در حالی‌که این روزها بسیاری از سهامداران و حتی دارندگان صندوق‌های سهامی یا اهرمی افتی بین ۳۰ تا ۴۰ درصد(طی چند ماه اخیر) در ارزش دارایی‌های خود تجربه کرده‌اند، رئیس سازمان بورس شرایط بازار را «متعادل» توصیف کرده و ظاهراً این وضعیت را طبیعی می‌داند!
سهام عدالت؛ مسیر طولانی بازگشایی
به گزارش به‌روزترین‌ها رئیس سازمان بورس، حجت‌الله صیدی با یادآوری این‌که آزادسازی کامل سهام عدالت پنج سال پیش انجام شده، گفت مهم‌ترین مطالبه مردم فعال شدن نمادها و شروع معاملات این سهام است. او افزود بخش عمده سود سهام عدالت تجمیع و پرداخت شده اما چند شرکت سرمایه‌پذیر هنوز واریزی نداشته‌اند. به گفته صیدی، مالکیت و درصد سهام هر کد بورسی شفاف است و تنها سد باقی‌مانده، قابل‌معامله شدن سهام شرکت‌های سرمایه‌گذاری استانی است.
به‌دلیل برگزار نشدن مجامع این شرکت‌ها و ناقص بودن ترکیب هیأت‌مدیره‌ها، نماد آنها بسته شد. شورای عالی بورس ابتدا ۳۱ تیر را به‌عنوان آخرین مهلت برگزاری مجامع تعیین کرد، اما شرایط جنگی و آماده نبودن صورت‌های مالی برخی استان‌ها موجب شد این تاریخ به پایان شهریور موکول شود. از میان ۲۸ استان، تنها هفت استان مجامع خود را برگزار کرده‌اند؛ به این ترتیب، تا بازگشایی کامل، مسیر همچنان طولانی است.
برخی کارشناسان حقوقی بازار می‌گویند تأخیر در بازگشایی سهام عدالت علاوه‌بر مشکلات نقدشوندگی برای سهامداران، باعث کاهش شفافیت ارزش‌گذاری این سبد و ایجاد ابهام در حسابداری شرکت‌های سرمایه‌پذیر می‌شود؛ مسأله‌ای که باید با اصلاح ساختار مجامع استانی حل شود.
شاخص در سراشیبی، اما روایت «تعادل»
در پاسخ به پرسشی درباره افت شاخص کل بورس در تابستان، صیدی عواملی چون رشد اقتصادی پایین، کاهش سودآوری شرکت‌ها به دلیل ناترازی، شرایط سیاسی و سیاست‌های پولی و تورمی را مؤثر دانست، ولی همچنان از «تعادل» بازار سخن گفت.
براساس داده‌های مرکز آمار بورس، از ابتدای خرداد تا پایان مرداد ۱۴۰۴ (دوره متناظر با افت شدید عنوان شده)، شاخص کل از محدوده ۲.۹ میلیون واحد به ۲.۲ میلیون واحد رسید؛ معادل کاهش حدود ۲۴ درصدی. شاخص هم‌وزن – که عملکرد همه نمادها را به‌طور برابر می‌سنجد – افتی بیش از ۳۰ درصد را ثبت کرد، نشانه‌ای که تحلیلگران آن را بیانگر فشار سنگین بر سهم‌های کوچک‌تر می‌دانند، حتی در شرایطی که نمادهای شاخص‌ساز بزرگ‌تر افت کمتری داشتند.
صیدی اما بر آماری تکیه کرده که می‌گوید ۴۶ درصد روزهای معاملاتی سال جاری مثبت بوده؛ شاخصی که بسیاری از منتقدان آن را گمراه‌کننده می‌دانند، چون معیار «تعداد روز مثبت» بدون در نظر گرفتن شدت افت یا رشد، تصویر دقیقی از بازدهی سرمایه ارائه نمی‌دهد.
تجربه جهانی و مقایسه تاریخی
بازار سرمایه ایران در شرایط کنونی نه‌تنها تحت فشار داخلی، بلکه در معرض اثرگذاری آشکار رویدادهای ژئو–اقتصادی است. به‌گفته برخی تحلیلگران، مقایسه با بورس‌های کی‌یف و مسکو که صیدی به آنها اشاره کرده، به‌دلیل تفاوت ساختار بازار، حجم معاملات و تنوع ابزارهای پوشش ریسک، چندان تطبیق‌پذیر نیست.
برای نمونه، در سال ۲۰۲۲ و در دوره اوج جنگ اوکراین، شاخص اصلی بورس مسکو ظرف یک روز ۴۵ درصد سقوط کرد، اما نظام توقف معاملات (circuit breakers) و صندوق تثبیت روسیه مانع از سقوط بیشتر شد. در ایران چنین ابزارهایی در مقیاس و کارایی مشابه وجود ندارد و سیاست‌های حمایتی بیشتر مبتنی بر تزریق منابع مستقیم بانک مرکزی یا صندوق تثبیت بازار است.
روزهای جنگ و پنج مرحله مدیریت بحران
صیدی روند تصمیم‌گیری سازمان بورس در دوره جنگ اخیر را چنین توضیح می‌دهد: نخستین تصمیم، توقف کامل معاملات برای حفاظت از دارایی‌ها بود – تعطیلی‌ای که در نهایت ۹ روز کاری طول کشید – سپس نقدشوندگی در اولویت قرار گرفت و از همان روز بازگشایی، تلاش شد تقاضا برای وجه نقد پاسخ داده شود.
آمار رسمی نشان می‌دهد پیش‌بینی عرضه ۲۱۵ همت سهام پس از بازگشایی، هرگز محقق نشد و تنها کمتر از ۵۰ همت سهام عرضه گردید. همچنین، برخلاف تصور خروج گسترده سرمایه، خالص پول خارج شده حدود ۵۵۰ میلیارد تومان بود که در مقایسه با ارزش کل بازار، ناچیز است. بیشتر جابه‌جایی‌ها بین صندوق‌های سهامی و ابزارهای کم‌ریسک‌تر انجام شد.
حمایت‌ها و مسائل ساختاری
بانک مرکزی در این دوره ۶۰ همت نقدینگی به بازار تزریق کرد که ۴۱ همت مستقیماً به خرید سهام اختصاص یافت. در حال حاضر ۵۳۳ صندوق سرمایه‌گذاری فعال، مجموعاً ۲۶۰ همت دارایی سهامی در اختیار دارند. هرچند این ابزارها برای مدیریت ریسک ضروری‌اند، کارشناسان هشدار می‌دهند که تمرکز بیش از حد نقدینگی در صندوق‌های خاص می‌تواند نقدشوندگی سهام را کاهش دهد.
صیدی تأکید کرد که نظارت سه‌لایه شامل بورس‌ها، مدیریت نظارت بر بورس‌ها و مدیریت نظارت بر صندوق‌ها برای جلوگیری از تخلفات فعال است. اما برخی فعالان معتقدند این نظارت باید علاوه بر تخلفات معاملاتی، سیاست‌گذاری‌های هیجانی و مداخلات ناگهانی را نیز پوشش دهد.
روند شاخص کل بورس تهران (فروردین تا ۱۶ شهریور ۱۴۰۴)
این نمودار روند تغییرات شاخص کل بورس تهران را از ابتدای فروردین ۱۴۰۴ تا ۱۶ شهریور ۱۴۰۴ نمایش می‌دهد.
بازدهی شاخص‌ها و فاصله با سرمایه‌گذاران خرد
طبق آمار صیدی، شاخص کل از پایان شهریور ۱۴۰۳ تا امروز، با وجود افت پس از جنگ، حدود ۲۵ درصد رشد کرده و پیش از جنگ نیز بازدهی ۶۵ درصدی داشته است. با این حال، این آمار باز هم تجربه سرمایه‌گذاران خرد را منعکس نمی‌کند؛ چرا که بسیاری از آنها سبدی متشکل از سهم‌های کوچک‌تر یا صندوق‌های اهرمی دارند که در همین بازه، زیان‌های دو رقمی را ثبت کرده‌اند.
برنامه‌های تازه؛ امید یا تکرار؟
صیدی اعلام کرد عرضه خودروهای وارداتی در بورس کالا از چند روز آینده آغاز خواهد شد؛ اقدامی که به گفته او می‌تواند بر جذابیت بازار بیفزاید. سه محور سیاستی اعلام‌شده عبارتند از:
۱. افزایش پیش‌بینی‌پذیری بازار با همکاری نهادهایی مثل وزارت اقتصاد و بانک مرکزی،
۲. توجه به منافع سرمایه‌های خرد در تدوین بودجه سال آینده،
۳. ایجاد شرایط معاملاتی منصفانه.
تحلیلگران اما هشدار می‌دهند که بدون اصلاح ساختار اطلاعاتی بازار، کاهش تصمیمات ناگهانی و افزایش اعتماد سرمایه‌گذاران، حتی برنامه‌هایی مانند عرضه خودرو نیز اثر کوتاه‌مدت خواهند داشت.
گزارش تحلیلی «چرا شاخص بورس با وجود ارزندگی در حال سقوط است» را بخوانید.
