ماینرهای زیرزمینی چه بلایی سر برق آورده‌اند؟
تابستان امسال، خاموشی‌ها بار دیگر مهمان ناخوانده خانه‌ها و کسب‌وکارها شده‌اند؛ اما این‌بار بخشی از مقصران در اتاق‌های تاریک و انبارهای پنهان مشغول کارند. ماینرهای زیرزمینی با بلعیدن هزاران مگاوات برق، نه‌تنها شبکه را به ناترازی کشانده‌اند، بلکه موجی از آتش‌سوزی‌ها، جرایم میلیاردی و پرونده‌های قضایی را هم به همراه آورده‌اند. این گزارش به عمق ماجرا می‌رود تا ببینیم پشت این سیاهچاله مصرف چه می‌گذرد.
ماینر غیرمجاز چیست و چرا خطرناک است؟
به گزارش به‌روزترین‌ها ماینر در اصل یک کامپیوتر تخصصی است که فقط برای انجام یک کار طراحی شده: حل محاسبات رمزنگاری‌شده پیچیده که امنیت و صحت تراکنش‌ها در بلاک‌چین را تضمین می‌کند. این دستگاه‌ها با استفاده از چیپ‌های ASIC (Application-Specific Integrated Circuit) یا در مواردی کارت‌های گرافیک پرقدرت، محاسباتی را انجام می‌دهند که برای انسان یا رایانه‌های معمولی زمان‌بر و غیرعملی است.
در کشورهای مختلف، ماینینگ تبدیل به یک صنعت رسمی با زیرساخت قانونی و مالیاتی مشخص شده؛ اما در ایران، ماجرا ترکیبی از فعالیت مجاز و غیرمجاز است. ماینرهای غیرمجاز به این معنی هستند که بدون مجوز رسمی وزارت صمت و بدون پرداخت تعرفه برق صنعتی یا صادراتی وارد شبکه شده و به مصرف رایگان یا ارزان ادامه می‌دهند.
چرا خطرناک‌اند؟
اثر دومینویی بر اقتصاد برق: هزینه تولید برق برای دولت بالا می‌رود، ولی درآمدی از محل آن مصرف نصیب شبکه نمی‌شود.
بارگذاری مازاد روی شبکه: وقتی هزاران دستگاه در چند سوله یا زیرزمین خانه فعال شوند، پیک مصرف ناگهان بالا می‌رود. این مثل آن است که به یک لوله آب باریک، چندین پمپ فشار بالا وصل کنیم.
گرمای شدید: ماینر می‌تواند دمای محیط را در عرض چند دقیقه به بالای ۴۰ تا ۵۰ درجه برساند. نتیجه، نیاز به خنک‌سازی پیوسته است که خود یک مصرف مضاعف برق ایجاد می‌کند.
ریسک برق‌گرفتگی و آتش‌سوزی: کابل‌های فرسوده یا غیراستاندارد، به همراه بار الکتریکی بالا، ترکیبی خطرناک می‌سازند.
ابعاد عددی بحران – بزرگتر از آنچه فکر می‌کنیم
آمار رسمی اعلام‌شده توسط توانیر می‌گوید شناسایی‌ها تا امروز حدود ۱۲۰۰ مگاوات مصرف غیرمجاز را ثبت کرده است. برای درک بزرگی این عدد کافی است بدانیم ظرفیت یک نیروگاه متوسط گازی در ایران حدود ۵۰۰ مگاوات است. یعنی ماینرهای غیرمجاز هم‌اکنون معادل دو تا سه نیروگاه مدرن را اشغال کرده‌اند.
اما این ارقام فقط بخش «قابل رؤیت» کوه یخ هستند. مسئولان هشدار می‌دهند که بر اساس تخمین‌ها، مصرف واقعی دو برابر این عدد است؛ یعنی چیزی نزدیک به ۲۴۰۰ مگاوات. این معادل مصرف برق یک استان بزرگ صنعتی مانند اصفهان یا البرز است.
در زمستان، این مشکل به ظاهر فروکش می‌کند چون تقاضای سرمایشی کمتر است، اما واقعیت این است که مصرف پایدار ماینرها به‌صورت ۲۴ ساعته ادامه دارد و فشار آن به شبکه باقی می‌ماند.
| نوع مصرف | میانگین مصرف برق (کیلووات‌ساعت در ماه) | معادل مصرف خانوار شهری | زمان کارکرد |
|---|---|---|---|
| ماینر یک دستگاه | ۲,۵۰۰ | ۱۰ خانوار | ۲۴ ساعته |
| یک خانوار شهری | ۲۵۰ | ۱ خانوار | حدود ۱۲ ساعت متناوب |
| مزرعه ۱۰۰ دستگاهی | ۲۵۰,۰۰۰ | ۱۰۰۰ خانوار | ۲۴ ساعته |
| برآورد کل ماینرهای غیرمجاز | ۲,۴۰۰,۰۰۰,۰۰۰ | ۹,۶۰۰,۰۰۰ خانوار | ۲۴ ساعته |
این ۱۸ درصد ظاهراً کوچک به نظر می‌رسد، اما در شبکه‌ای که حتی یک درصد کمبود می‌تواند منجر به خاموشی سراسری شود، بخش بزرگی از بحران را شکل می‌دهد. به‌خصوص در ساعات پیک (۲ تا ۵ بعد از ظهر و ۸ تا ۱۰ شب) سهم واقعی ماینرها می‌تواند تا ۳۰ درصد هم برسد.
هزینه واقعی هر بیت‌کوین در ایران
در ایران، به دلیل پایین بودن قیمت رسمی برق (برای مصرف قانونی)، استخراج بیت‌کوین در مقایسه با بسیاری از کشورها بسیار ارزان است. ولی این هزینه پایین برای ماینر غیرمجاز تقریباً صفر می‌شود و کل هزینه را شبکه تحمل می‌کند.
هزینه انرژی یک بیت‌کوین:
- ۱,۰۰۰,۰۰۰ تا ۱,۳۰۰,۰۰۰ کیلووات‌ساعت برق
- معادل مصرف ۴,۰۰۰ خانوار شهری در یک ماه
- اگر این برق را با تعرفه صادراتی حساب کنیم، هزینه هر بیت‌کوین برای شبکه حدود ۲.۵ میلیارد تومان است.
برای مقایسه:
- در ایالات متحده، هزینه برق برای استخراج یک بیت‌کوین بین ۸,۰۰۰ تا ۱۲,۰۰۰ دلار است.
- در چین (قبل از ممنوعیت ماینینگ در ۲۰۲۱)، هزینه به‌دلیل برق آبی ارزان کمتر از ۶,۰۰۰ دلار بود.
- ایران در صورت برق رایگان به ماینر غیرمجاز، هزینه واقعی هر واحد را به شبکه و اقتصاد ملی تحمیل می‌کند، نه به ماینر.
تبعات اجتماعی و اقتصادی
این بخش را طولانی‌تر کنم تا دقیقاً ببینی این بحران فقط یک مسئله فنی نیست؛ ابعاد اجتماعی، سیاسی، و امنیتی هم دارد.
- خاموشی‌های برنامه‌ریزی‌نشده: وقتی ظرفیت رزرو شبکه کمتر می‌شود، حتی یک حادثه کوچک در نیروگاه یا خط انتقال می‌تواند باعث قطع برق گسترده شود. این خاموشی‌ها هزینه مستقیم بر صنایع و کسب‌وکارها دارند.
- کاهش بهره‌وری نیروی کار: خاموشی در ساعات کاری منجر به توقف خطوط تولید، از کار افتادن دستگاه‌ها و افزایش استهلاک تجهیزات می‌شود.
- افزایش هزینه‌های اضطراری دولت: مجبور به واردات برق یا اجبار نیروگاه‌ها به تولید با سوخت‌های گران و آلاینده مثل مازوت.
- جرایم میلیاردی و تشکیل پرونده قضایی: طبق قانون، استفاده غیرمجاز از برق می‌تواند جریمه ۵ برابری مصرف و حتی حبس در پی داشته باشد، اما در عمل بسیاری از پرونده‌ها طولانی می‌شوند.
- بی‌اعتمادی عمومی: وقتی مردم خاموشی‌ها را تجربه می‌کنند اما می‌بینند ماینرها آزادانه فعالیت دارند، احساس بی‌عدالتی و بی‌اعتمادی نسبت به مدیریت منابع عمومی افزایش پیدا می‌کند.
خطرات ایمنی
ماینرها به‌دلیل مصرف پیوسته و حجم حرارت تولیدی، شبیه به «بخاری‌های صنعتی» بدون ترموستات عمل می‌کنند. در موارد متعدد، حتی سیستم‌های تهویه هم نتوانسته‌اند از حادثه جلوگیری کنند.
- ۲۱ آتش‌سوزی گزارش‌شده فقط در دو تا سه ماه اخیر، که بیشترشان در انبارهای کوچک یا خانه‌های مسکونی بوده.
- کابل‌کشی غیراستاندارد باعث ذوب شدن عایق سیم‌ها می‌شود.
- نصب دستگاه در مکان‌های چوبی یا مکان‌هایی با سقف‌های پوشش‌دار، خطر گسترش سریع آتش را افزایش می‌دهد.
- در برخی استان‌ها، نیروهای آتش‌نشانی بعد از خاموش کردن آتش، با مزارع ماینینگ غیرمجاز روبه‌رو شده‌اند که دلیل حادثه را روشن کرده است.
نقش مردم در شناسایی
برخلاف بسیاری از مشکلات شبکه، مقابله با ماینینگ غیرمجاز بدون کمک مردم بسیار دشوار است.
نقش شهروندان:
- گزارش صدای غیرعادی و یکنواخت دستگاه‌ها در طول شبانه‌روز.
- مشاهده غیرعادی فن‌های خنک‌کننده در پشت بام یا پنجره منازل.
- تغییرات شدید در بار مصرف ترانس محلی که چراغ‌های خیابان را کم‌نور می‌کند.
دولت در بعضی استان‌ها پاداش نقدی یا تخفیف قبض برق برای گزارش‌های صحیح در نظر گرفته که نشان‌دهنده اهمیت همکاری عمومی در این موضوع است.
مقایسه تعرفه‌ها
| نوع مصرف‌کننده | تعرفه برق (تومان/کیلووات‌ساعت) | هزینه ماهانه برای ۲,۵۰۰ کیلووات‌ساعت |
|---|---|---|
| خانگی | ۱۰۰ | ۲۵۰,۰۰۰ تومان |
| ماینر مجاز | ۲,۵۰۰ | ۶,۲۵۰,۰۰۰ تومان |
| ماینر غیرمجاز | ۰ (برق‌دزدی) | ۰ تومان |
تحلیل این جدول نشان می‌دهد که ماینر غیرمجاز عملاً هیچ هزینه‌ای پرداخت نمی‌کند، ولی تأثیر مستقیم بر قبض برق دیگران و مالیات عمومی دارد.
پیشنهادات برای کنترل بحران
۱. هوشمندسازی کنتورها و شبکه: نصب کنتورهای لحظه‌ای که تغییرات غیرعادی بار را ثبت و هشدار می‌دهد.
۲. مشوق‌های گزارش مردمی: پرداخت پاداش فوری به گزارش‌های تأییدشده.
۳. همکاری بین‌نهادی: پلیس، شهرداری، توانیر، و قوه قضائیه برای تسریع در پلمب مراکز و ضبط تجهیزات.
۴. شفاف‌سازی مسیر قانونی ماینینگ: ارائه مجوز آسان برای فعالیت قانونی اما با تعرفه واقعی، تا انگیزه رفتن به زیرزمین کاهش یابد.
۵. رصد کلان با هوش مصنوعی: تحلیل الگوی مصرف مناطق مختلف برای شناسایی نقاط مشکوک.
ماینرهای غیرمجاز، چالشی چندوجهی برای ایران هستند که از اقتصاد گرفته تا امنیت انرژی را تحت تأثیر قرار می‌دهند. آن‌ها نه‌تنها ظرفیت تولید برق را می‌بلعند، بلکه اعتماد عمومی را هم فرسوده می‌کنند.
برای مهار این معضل، ترکیبی از فناوری، قانون، و مشارکت مردمی لازم است؛ وگرنه این سیاهچاله مصرف هر سال بزرگتر خواهد شد.
گزارش تحلیلی ضربه پنهان صرافی‌های ارز دیجیتال به اقتصاد ایران را بخوانید.
