کدام شهرهای ایران بیشترین شاخص UV دارند؟
شاخص UV در شهرهای ایران این روزها به شدت بالا رفته است و می‌تواند سلامت پوست و چشم را تهدید کند. با افزایش تابش اشعه فرابنفش به ویژه در ماه‌های گرم و ساعات مشخص روز، اطلاع‌رسانی در خصوص اثرات آن و راه‌های محافظت از خود اهمیت دوچندانی پیدا می‌کند. در این گزارش، میزان و اثرات «اشعه فرابنفش خورشید» در شهرهای مختلف ایران را از نظر ساعت‌های اوج و نحوه پیشگیری از آسیب‌های احتمالی بررسی کرده‌ایم.
اشعه فرابنفش خورشید چیست و چرا اهمیت دارد؟
به گزارش به‌روزترین‌ها اشعه فرابنفش خورشید (UV) بخشی از طیف الکترومغناطیسی است که در نور خورشید وجود دارد اما با چشم غیرمسلح دیده نمی‌شود. این اشعه به سه نوع A، B و C تقسیم می‌شود که تنها نوع A و بخشی از نوع B به سطح زمین می‌رسند. اشعه فرابنفش خورشید نقش مهمی در سنتز ویتامین D در بدن انسان دارد اما افزایش بیش از حد آن می‌تواند آسیب‌های جبران‌ناپذیری برای پوست، چشم و سیستم ایمنی بدن به همراه داشته باشد. توجه به این نکته در شرایط اقلیمی ایران که آفتاب تابستانی قوی‌تر و حضور ساعات آفتابی بالا رایج است، حیاتی به نظر می‌رسد.
در شهرهای مرکزی ایران، به‌ویژه شهرهایی با آسمان صاف همچون یزد، کرمان و اصفهان، میزان دریافت اشعه فرابنفش خورشید حتی بیشتر از شهرهای شمالی چون رشت یا گرگان گزارش شده است. این تفاوت ناشی از شرایط جوی، ارتفاع از سطح دریا و زاویه تابش خورشید در نقاط مختلف کشور است. همچنین سبک زندگی، پوشش و مدت زمان حضور بیرون از منزل، بر میزان اثرگذاری اشعه فرابنفش خورشید تأثیرگذار خواهد بود.
سامانه‌های آنلاین ملی و جهانی مانند پایگاه داده سازمان هواشناسی ایران و سایت‌هایی نظیر World Weather Online اطلاعات مربوط به اشعه فرابنفش خورشید را به‌صورت ساعتی در اختیار مردم قرار می‌دهند. با توجه به تغییر شدت تابش در طول روز و اختلاف عرض جغرافیایی، میزان دریافت این اشعه در ساعات ۱۰ صبح تا ۴ عصر به نقطه اوج خود می‌رسد و در این بازه زمانی، رعایت توصیه‌های پیشگیرانه الزامی است.
بیشترین سهمیه اشعه فرابنفش خورشید در استان‌ها و شهرهای ایران
طبق آمارهای به‌روزرسانی شده، شهرهایی مانند یزد، اهواز، بوشهر، کرمان و زاهدان، در روزهای آفتابی تابستان دارای بالاترین میزان شاخص UV هستند. علت این امر نه‌تنها نزدیکی این شهرها به کمربند خورشیدی ایران است، بلکه به دلیل ارتفاع بالای برخی نقاط (نظیر یزد و کرمان از سطح دریا) و رطوبت کم، بخش بیشتری از اشعه فرابنفش خورشید به سطح زمین می‌رسد. در استان‌های ساحلی جنوب مانند خوزستان، بوشهر و هرمزگان، علاوه بر اشعه فرابنفش خورشید، بازتاب آب و ماسه نیز تاثیرات مضاعفی روی تابش مستقیم خواهد داشت.
نکته دیگر آن است که تهران و مشهد با وجود جمعیت زیاد، به دلیل آلودگی هوا و وجود ذرات معلق، مقداری افت در رسیدن اشعه فرابنفش خورشید تجربه می‌کنند، ولی همچنان شاخص UV آنها در تابستان به حد هشدار می‌رسد. بر اساس گزارش‌های هواشناسی، در تهران، اهواز و شیراز، شاخص UV بین ساعت ۱۲ ظهر تا ۳ بعدازظهر به حداکثر می‌رسد و در این ساعات افراد حساس باید مراقب باشند.
اثرات سلامتی اشعه فرابنفش خورشید
تابش بیش از حد اشعه فرابنفش خورشید به خصوص در اقلیم خشک و نیمه‌خشک ایران، منجر به افزایش ریسک آسیب‌های پوستی و چشمی می‌شود. سرطان پوست (سرطان سلول پایه و سلول سنگفرشی)، پیری زودرس، آفتاب‌سوختگی و ایجاد لکه‌های پوستی از مهم‌ترین پیامدهای قرار گرفتن بی‌رویه در برابر اشعه فرابنفش خورشید است. چشمان انسان نیز به شدت در معرض خطر قرار دارند؛ از جمله بیماری‌هایی مانند آب مروارید و آسیب قرنیه. کودکان، سالمندان و افرادی با پوست روشن، بیشتر در معرض خطر هستند.
با این حال، وجود اشعه فرابنفش خورشید در مقادیر استاندارد فوایدی مثل سنتز ویتامین D و بهبود روحیه دارد. بنابراین مهم‌ترین اصل، رعایت تعادل و شناخت ساعات خطرناک و راه‌های محافظت حین حضور بیرون از خانه است؛ مانند استفاده از کلاه، عینک آفتابی و کرم ضدآفتاب با SPF بالا.
چه عواملی بر شدت اشعه فرابنفش خورشید اثرگذارند؟
عوامل متعددی بر شدت تابش اشعه فرابنفش خورشید تأثیر می‌گذارند که دانستن آنها برای مردم ایران واجب است. این عوامل عبارتند از:
- زاویه خورشید: هرچه خورشید نزدیک به نقطه عمود باشد (ساعت‌های ظهر)، شدت UV افزایش می‌یابد.
- ارتفاع از سطح دریا: به ازای هر هزار متر افزایش ارتفاع حدود ۱۰٪ به شدت اشعه فرابنفش اضافه می‌شود.
- ابر، مه و غبار: ابرهای ضخیم شدت تابش را کاهش می‌دهند اما ابرهای نازک کمتر مؤثرند.
- سطح بازتاب: برف، آب و ماسه تابش اشعه فرابنفش خورشید را تقویت می‌کنند.
- آلودگی هوا: ذرات معلق مقدار کمی از اشعه را جذب می‌کنند و سبب کاهش شاخص UV می‌شوند.
اقدامات پیشگیرانه در مقابل اشعه فرابنفش خورشید
برای جلوگیری از آسیب‌های احتمالی ناشی از اشعه فرابنفش خورشید، توصیه می‌شود:
- از قرار گرفتن طولانی‌مدت در آفتاب، به ویژه بین ساعات ۱۰ تا ۱۶ خودداری کنید.
- بهره‌گیری از کلاه‌های لبه‌دار، عینک آفتابی با محافظت UV، و پوشش مناسب مانند لباس‌های آستین بلند با رنگ روشن توصیه می‌شود.
- مصرف منظم کرم ضدآفتاب با SPF ۳۰ یا بالاتر، به ویژه بر صورت و دست‌ها، الزامی است.
- از بازتاب سطوحی چون آب و شن، به‌ویژه هنگام سفر‌های ساحلی و کویرنوردی، غافل نشوید.
- در صورت ضرورت حضور در فضای باز در ساعات اوج، به‌طور متناوب به سایه پناه ببرید.
جدول شاخص UV در شهرهای ایران
در جدول زیر، میزان میانگین شاخص UV برای شهرهای مختلف ایران در ساعات اوج تابش، براساس داده‌های جمع‌آوری‌شده از پایگاه‌های جهانی آب‌وهوا، ارائه شده است:
| رتبه | شهر | بازه اوج تابش | میانگین شاخص UV |
|---|---|---|---|
| ۱ | یزد | 12:00 تا 15:00 | 11 |
| ۲ | کرمان | 12:00 تا 15:00 | 10.5 |
| ۳ | اهواز | 13:00 تا 16:00 | 10.2 |
| ۴ | بوشهر | 11:30 تا 14:30 | 9.8 |
| ۵ | زاهدان | 12:30 تا 15:30 | 9.5 |
| ۶ | تهران | 12:30 تا 15:00 | 8.6 |
| ۷ | مشهد | 12:00 تا 14:30 | 8.2 |
| ۸ | رشت | 13:00 تا 15:00 | 7.3 |
| ۹ | شیراز | 12:00 تا 14:30 | 7.1 |
| ۱۰ | اصفهان | 12:00 تا 15:00 | 7.0 |
با روند گرم‌ترشدن کره زمین و تضعیف نسبی لایه اوزون طی سال‌های اخیر، انتظار می‌رود میانگین شاخص اشعه فرابنفش خورشید در ایران طی یک دهه آینده بیشتر شود. کارشناسان محیط زیست هشدار می‌دهند که بروز خشکسالی، کاهش پوشش گیاهی و توسعه شهرسازی بی‌رویه، می‌تواند شرایط را سخت‌تر کند. در چنین شرایطی، آموزش گسترده عمومی و تامین زیرساخت‌هایی مانند سایبان شهری و توزیع کرم ضدآفتاب، اولویتی جدی برای مسئولان است.
تاثیر اشعه فرابنفش خورشید بر کودکان، سالمندان و بیماران
کودکان به دلیل حساسیت زیاد پوست و سیستم ایمنی در حال رشد، بیشترین ریسک اثرپذیری از اشعه فرابنفش خورشید را دارند. در حالی که سالمندان نیز به علت کاهش مقاومت پوست و فرسودگی بافتی، در معرض آسیب‌اند. افراد دارای بیماری‌های مزمن پوستی، سرطان‌های ارثی و مصرف‌کنندگان داروهای خاص باید بیش از دیگران خود را محافظت کنند. مراکز درمانی و مدارس باید با نصب سایه‌بان، توزیع کلاه و عینک آفتابی و برگزاری جلسات آموزشی، شرایط امن‌تری برای این گروه‌ها فراهم کنند.
توصیه‌های جهانی برای محافظت در برابر اشعه فرابنفش خورشید
سازمان بهداشت جهانی و سازمان سرطان آمریکا توصیه می‌کنند هر فرد در شهرهای دارای شاخص UV بالاتر از ۸، حتی در هوای ابری، اقدامات محافظتی جدی انجام دهد. این شامل استفاده روزانه از کرم ضدآفتاب، پوشش مناسب، اجتناب از تخت‌های سولاریوم و بازدید منظم از متخصص پوست است. در ایران، این اقدامات باید در فرهنگ عمومی و برنامه‌های شهری به عنوان یک اصل پیشگیرانه گنجانده شود.
اشعه فرابنفش خورشید و اقتصاد سلامت
افزایش هزینه‌های درمانی ناشی از سرطان پوست و بیماری‌های چشمی وابسته به اشعه فرابنفش خورشید، بار اقتصادی سنگینی بر سیستم سلامت ایران تحمیل می‌کند. هزینه‌های خرید و پخش تجهیزات حفاظتی (کرم، عینک، کلاه) به گونه‌ای است که توجه به آموزش همگانی و پیشگیری، بسیار مقرون به صرفه‌تر و موثرتر از درمان در مراحل بعدی خواهد بود. از سوی دیگر، پیشگیری از کمبود ویتامین D در جمعیت، منجر به کاهش موارد پوکی استخوان و افسردگی فصلی می‌شود.
اشعه فرابنفش خورشید؛ راهکار مقابله
با رشد آگاهی عمومی، توسعه فناوری‌های خانگی و شهری مانند پنجره‌های محافظ UV، البسه هوشمند و ایستگاه‌های کرم ضدآفتاب در اماکن عمومی، می‌توان مواجهه جامعه با اشعه فرابنفش خورشید را به میزان قابل توجهی ایمن نمود. اطلاع‌رسانی مؤثر از طریق رسانه‌های جمعی و خانواده‌ها، نخستین گام برای صفحه‌آرایی سلامت ملت ایرانی در مقابل این چالش طبیعی و زیست‌محیطی است.
