مستند 88 جدال روايت با واقعيت
پرداختن به مسائل مختلف مربوط به انتخابات چالش برانگيز سال 1388 هميشه با مناسبت و بيمناسبت در دستور كار صدا و سيما قرار داشته است اما اين نخستين باري است كه اين سازمان عريض و طويل و نزديك به تفكر بخشهايي از جناح محافظهكار، كوشيده است تا از روايتهاي مكرر و كليشهاي خود قدري فاصله بگيرد و درصدد ارائه تصويري به ظاهر بيطرفانه از وقايع مربوطه برآيد. در 6سال گذشته صدا وسيما از وقايع 88 تحليلهاییثابت و هميشگي داشت و با وجود دسترسي به صدها سند و فيلم و اطلاعات جديد هيچ تغيير و خدشهاي به تحليل اوليه آن وارد نميشد.
تحليل رسمي صدا و سيما از وقايع 88
در تحليل هاي 6 سال گذشته صدا و سيما روايت هميشه اينگونه بود كه «مردم براي انتخابات بزرگ و پرشوري آماده شده بودند. اما رسانههاي بيگانه از مدتها قبل اين حضور پرشور مردم را نشانه رفته بودند. عواملي از داخل همسو با اهداف بيگانگان در صحت و سلامت انتخابات و دستگاههاي نظارتي ايجاد ترديد كرده بودند. تا اينكه نهايتا در روز 22 خرداد 88
احمدينژاد اكثريت آرا را كسب كرد و رقباي او به اين پيروزي تن در ندادند. رهبران معترضان 88 نهايتا صحت انتخابات را زير سوال بردند و از مسيرهايي غيرقانوني اهداف و نيت خود را پي گرفتند و باقي ماجرا…» اينها چكيده همه تحليلها و نتيجه هزاران ساعت برنامه و فيلم صدا و سيما درباره انتخابات 88 بود. اينها نه تنها روايت صدا و سيما بلكه روايت جريان حاكم در قدرت و روايت جناح پيروز در انتخابات هم بود. از نظر صدا و سيما در ماجراي 88 يك جناح مظهر نور و سپيدي و يك جناح مظهر ظلمت و سياهي بود. اما امسال در ماجراي تحليل وقايع منتهي به 9 دي صدا و سيما روايتهاي پيشين را تعديل و عناصر كمرنگي از واقعيت را به درون روايتهاي كلامي و تصويري وارد كرد. اين واقعيتها در چند سطح قابل رويت بود.
احمدینژاد هم مقصر بود
مقصر دانستن احمدينژاد در فعاليتهاي تبليغاتي قبل از انتخابات و نيز تحريكات بعد از انتخابات همواره از سوي منتقدين عنوان ميشد. مشهورتر از همه علي مطهري بود كه همواره از محاكمه احمدينژاد به عنوان يكي از عوامل فتنه 88 ياد كرده بود. صدا و سيما و جناح حاكم اما هميشه احمدينژاد را مبرا از تخلف انتخاباتي ميدانستند. در روايت امسال صدا و سيما از 88 ، از احمدينژاد به عنوان فردي ياد شد كه با توزيع سيبزميني و افزايش حقوق بازنشستگان در آستانه انتخابات دچار رفتار ناصواب شده است. صدا و سيما اما ادامه نداد كه اگر چنين اقداماتي بر رفتار رأي دهندگان تأثير گذاشته باشد آيا مصداق تخلف انتخاباتي و يا آنگونه كه منتقدانش ميگويند مصداق مهندسي رفتار راي دهندگان ميشود يا خير؟ هرچند پخش اين مستند باعث واكنش هواداران احمدينژاد شده است اما در مجموع اين قدم مثبتي بود كه صدا و سيما به سوي كشف حقايق پنهان 88 برداشت. چه بسا اگر چنين مستندي در همان روزهاي نخست پخش میشد مسير اين ماجرا به جهت فعلي هدايت نشده بود.
نيروي انتظامي رفتار خلاف امنيت داشت
يكي از مسائل مورد نقد نحوه مواجهه دستگاههاي امنيتي و انتظامي با اعتراضات اوليه معترضان در انتخابات 88 بود. صدا و سيما امسال با پخش تصاويري از چند مأمور نيروي انتظامي كه در حال خرد كردن شيشه خودروها و صدمه زدن به اموال مردم بودند پذيرفت كه عواملي از درون دستگاههاي امنيتي خواسته يا ناخواسته در تحريك نارضايتي و خشم مردم نقش داشتهاند؛ پذيرش اين واقعيت به هيچ وجه نافي زحمات و تلاشهاي دستگاههاي انتظامي نيست اما تقدسنماييهاي بيهوده از دستگاههاي نظامي و امنيتي بنزيني بر آتش حوادث آن سالها بود. خودسريها متأسفانه چالش بزرگ دستگاههاي امنيتي و انتظامي ماست و اگر به وجود آن اعتراف و نسبت به درمان آن اقدام نشود بايد منتظر وقايع تلختر از كهريزك هم بود.
كانديداهاي معترض دشمن ملت نبودند
صدا و سيما امسال در لحن و بهكارگيري الفاظ خود نسبت به كانديداهاي معترض هم اقدام بيسابقهاي انجام داد. در سالهاي گذشته آنقدر نام ميرحسين موسوي و مهدي كروبي با دشمن و استكبار و اسرائيل و منافقين عجين شده بود كه به سختي ميشد تشخيص داد تلويزيون درباره كدام يك از آنها در حال سخن گفتن است. امسال اما اگرچه كانديداهاي معترض علتالعمل همه وقايع و فجايع معرفي شدند اما اين بار از توهين و تحقير كلامي خبري نبود. اين اقدام مثبت صدا و سيما اگرچه با خواسته هواداران آن كانديداها كه خواهان محاكمه عادلانه آنها هستند فاصله بسيار دارد اما در مجموع گامي مثبت در مسير ترميم زخمهاي موجود است.
حضور ثابت بيگانگان و غيبت صداوسيما
با همه اينها صدا و سيما در مستند 88 كوشيد يك حضور ادعایی را پر رنگ و يك نقش پررنگ را كم رنگ جلوه دهد. نشان دادن حضور بيگانگان در جاي جاي تحولات داخلي كشور مشخصه اصلي صداوسيماست. از اوباما گرفته تا نتانياهو و حتي نوريزاده و منافقين و بی بی سی در روايت صدا و سيما از 88 حضور داشتند اما خود صدا و سيما غايب بود. صدا و سيما طوري گزارش ميكرد كه گويي خود اين سازمان كه يك پاي ثابت درگيريهاي 88 بود اساساً وجود نداشته يا به عنوان ناظر بيطرف كنار گود ايستاده بوده است. بی گمان مناظرههاي جنجال برانگيز، پخش اتهامات عليه افراد و شخصيت و گرفتن حق پاسخگويي از آنان در حوادث 88، نقش ويژه داشته است. صدا و سيما نه تنها در برافروختن آتش بلكه در هدايت آن عليه يك جريان خاص نقشی جدي داشت. از اينرو شايسته بود تا در اين مستند هم سهم آن در وقايع ناگوار 88 لحاظ ميشد.
اهميت كار صدا و سيما
با همه اینها خوشبينانه اين است كه بگویيم صدا و سيما در حال تمرين بيطرفي است. بدبينانه اين است كه بگویيم صدا و سيما در صدد سلطه روايت بر واقعيت است هرچه هست بايد پذيرفت كه انتخابات 88 حادثه ناگواري بودو اين تنها انتخاباتي در جمهوري اسلامي بود كه برنده نداشت. بازي باخت باخت بود. همه بازنده شدند. هم ما و هم صدا و سيما و هم حاكميت و منتقدان بايد از 88 درس بگيريم. شايد اهميت اين مستندهاي جانبدارانه اين است كه بدانیم هيچ حقيقتي به تمامي با يك روايت قابل بیان نيست. صدا و سيما هم حتي اگر بكوشد تا روايت و تصوير را بر واقعيت مسلط كند اما از چالش آن خلاصي نداردو مرتب به آن رجوع میکند. میشل فوکو ميگفت در دنياي امروز هيچكس مظهر قدرت مسلط نيست حتي زنداني هم در چنگال زندانبان برخوردار از ميزاني قدرت است.