مصرف برق رکورد زد، نیروگاه‌ها به خط قرمز نزدیک شدند
با ورود بی‌سابقه مصرف برق به مرز هشدار و تداوم افت تولید نیروگاه‌های برق‌آبی و هسته‌ای، تابستان امسال برای صنعت برق کشور به یکی از بحرانی‌ترین برهه‌های تاریخ خود تبدیل شده است؛ وضعیتی که آینده مدیریت مصرف و توسعه زیرساخت‌های تولید را بیش از پیش زیر ذره‌بین قرار می‌دهد.
به‌گزارش به‌روزترین‌ها در حالی به هفته دوم خرداد ۱۴۰۴ رسیده‌ایم که صنعت برق ایران با یکی از دشوارترین تابستان‌های چند دهه اخیر روبه‌روست. رشد کم‌سابقه دما در بهار امسال، رکورد مصرف برق را حتی پیش از آغاز رسمی فصل گرما جابه‌جا کرد و همزمان با آن، کاهش بی‌سابقه تولید نیروگاه‌های برق‌آبی و خروج نیروگاه اتمی بوشهر از مدار، تولید و توزیع برق را در معرض بحرانی جدی قرار داده است.
بر اساس داده‌های رسمی و جدید وزارت نیرو تا پایان هفته اول خرداد، تولید نیروگاه‌های برق‌آبی کشور به حدود ۲۵۰۰ مگاوات سقوط کرده؛ این رقم به‌ویژه در مقایسه با متوسط بلندمدت (بین ۸ تا ۱۰ هزار مگاوات در سال‌های پرآبی) زنگ هشدار جدی برای پایداری شبکه به‌صدا در آورده است. علت اصلی این کاهش، تداوم خشکسالی‌های چند سال اخیر و افت محسوس ذخایر آبی سدها اعلام شده است.
همزمان با این افت، نیروگاه اتمی بوشهر نیز از اسفند سال گذشته به دلیل انجام تعمیرات اساسی و برخی مشکلات فنی از مدار خارج شد و بنابر اعلام مسئولان، بازگشت این نیروگاه به شبکه تا تیرماه امسال ناممکن است. ظرفیت تولید بوشهر (معادل هزار مگاوات) نقش تعیین‌کننده‌ای به‌ویژه در روزهای اوج مصرف داشت.
این وضعیت در شرایطی رقم خورده که تنها در فروردین‌ماه ۱۴۰۴، مصرف برق نسبت به مدت مشابه پارسال جهشی ۱۱ درصدی نشان داد؛ رقمی که تمام معادلات قبلی مدیریت اوج بار را تغییر داده است. کارشناسان علت را نه تنها در افزایش دما و خشکسالی، بلکه در رشد مصرف لوازم سرمایشی و عادت‌های مصرف بی‌ضابطه می‌دانند.
در غیاب دو رکن مهم پایدارسازی شبکه (برق‌آبی و هسته‌ای)، بار اصلی تأمین برق اکنون بر دوش نیروگاه‌های حرارتی کشور افتاده است. شرکت تولید نیروی برق حرارتی اعلام کرده با اجرای طرح‌هایی مانند افزایش ظرفیت واحدهای گازی، رفع محدودیت‌های تولید و احداث نیروگاه‌های جدید، میزان تولید برق حرارتی تا قبل از شروع تابستان به حدود ۵۱ هزار مگاوات رسیده که افزایشی ۱۳ درصدی نسبت به پارسال را نشان می‌دهد. بااین‌حال، طبق روایت مدیران وزارت نیرو، این ظرفیت نیز تا مرز اشباع پیش رفته و پاسخگوی انفجار تقاضا، به‌ویژه در موج گرماهای متوالی، نخواهد بود.
مسئله اصلی در سال جاری، شکنندگی چشمگیر ترکیب سبد انرژی ایران است. اتکای بیش‌ازحد به نیروگاه‌های حرارتی (بیش از ۸۰ درصد تولید برق کشور)، به دلیل مصرف بالای گاز و مازوت و آلایندگی محیط‌زیستی، علاوه بر چالش‌های اقتصادی، دود را به چشم کشور در بخش سلامت و محیط‌زیست روانه می‌کند. سهم انرژی‌های تجدیدپذیر همچنان زیر ۱۵۰۰ مگاوات باقی‌مانده و برخلاف اسناد بالادستی، هنوز سهم اندکی در گذر از بحران دارد.
مصرف غیرمنطقی، عامل تشدید بحران
افزایش زودهنگام و مداوم مصرف برق، به‌ویژه در بخش خانگی و ادارات دولتی، این پیام را به سیاست‌گذاران انرژی مخابره می‌کند که بدون اصلاح الگوی مصرف و جلب همکاری عمومی، نه تنها عبور بی‌خطر از تابستان، بلکه تضمین امنیت انرژی در سال‌های آتی نیز با ابهام جدی درگیر است. اگر مدیریت مصرف به کمک سازوکارهای تشویقی و تنبیهی، آموزش عمومی و اجرای سیاست‌های الزام‌آور انجام نشود، هر ماه سال می‌تواند به دوره اوج مصرف و بحران بدل شود.
مروری بر کشورهای موفق نشان می‌دهد که تنوع‌بخشی به سبد انرژی و اقدامات فوری در زمینه بهره‌وری انرژی (به‌ویژه هوشمندسازی شبکه، نوسازی تجهیزات سرمایش و تشویق مشترکان به مصرف بهینه) حلقه مفقوده مدیریت برق در ایران است؛ موضوعی که بسیاری از کارشناسان و حتی مسئولان صنعت، بر آن تأکید دارند.
آینده برق کشور منوط به تغییر ریل سیاست‌ها
این تجربه تلخ یک‌بار دیگر به ما یادآوری می‌کند که اتکا به سوخت‌های فسیلی و نیروگاه‌های آب‌بر، پاسخگوی تغییرات اقلیمی و شوک‌های فنی نیست. بدون شتاب‌دهی به توسعه زیرساخت‌های انرژی‌های تجدیدپذیر (خورشیدی، بادی، سیکل ترکیبی)، افزایش بازده نیروگاه‌های موجود و نوسازی شبکه توزیع، سال‌های آینده با بحران‌های شدیدتر و خاموشی‌های گسترده‌تر روبرو خواهیم شد.
در نهایت، برون‌رفت از بحران کنونی نیازمند عزم همگانی برای عبور از مصرف بی‌محابا، ارتقای بهره‌وری و اصلاح ساختار شبکه تولید و توزیع برق است؛ مسیرهایی که اگر امروز برای آن تصمیم نگیریم، تابستان‌های داغ‌تر و تاریک‌تری در پیش خواهند بود.
