالکانه ایجاد میشود. احمد حکیمی پور در گفتوگو با «قانون» با تاکید براینکه تاکنون اتفاقی از سوی سازمان میراث فرهنگی برای ثبت این خانه صورت نگرفته است گفت: سازمان میراث فرهنگی باید فکری به حال این خانه کند.
وي در مورد عملکرد این کمیته در راستای حفظ این بنای قدیمی، گفت: شورا و شهرداری در جلسهای مشترک با مسئولان میراث فرهنگی تهران، از آنها خواسته اند تا نسبت به حفظ این بنا اقدام شود. وی گفت: این بنا دارای ارزش تاریخی است و سیاست و اراده کمیته میراث فرهنگی شورای شهر حفظ این بنا است و سازمان میراث فرهنگی شهر تهران نباید از این اثر غفلت کند. بهگفته حکیمی پور، خانه ثابت پاسال، از نظر معماری کاملا شبیه کاخ ورسای فرانسه است و پیشنهاد میشود مالک بهجای تخریب آن و ساخت مرکز خرید، از این بنا در راستای جذب توریسم و توسعه گردشگری استفاده کند.
سخن آخر
یکی از مهمترین مواردی که درباره این خانه باید مد نظر قرار گیرد، این است که چرا این خانه بهعنوان یکی از بناهایی که صاحب آن پس از انقلاب فراری شده و از سرمایهداران رژیم گذشته بوده، مصادره نشده است؟
پس از انقلاب ، سرمایه داران وابسته از کشور بیرون رانده شدند و اموالشان بهعنوان بیتالمال به نفع کشور مصادره شد. کاخ ثابت پاسال هم بعد از انقلاب در مالکیت وزارت اطلاعات بوده اما چطور و چگونه این بنای مهم مصادره نشده و فقط از آن بهعنوان یک بنا که به نهادی واگذار شده است، صحبت میشود ؟ و این که شرکت صبا میهن با چه کسی معامله کرده است؟ چطور این کاخ به بخش خصوصی واگذار شد؛ آیا کسی که این کاخ در اختیارش قرار گرفته صلاحیت معامله را داشته؟ و آیا مسیر قانونی برای آن طی شده است؟ چرا برای واگذاری این بنای تاریخی، اعلام عمومی نشده است؟و آخرین سوال چه بر سر کاخ ورسای ایران می آید؟
179/