نفس‌های بی‌رمق بورس، سرمایه‌گذاران را ناامید کرد
بورس در سال ۱۴۰۴ مسیری را پیموده که بسیاری از فعالان آن، شاید حتی در بدبینانه‌ترین سناریوهای خود هم انتظارش را نداشتند. آغاز سال با موجی از امید و شاخصی صعودی، امروز به مسیری پرسنگلاخ و نزولی ختم شده است. با وجود رشد امروز (چهارشنبه ۵ شهریور ۱۴۰۴) که در ظاهر نشانه‌ای از جان گرفتن شاخص‌ها بود، واقعیت این است که نفس‌های بازار آن‌قدر کوتاه شده که نمی‌توان به این حرکت‌ها به چشم بازگشت پایدار نگریست.
وقفه در سقوط یا نشانه بازگشت؟
به گزارش به‌روزترین‌ها شاخص کل بورس تهران امروز با ثبت افزایش ۱۴ هزار و ۷۴۱ واحدی، روی ارتفاع ۲ میلیون و ۴۳۱ هزار و ۳۹ واحد ایستاد. شاخص هم‌وزن نیز که نمایانگر رفتار یکسان نمادهای کوچک و بزرگ بازار است، با رشد ۱٬۲۵۳ واحدی به عدد ۷۶۰ هزار و ۹۲۸ واحد رسید. فرابورس ایران هم ۵ واحد رشد کرد تا روی عدد ۲۳ هزار و ۹۴ واحد قرار گیرد.
در ظاهر، این ارقام نشانه‌ای مثبت هستند، به‌ویژه وقتی که می‌دانیم شاخص کل پنج روز کاری پیاپی در مسیر نزول قرار داشت. اما آنچه اهمیت دارد، بررسی کیفیت این رشد است، نه فقط کمیت آن.
ماجرای سقوط دلاری بازار
در نگاه کلان، اتفاق بسیار مهم‌تری در جریان است: کاهش شدید ارزش دلاری بازار سرمایه. در ابتدای سال ۱۴۰۴، برآوردها نشان می‌داد که ارزش دلاری بازار سرمایه ایران حدود ۱۳۶ میلیارد دلار است. اما اکنون، در نیمه نخست شهریور این رقم به حدود ۸۸ میلیارد دلار سقوط کرده؛ یعنی تنها در پنج ماه، بیش از ۴۸ میلیارد دلار از ارزش بازار تبخیر شده است.
این کاهش، ترکیبی از دو عامل اصلی است:
- افت قیمت سهام به ریال: با خروج نقدینگی حقیقی، فشار فروش و رکود معاملاتی، بسیاری از نمادها از سقف‌های قیمتی عقب‌نشینی کرده‌اند.
- کاهش ارزش پول ملی: رشد نرخ ارز در ماه‌های اخیر موجب شده حتی اگر ارزش ریالی بازار ثابت می‌ماند، ارزش دلاری آن باز هم کاهش پیدا کند.
چرا این عدد مهم است؟
ارزش دلاری بازار، معیار مهمی برای سرمایه‌گذاران خارجی، نهادهای بین‌المللی و حتی تحلیلگران داخلی است. وقتی یک بازار طی پنج ماه چنین سقوط دلاری را تجربه می‌کند، یعنی هم از نگاه داخلی و هم خارجی جذابیت آن کاهش یافته است. برای سرمایه‌گذار خارجی، ورود به بازاری با ریسک بالا، بی‌ثباتی ارزی و افت ارزش دلاری، منطقی نیست.
از سوی دیگر، برای سرمایه‌گذار داخلی نیز این ارقام زنگ خطر هستند؛ چون نشان می‌دهد حتی افزایش ریالی قیمت سهام، لزوماً به معنای رشد واقعی سرمایه نیست، بلکه ممکن است صرفاً بازتاب کاهش ارزش پول باشد.
علل پس‌رفت بازار؛ از کمبود نقدینگی تا ریسک‌های سیاسی
بسیاری از کارشناسان، وضعیت فعلی را حاصل هم‌زمان چند عامل می‌دانند:
- کمبود نقدینگی: بازار سرمایه ایران مدت‌هاست با مشکل ورود پول تازه مواجه است. سرمایه‌گذاران حقیقی که در سال‌های رونق، بخش عمده موتور رشد بودند، به دلیل تجربه‌های تلخ ریزش‌های ۱۳۹۹ و ۱۴۰۱، تمایل کمی به ورود سرمایه جدید دارند.
- ریسک‌های سیاسی: تحولات بین‌المللی، از بحث فعال‌سازی مکانیزم ماشه تا ابهام در مذاکرات، فضایی نااطمینان ایجاد کرده که نه‌تنها سرمایه‌گذاران خارجی، بلکه فعالان داخلی را هم محتاط کرده است.
- کاهش اعتماد عمومی: بی‌اعتمادی مزمن به ساختار نظارتی و سیاست‌گذاری در بازار، بخش قابل‌توجهی از سرمایه‌گذاران خرد را به سمت بازارهایی چون ارز، طلا و مسکن سوق داده است.
- نوسان‌گیری در حجم بالا: حضور معامله‌گران کوتاه‌مدت که تنها به‌دنبال سودگیری در بازه‌های چندروزه یا حتی چندساعته هستند، باعث بی‌ثباتی بیشتر در بازار می‌شود.
جزئیات معاملات امروز
ارزش معاملات بورس تهران امروز نزدیک به ۷ هزار میلیارد تومان بود؛ رقمی که اگرچه نسبت به روزهای گذشته اندکی افزایش داشت، اما همچنان فاصله زیادی با حجم و ارزش موردنیاز برای یک روند صعودی قدرتمند دارد.
| دسته‌بندی | نمادها |
|---|---|
| نمادهای اثرگذار مثبت | فولاد، فملی، شستا |
| نمادهای اثرگذار منفی | جم، پارس، وپارس |
| پرتراکنش‌ها | وبملت، خودرو، خساپا |
این ترکیب نشان می‌دهد که امروز، صنایع فلزی و معدنی توانسته‌اند شاخص را از سقوط بیشتر نجات دهند، در حالی که برخی نمادهای پتروشیمی و بانکی نقش فشار منفی را ایفا کرده‌اند.
بازار در آینه تاریخ کوتاه ۱۴۰۴
برای فهم بهتر موقعیت کنونی، کافی است نمودار شاخص کل را از ابتدای سال مرور کنیم:
- فروردین و اردیبهشت: رشد سریع شاخص تا سقف تاریخی ۳.۲ میلیون واحد.
- خرداد تا مرداد: عقب‌نشینی تدریجی با شیب تندتر پس از تیرماه.
- ۵ شهریور: ثبت ۲.۴۳ میلیون واحد، یعنی فاصله بیش از ۸۰۰ هزار واحد با قله امسال.
روند شاخص کل بورس (فروردین تا شهریور ۱۴۰۴)
این مسیر نشان می‌دهد که عوامل صعود به همان سرعتی که شاخص را بالا بردند، در سمت نزول نیز فعال شده‌اند؛ اما شتاب ریزش‌ها معمولاً بیش از شتاب رشدهاست، به دلیل جو روانی منفی که خروج نقدینگی را تشدید می‌کند.
روان‌شناسی بازار؛ چرا خوش‌بینی پایدار نمی‌ماند؟
سرمایه‌گذاران بازار سرمایه ایران در سه سال گذشته ضربه‌های روانی متعددی خورده‌اند. تجربه سقوط ۱۳۹۹ با کاهش ۵۰ درصدی میانگین قیمت‌ها و سپس ریزش‌های ۱۴۰۱ که بخش زیادی از امیدها را از بین برد، باعث شده حتی با ظهور سیگنال‌های مثبت، نگاه‌ها مملو از تردید باشد.
روان‌شناسان اقتصادی معتقدند چنین بازاری به‌سادگی با یک یا دو روز رشد به مسیر صعودی برنمی‌گردد. آنچه نیاز است، مجموعه‌ای از رشدهای آرام، پیوسته و همراه با بهبود بنیادهای اقتصادی است تا اعتماد ترمیم شود.
تأثیر نرخ ارز بر شاخص‌ها
رابطه شاخص بورس و نرخ ارز در ایران پیچیده است. به‌طور سنتی، افزایش نرخ ارز باعث رشد اسمی شرکت‌های صادرات‌محور می‌شود. اما در شرایطی که نرخ ارز بالا می‌رود، ولی ریسک‌های سیاسی و کمبود نقدینگی وجود دارد، اثر مثبت نرخ ارز بر سهام تا حد زیادی خنثی می‌شود.
در سال ۱۴۰۴، رشد نرخ دلار هم به تورم بازار دامن زده و هم در محاسبه ارزش دلاری بورس، عددها را به‌شدت پایین کشیده است.
فرصت‌ها و تهدیدهای پیش‌رو
- فرصت‌ها: تعدیل قیمت بسیاری از نمادها، جذابیت نسبی برای ورود سرمایه میان‌مدت ایجاد کرده است. همچنین، برخی صنایع صادرات‌محور با ثبات قیمت‌های جهانی می‌توانند سودسازی خود را حفظ کنند.
- تهدیدها: فضای مبهم سیاست داخلی و خارجی، کاهش مستمر ارزش پول ملی و نبود برنامه عملی دولت برای حمایت پایدار از بازار.
رشد امروز بورس تهران را هرچقدر هم با ارقام و نمودارها آرایش کنیم، نمی‌توان پنهان کرد که بازار سرمایه ایران در نیمه اول ۱۴۰۴ با چالش‌های عمیق مواجه است. فاصله بیش از ۸۰۰ هزار واحدی شاخص کل با سقف اردیبهشت و سقوط ارزش دلاری از ۱۳۶ میلیارد دلار به ۸۸ میلیارد دلار در پنج ماه، پیام روشنی دارد: تا زمانی که نقدینگی تازه وارد بازار نشود و ابهامات سیاسی حل نگردد، هر صعود کوتاه به‌سرعت توسط موج‌های اصلاحی بلعیده خواهد شد.
در چنین فضایی، سرمایه‌گذاران حرفه‌ای معمولاً به جای شکار رشدهای سریع، به دنبال ساخت پرتفویی مقاوم در برابر نوسانات هستند و سرمایه‌گذاران تازه‌وارد، بیش از پیش نیازمند آگاهی و مدیریت هیجانات خودند.
گزارش تحلیلی «چرا شاخص بورس با وجود ارزندگی در حال سقوط است» را بخوانید.
