تابستان ۱۴۰۴ یکی از داغ‌ترین تابستان‌های چند دهه اخیر در ایران و منطقه بوده است. طبق گزارش سازمان هواشناسی کشور، در تیر و مرداد امسال، میانگین دمای روزانه در بسیاری از استان‌ها ۲ تا ۴ درجه بالاتر از میانگین بلندمدت بوده و برخی شهرها دمای ۵۰ درجه سانتی‌گراد را تجربه کرده‌اند. این افزایش دما نه تنها زندگی روزمره میلیون‌ها نفر را تحت تأثیر قرار داده، بلکه خطرات جدی برای سلامت انسان، به‌ویژه در گروه‌های آسیب‌پذیر، ایجاد کرده است.
در این مطلب، به زبان ساده و بر پایه اطلاعات علمی، همه آنچه باید درباره گرمازدگی، پیشگیری، اقدامات اورژانسی، و سازگاری با روزهای بسیار گرم بدانید را بررسی می‌کنیم.
تابستان ۱۴۰۴ چقدر گرم‌تر شده است؟
بر اساس داده‌های رسمی سازمان هواشناسی کشور:
- شهر اهواز در مرداد امسال با ثبت دمای ۵۰.۳ درجه سانتی‌گراد رکورد ۵ سال اخیر را شکست.
- بوشهر و بندرعباس نیز به ترتیب دماهای ۴۹.۱ و ۴۸.۴ درجه را تجربه کردند.
- تهران در چند روز متوالی دمای بالای ۴۰ درجه داشت که برای ارتفاع این شهر بسیار بی‌سابقه است.
به گزارش به‌روزترین‌ها سال ۲۰۲۴ (۱۴۰۳–۱۴۰۴ شمسی) در نیم‌کره شمالی به‌طور متوسط ۱.۳ درجه گرم‌تر از میانگین ۳۰ سال گذشته بود. این روند افزایش دما بخش زیادی از ایران را نیز درگیر کرده است.
گرمازدگی چیست و چطور اتفاق می‌افتد؟
گرمازدگی حالتی است که در آن دمای داخلی بدن به دلیل قرار گرفتن طولانی‌مدت در محیط بسیار گرم، به بیش از ۴۰ درجه سانتی‌گراد می‌رسد. در این حالت، مکانیزم‌های طبیعی دفع گرما (مثل تعریق) ناکارآمد می‌شوند و بدن دیگر نمی‌تواند دمای خود را تنظیم کند.
تفاوت گرمازدگی با خستگی ناشی از گرما
- خستگی ناشی از گرما: علائم خفیف‌تر شامل تعریق زیاد، ضعف و سرگیجه که معمولاً با استراحت و نوشیدن مایعات برطرف میشود.
- گرمازدگی: مرحله شدید و خطرناک که نیاز به مداخله فوری پزشکی دارد.
علائم هشداردهنده گرمازدگی
شناخت زودهنگام این علائم می‌تواند جان فرد را نجات دهد:
- افزایش شدید دمای بدن (۳۹–۴۱ درجه)
- پوست داغ و بدون تعریق (در گرمازدگی شدید)
- ضربان قلب بالا
- سرگیجه یا گیجی ذهنی
- تهوع و استفراغ
- گرفتگی عضلات
- در موارد بحرانی: از دست دادن هوشیاری و تشنج
چه کسانی بیشتر در معرض خطر هستند؟
بر اساس تحقیقات وزارت بهداشت:
- کودکان به دلیل نسبت بالای سطح بدن به جرم بدن، سریع‌تر گرما را جذب می‌کنند.
- سالمندان به علت کاهش حس تشنگی و افت عملکرد سیستم عرق‌ریزی بدن.
- بیماران قلبی، کلیوی و دیابتی.
- کارکنان فضای باز مانند کارگران ساختمانی یا کشاورزان.
- ورزشکارانی که در هوای گرم تمرین شدید دارند.
پیشگیری هوشمندانه از گرمازدگی
پیشگیری همیشه آسان‌تر از درمان است. این نکات کمک‌کننده‌اند:
۱. هیدراته ماندن
- در روزهای بسیار گرم، بزرگسالان باید ۲.۵ تا ۳ لیتر آب بنوشند.
- از نوشیدنی‌های کافئین‌دار و بسیار شیرین پرهیز کنید.
۲. تغذیه مناسب
- میوه‌های آبدار مثل هندوانه، خربزه، خیار.
- وعده‌های غذایی سبک و کم‌چرب.
۳. انتخاب لباس
- پارچه‌های نخی و گشاد.
- رنگ‌های روشن که گرما را کمتر جذب می‌کنند.
۴. برنامه‌ریزی فعالیت‌ها
- فعالیت‌های سنگین را به ساعات صبح زود یا عصر موکول کنید.
- در ساعات اوج گرما (۱۱ تا ۱۶) در محیط باز نمانید.
خانه خنک با مصرف برق کمتر
در شرایطی که افزایش مصرف برق می‌تواند منجر به قطعی شود:
- از پرده‌های ضخیم یا ضد حرارت روی پنجره‌ها استفاده کنید.
- مسیر جریان هوا را با باز کردن همزمان پنجره‌های شمالی و جنوبی برقرار کنید.
- کولرهای آبی را در ساعات اوج گرما با دور پایین ولی پیوسته روشن نگه دارید.
- لامپ‌های رشته‌ای را با LED جایگزین کنید تا گرمای اضافی تولید نشود.
اقدامات فوری هنگام گرمازدگی
اگر با فردی مواجه شدید که علائم گرمازدگی دارد:
- فوراً به سایه یا محیط خنک منتقلش کنید.
- لباس‌های اضافی را درآورید.
- با کیسه یخ در نواحی گردن، زیربغل و کشاله ران بدن را خنک کنید.
- اگر فرد بیهوش شد، با اورژانس (۱۱۵) تماس بگیرید.
تجربه‌های مردم و روش‌های سنتی
در بسیاری از مناطق گرمسیری ایران، تجربه‌های محلی ارزشمندند:
- نوشیدن شربت سکنجبین و خاکشیر برای تأمین مایعات و مینرال‌های بدن.
- استفاده از دوغ خنک و کم‌نمک.
- خواب نیم‌روزی کوتاه در ساعات اوج گرما.
تغییر اقلیم و آینده تابستان‌ها
گزارش WMO هشدار می‌دهد که با تداوم روند گرمایش جهانی، روزهای با دمای بالای ۴۵ درجه در ایران ممکن است تا سال ۱۴۱۰ دو برابر شود. این به معنای ضرورت برنامه‌ریزی شهری، افزایش فضاهای سبز و بهبود زیرساخت‌های برق و آب است.
نتیجه‌گیری
تابستان‌های گرم‌تر دیگر یک پدیده گذرا نیستند، بلکه واقعیتی پایدار هستند. با رعایت توصیه‌های ساده و علمی، می‌توان اثرات این گرما را تا حد زیادی کاهش داد و از جان و سلامت خود و خانواده محافظت کرد.
