ايران سومين كشور توريست فرست
قيمت تورهاي خارجي تا همين دو سال پيش چندان بالا نبود و در برخي موارد حتي با تورهاي داخلي مانند كيش برابري مي‌كرد، اما با شوك غيرمنتظره و دو تا سه برابر شدن كليه هزينه‌هاي پروازهاي خارجي به دليل تحريم‌هاي اقتصادي و بالا رفتن نرخ ارز انتظار مي‌رفت انتهاي فروردين ۹۳ تعداد گردشگران ايراني كه به خارج از كشور سفر كرده‌اند كاهش يابد. اين اتفاق يعني، پايين آمدن تعداد ايرانياني كه به خارج از كشور سفر مي‌كنند؛ بعد از افزايش قيمت ارز و دو تا سه برابر شدن قيمت پروازها، به شكل موقتي كم شد تا جايي كه سال ۹۱ سازمان ميراث فرهنگي و دولت تركيه از كاهش چشمگير گردشگران خارجي خبر دادند.
با اين وجود، اين اتفاق فقط همان سال رخ داد و بعد از سال ۹۱ باز هم تعداد گردشگران خارجي بالا رفت. سال ۹۳ سازمان ميراث فرهنگي رسما اعلام كرد: كفه ترازوي گردشگري ايران به سوي گردشگران خروجي از كشورمان سنگيني مي‌كند. اين را آمار هفت ميليون گردشگر ايراني كه سال ۹۳ به قصد زيارت و سياحت از كشورمان خارج شدند، تاييد مي‌كند. همچنين در شش ماهه اول سال ۹۴ سه ميليون و ۶۰۴ هزارو ۲۵۷ گردشگر ايراني از كشور خارج شده‌اند كه اين آمار در مقايسه با مدت مشابه سال گذشته كه سه ميليون و ۴۳۲ هزار و ۷۷۳ گردشگر خروجي بوده، افزايش داشته است.
تمايل ايرانيان به سفر خارجي
قيمت تورهاي داخلي چندان بد نيست. نگاهي گذرا به قيمت تورهاي داخلي نظير قشم، كيش، شيراز و مشهد نشان مي‌دهد اين تورها به ترتيب بيشترين قيمت‌ها را در تورهاي داخلي به خود اختصاص داده‌اند، در حالي كه قيمت اين تورها در گران‌ترين حالت يك ميليون تومان است و با تور خارجي نظير استانبول (كه ارزان‌ترين تور در پروازهاي خارجي است) تفاوتي چشمگير دارند. در نوروز ۹۵ هزينه تور استانبول در كمترين حالت به يك ميليون و ۸۰۰ هزار تومان رسيده است.
با وجود اين، بازهم ايرانيان تمايل دارند به جاي داخل كشور به خارج از كشور مسافرت كرده و پول خود را آنجا خرج كنند. در حالي كه تور هوايي كيش با ۳ شب اقامت، حدود ۹۵۰ هزار تومان قيمت دارد و يا تور هوايي شيراز بيش از ۸۰۰هزار تومان تمام مي‌شود با همان شرايط يعني سفر هوايي و سه شب اقامت، تور دبي يك ميليون و۴۵۰هزار تومان و تور ارمنستان يك ميليون و۶۰۰هزار تومان قيمت دارد و اين در حالي است كه تور زميني همين كشور كمي بيش از ۳۰۰هزار تومان مي‌شود. در مجموع بايد گفت: اين يعني مسافر بسته به بودجه خود امكان انتخاب در سفر خارجي را هم دارد.
مقاصد گردشگري اصلي ايرانيان
در اين بين، كشورهايي كه نوعا در فهرست سنتي مقاصد خارجي گردشگري براي ايران مطرح نبوده‌اند نيز با تبليغات مناسب، سعي در جذب مسافر از سرزمين پارسيان دارند. در فهرست سنتي مقاصد گردشگري خارجي ايراني‌ها، تركيه به عنوان نخستين مقصد شناخته مي‌شود؛ طوري كه گفته شده ايراني‌ها پس از آلمان‌ها و گرجي‌ها، سومين كشور «توريست‌فرست» به آسياي صغير شمرده مي‌شوند. در اين بين، علاوه بر جاذبه‌هاي طبيعي تركيه مانند چشم‌اندازهاي درياي مرمره و درياي سياه و همچنين پيوندهاي تاريخي مانند مرقد مولانا، شاعر بزرگ ايراني در تركيه، اين كشور در راه قديمي مسافرت زميني ايراني‌ها به سوريه قرار دارد و بسياري از گردشگراني كه در فهرست گردشگران ايراني به شمار مي‌روند، زائراني هستند كه از خاك اين كشور براي تردد زميني به دمشق و زيارت مرقد حضرت زينب (س) استفاده مي‌كنند.
پس از تركيه، كشورهاي حاشيه خليج فارس قرار دارند كه علاوه بر تبادل تجاري فراوان با ايران، به دليل نزديكي و ارزان بودن مسافرت، مورد توجه گردشگران ايراني قرار مي‌گيرند. اين كشورهاي كم وسعت توانسته‌اند به حدي در صنعت گردشگري موفق شوند كه رقم حضور ايرانيان در اين كشورها، سالانه بيش از ۷۰۰ هزار نفر، برآورد مي‌شود. كشورهاي زائرپذيري مانند عراق و سوريه نيز در اين فهرست قرار مي‌گيرند كه به دليل تبادل‌هاي تاريخي و مذهبي، همچنان مشتريان گردشگري مذهبي خود را حفظ كرده‌اند. در رديف‌هاي بعدي كشورهايي مانند جمهوري آذربايجان و گرجستان قرار مي‌گيرند. اين كشورها به دليل تشابهات فراوان تاريخي و فرهنگي، همواره مورد توجه ايراني‌ها بوده‌اند، از سوي ديگر حضور در اين كشورها به رواديد نيز نياز ندارد.
دلايل مسافرت ايرانيان به خارج از كشور تنها اقتصادي نيست
جداي از هزينه اقتصادي و خروج ارز از كشور كه قابل بررسي است، جامعه‌شناسان معتقدند سير گسترده‌اي از عوامل فرهنگي، اقتصادي و اجتماعي در كنار يكديگر، باعث مي‌شود ايرانيان براي مسافرت خارج از كشور را به داخل ترجيح دهند. در گذشته تصور مي‌شد دليل مسافرت ايرانيان به خارج از كشور نزديكي قيمت تورهاي داخلي و خارجي و ارزان بودن مسافرت‌هاي خارجي است در حالي كه اين تصور از سال ۹۲ به بعد زير سوال رفت و طي اين سال‌ها جمعيت گردشگران خارجي كشور به واسطه بالا رفتن نرخ ارز و گران شدن سفرهاي خارجي و تفاوت چشمگير آن با سفرهاي داخلي نه تنها كمتر نشد بلكه بيشتر هم شد. اينجاست كه فرضيه فرهنگي، اقتصادي و اجتماعي بودن عوامل مسافرت ايرانيان به خارج از كشور، به عوامل فرهنگي و اجتماعي منحصر مي‌شود و فرضيه اقتصادي بودن سفرهاي خارجي تا حدودي زير سوال مي‌رود. اما دلايل فرهنگي و اجتماعي اينكه ايرانيان ترجيح مي‌دهند در ايام مختلف سال و به ويژه تعطيلات به خارج از كشور بروند طيف گسترده‌اي از عوامل را در بر مي‌گيرد و بر خلاف عوامل اقتصادي تك‌علتي نيست.
مسائلي نظير خريد كردن و كسب پرستيژ اجتماعي و … هنوز هم مي‌تواند دلايل اصلي سفر ايرانيان به خارج از كشور باشد. هزينه‌هاي اقتصادي گردشگري خارجي از يك ميليون تومان گرفته تا گردشگري در آن سوي جنگل‌هاي آمازون كه قيمتي بالاتر از هفت ميليون تومان دارند. مي‌توان با ساده‌ترين برآوردها، كمترين ميزان خروج هر يك از اين گردشگران از كشور را يك هزاردلار (يك ميليون تومان) محاسبه كرد. هر چند اگر قيمت برآوردي بر مبناي دو ميليون تومان (دو هزار دلار) با هزينه رفت و برگشت و سوغات و … نيز لحاظ شود، خيلي بيراه نرفته است. با اين حال، با احتساب قيمت يك ميليون تومان براي هر گردشگر، ميزان خروج سرمايه گردشگران از كشور براي تعطيلات نوروز امسال، چهار هزار ميليارد تومان يعني چهار ميليارد دلار قابل شمارش است.
دست پشت دست كوفتن كافي نيست
كارشناسان صنعت گردشگري مي‌گويند كشورهاي اطراف ايران، با استفاده از شناسايي نيازهاي گردشگران ايراني و برداشتن برخي محدوديت‌ها، توانسته‌اند بيش از شش درصد جمعيت كشور را در ايام نوروز به سمت خود جذب كنند. به گفته يك كارشناس گردشگري، کشورهاي خارجي، مسافر ايراني را مي‌شناسند و در جهت رفع نيازها سرمايه‌گذاري مي‌كنند. به گفته اسماعيل قادري توريستي كه به خارج از كشور مي‌رود، برخي محدوديت‌ها را ديگر احساس نمي‌كند. كشورهاي همسايه نيز بر اين نقطه ضعف‌ها كار مي‌كنند. به نظر مي‌رسد كه اين عامل قوي‌تر و مهم‌تر از قيمت باشد. كارشناسان حوزه گردشگري بارها هشدار داده‌اند كشورهايي مانند ارمنستان، يا اهالی كردستان عراق نيازهاي مسافران ايراني را مي‌شناسند، از طريق اينترنت و نشريات و در سطح بين‌المللي به معرفي جذابيت‌هايي مانند كنسرت‌هاي موسيقي مي‌پردازند.
به اين ترتيب براي تعطيلات نوروز و تابستان ايرانيان سرمايه‌گذاري مي‌كنند. به بيان ديگر، مسافران ترجيح مي‌دهند در مكان‌هايي اقامت كنند كه مطابق وعده داده شده نباشد، ولي به آنچه مي‌خواهند، دسترسي داشته باشند. از سوي ديگر، ضرر فاحش صنعت گردشگري ايران در نوروز ۹۰ به اندازه‌اي عظيم به نظر مي‌رسد كه تنها دست بر پشت دست كوفتن به ديدن آمار نجومي خروج چهار ميليون نفر گردشگر ايراني، كافي نيست. اين در حالي است كه اين آمار مربوط به سال ۹۰ بوده و خسارات احتمالي اين سفرها در سال ۹۵ با توجه به افزايش نرخ ارز بسيار بيشتر هم خواهد بود.
