آیا باید نگران دکل‌های موبایل باشیم؟
برای بسیاری از کسانی که خانه‌شان در سایه دکل‌های مخابراتی است، این پرسش قدیمی همچنان زنده است: آیا این آنتن‌ها می‌توانند خطر ابتلا به بیماری‌هایی مانند سرطان را افزایش دهند یا همه نگرانی‌ها بیشتر به شایعات و سوءبرداشت‌ها برمی‌گردد؟
زندگی در سایه دکل‌ها موبایل: ترس یا واقعیت؟
به گزارش به‌روزترین‌ها در محله‌های شلوغ تهران، کوچه‌های قدیمی شهرهای شمالی و حتی روستاهای کویری، یک سازه فلزی بلند همیشه گوشه‌ای از میدان دید مردم قرار دارد: دکل مخابراتی. این ستون‌های فلزی که آنتنهای بزرگ و مدور را در ارتفاع نگه می‌دارند، ستون فقرات شبکه‌های ارتباطی هستند و امکان مکالمه، پیام‌رسانی و اینترنت موبایل را فراهم می‌کنند. اما برای عده‌ای، حضور آن‌ها یادآور خطرات پنهان و نادیدنی است؛ خطراتی که در گفت‌وگوهای خانوادگی و شبکه‌های اجتماعی با کلماتی مثل «تشعشع»، «خطر سرطان» و «امواج مضر» تکرار میشود.
این ترس یک پدیده جهانی است. حتی در کشورهای پیشرفته‌ای که زیرساخت‌های مخابراتی‌شان با بالاترین استانداردها اجرا شده، کمپین‌های محلی علیه نصب دکل‌ها شکل گرفته است. پرسش اصلی اما این است: آیا شواهد علمی وجود دارد که این ترس را توجیه کند؟
ماهیت امواج؛ تفاوت یونیزان و غیریونیزان
برای پاسخ، باید بدانیم دکل‌های مخابراتی چه نوع امواجی تولید می‌کنند. این دکل‌ها از امواج رادیویی (Radio Frequency) استفاده می‌کنند که در محدوده فرکانسی چندصد مگاهرتز تا چند گیگاهرتز قرار دارد. بر اساس فیزیک، امواج به دو دسته کلی تقسیم می‌شوند:
- یونیزان: مثل پرتو ایکس یا اشعه گاما، که انرژی بالایی دارند و می‌توانند پیوندهای شیمیایی را بشکنند و DNA را آسیب بزنند.
- غیریونیزان: مثل امواج رادیویی، مایکروویو، نور مرئی و مادون قرمز، که انرژی‌شان کمتر از آن است که بتوانند مولکول‌ها را یونیزه کنند.
امواج دکل‌های موبایل کاملاً در دسته غیریونیزان قرار دارند؛ یعنی توانایی شکستن DNA یا ایجاد جهش ژنتیکی را به شکل مستقیم ندارند. این ویژگی، دلیل اصلی اطمینان سازمان‌های علمی به ایمنی نسبی آن‌هاست.
استانداردهای سختگیرانه جهانی و اجرای آن در ایران
کمیسیون بین‌المللی حفاظت در برابر پرتوهای غیر‌یونساز (ICNIRP) و مؤسسه مهندسان برق و الکترونیک (IEEE) سالانه حدود مجاز قرارگیری انسان در معرض امواج رادیویی را تعیین و به‌روزرسانی می‌کنند. این حدود، بر اساس تحقیقات گسترده حیوانی، آزمایشگاهی و میدانی، با در نظر گرفتن ضریب اطمینان چندین‌برابری نسبت به آستانه واقعی اثرگذاری تعیین شدهاند.
در ایران، سازمان تنظیم مقررات و ارتباطات رادیویی، همراه با وزارت بهداشت، تمام دکل‌های مخابراتی را تحت پایش قرار می‌دهد. گزارش‌های رسمی منتشر شده تا سال ۱۴۰۳ نشان می‌دهد که شدت میدان الکترومغناطیسی در پای دکل‌ها معمولاً بین ۱ تا ۵ درصد حد مجاز جهانی است — یعنی ده‌ها برابر پایین‌تر از مرز خطر.
تجربه کشورهای پیشرو
آلمان از سال ۲۰۱۲ سامانه‌ای عمومی راه‌اندازی کرده که نقشه آنلاین همه دکل‌های فعال و میزان تابش اندازهگیری شده در اطراف آن‌ها را در اختیار شهروندان می‌گذارد. نتیجه؟ طی یک دهه، اعتماد عمومی به این فناوری افزایش یافته و شکایات مردمی کاهش پیدا کرده است.
در ژاپن، برای گسترش 5G، دولت جلسات عمومی و نمایش‌های فنی برگزار کرد تا مردم بتوانند از نزدیک با تجهیزات و نحوه اندازهگیری تابش آشنا شوند. این کار، بخش زیادی از شایعات را از بین برد.
ورود 5G و داستان دکل‌های کوچک
تفاوت بزرگ 5G با نسل‌های قبلی، استفاده از فرکانس‌های بالاتر — گاهی بالای ۶ گیگاهرتز — و نیاز به افزایش تراکم آنتن‌هاست. اما برخلاف تصور عامه، این به معنای افزایش خطر نیست. چرا؟
- توان هر آنتن کوچک 5G بسیار کمتر از دکل‌های بزرگ 4G یا 3G است.
- نزدیک بودن آنتن به کاربر باعث میشود گوشی‌های موبایل بتوانند با توان خروجی بسیار پایین‌تری کار کنند، که این خود باعث کاهش مقدار کل تابش دریافتی بدن میشود.
- استانداردهای بین‌المللی به همان اندازه برای 5G هم معتبر هستند و مطالعات ۲۰۲۳ تا امروز هیچ اثر مضر قطعی جدیدی را گزارش نکرده‌اند.
نحوه پایش آنتنهای موبایل در ایران و جهان
در ایران، خودروهای سنجش مجهز به آنتنهای کالیبره‌شده، به شهرها اعزام می‌شوند تا نقاط مختلف اطراف دکل‌ها را اندازهگیری کنند. نتایج به صورت فصلی در پورتال سازمان تنظیم مقررات منتشر میشود.
استرالیا یک گام جلوتر رفته و دستگاههای ثابت سنجش را در محل‌های شلوغ نصب کرده که اطلاعات لحظه‌ای به وب‌سایت عمومی ارسال می‌کنند. این شفافیت، باعث شده شایعات به حاشیه بروند.
دیدگاه متخصصان
دکتر لیلا احمدی، متخصص فیزیک پزشکی، می‌گوید: «یکی از بزرگترین سوءبرداشت‌ها این است که سطح زمین همان جایی است که بیشترین تابش را دریافت میکند، در حالی که پرتو مؤثر دکل‌ها معمولاً ده‌ها متر بالاتر متمرکز است. بنابراین، ساکنان زیر دکل، کمترین انرژی را دریافت می‌کنند.»
از دید مهندس سپهر کامرانی، کارشناس مخابرات: «ترس از 5G عملاً تکرار همان نگرانی‌های ابتدای دهه ۲۰۰۰ درباره 3G و بعد 4G است. هر بار با گذر زمان و شفافیت دادهها، مردم اطمینان پیدا کرده‌اند.»
اگرچه هیچ فناوری بدون ریسک نیست و تحقیقات علمی همیشه ادامه دارد، داده‌های موجود تا امروز نشان می‌دهد که دکل‌های مخابراتی، چه 4G و چه 5G، با رعایت استانداردهای فعلی، در محدوده امن برای سلامت عمومی عمل می‌کنند. کلید کاهش نگرانی، پایش مستمر و شفافیت اطلاعات است، تا مردم بدانند آنچه در محله‌شان نصب شده، نه یک تهدید پنهان، بلکه بخشی از زیرساخت ارتباطی کشور است.
