انتظار مردم از مجلس درباره برجام
جلسات متعدد و فشرده کمیسیونهای مجلس شورای اسلامی برای بررسی تفاهم هسته‌ای که با تشکیل کمیسیون ویژه مجلس تمرکز بیشتری نیز یافت به مرحله پایانی نزدیک شده است و کمیسیون ویژه در کنار دیگر کمیسیونهای مرتبط در صدد تهیه گزارش نهایی خود به مجلس می‌باشند. وظیفه اصلی این کمیسیونها در حال حاضر ارائه گزارشهای جامعی میباشد که مبتنی بر واقعیت‌های منبعث از مفاد تفاهم مورد مذاکره باشد. مباحثی که طی این چند هفته در مجلس شورای اسلامی با حضور بسیار محتوایی و پررنگ اعضای تیم مذاکره کننده هسته‌ای انجام گرفت، شامل موضوعات متنوعی می‌شدند که تمامی جنبه های تفاهم هسته ای را مورد توجه قرار دادند.
مردم از نمایندگان خود انتظار دارند که گزارشی که برای مجلس تهیه می کنند منعکس کننده یافته های دقیق بحثهای انجام گرفته در کمیسیونها باشند. با انجام بررسیهای فشرده ای که طی این چند هفته صورت گرفتند، مبانی زیر بیش از پیش روشن شدند که لازم است به نحو مطلوبی در گزارشهای نهایی کمیسیونهای مجلس مخصوصا کمیسیون ویژه درج گردند:
١- تثبیت حقوق مسلم هسته ای ایران به ویژه اجرای غنی سازی از مهمترین اهداف مذاکرات هسته ای بوده است که به روشنی در متن برجام درج شده است. ایران خود در همین اجلاس اخیر ان پی تی مذاکرات فشرده ای را به عنوان رئیس جنبش عدم تعهد جهت تاکید جدی بر تحقق حقوق هسته ای کشورهای عضو ان پی تی داشته است و همین موضع خود را نیز حفظ خواهد کرد. با صراحت باید گفت که هیچ یک ازحقوق کشور در این تفاهم خدشه دار نشده و از هیچ یک از آن حقوق نیز صرف‌نظر نشده است.
پذیرش برخی محدودیت‌های خاص در خصوص سطح و محدوده برخی از فعالیتهای هسته ای غنی سازی در دوران تکمیل این صنعت به ویژه برای دوره مشخص به هیچ وجه به معنی صرف‌نظر کردن از حقوق مسلم کشور نیست، که اگر این گونه باشد باید گفت تمامی کشورهای عضو ان. پی .تی و اعضای پروتکل الحاقی باید از حقوق مسلم هسته ای خود صرف نظر کرده باشند. پذیرش و تداوم غنی سازی در ایران توسط کشورهای بزرگ جهان و با تایید شورای امنیت که با تداوم غنی سازی توسط چندین هزار سانتریفیوژ در سایت هسته‌ای نطنز ادامه خواهد یافت، مویّد روشنی بر پذیرش غنی سازی و حقوق مسلم هسته ای کشور است که از دستاوردهای مهم تفاهم میباشد. آفتاب آمد دلیل آفتاب/ چون دلیلت باید از وی رو متاب.
٢- برنامه تحقیق و توسعه هسته‌ای ایران بدون هیچگونه مانعی مطابق برنامه دراز مدت ایران که در زمان اجرای برجام به آژانس بین المللی انرژی اتمی ارائه خواهد شد، به رسمیت شناخته شده و ادامه خواهد یافت. این برنامه بر اساس این هدف طراحی شده است که ایران دو یا سه سال پس از پایان دوره ی ده ساله تفاهم هسته ای به مرحله پیشرفته غنی سازی صنعتی وارد شود که به تبع آن در دوره کوتاهی کشورمان قادر خواهد بود که سوخت مورد نظر نیروگاه هسته‌ای خود را تامین نماید. در چارچوب برنامه تحقیق و توسعه مورد تفاهم، ایران قادر خواهد بود که در قالب یک برنامه جامع کار طراحی و راه اندازی پیشرفته ترین ماشینهای سانتریفیوژ از جمله IR 8 را تکمیل نموده و شالوده یک برنامه صنعتی غنی سازی برای تولید سوخت هسته ای را فراهم نماید.
3- موضع اصولی ایران در مورد اقدامات نظارتی همواره این بوده است که در صورت حصول تفاهم در خصوص مباحث اصولی هسته‌ای، به شرط آن‌که با ایران به صورت یک کشور خاص و استثنا برخورد نشود و مبنای این اقدامات نظارتی نیز اسناد بین المللی باشد، کشورمان چون چیزی برای پنهان کردن ندارد با اقدامات نظارتی مشکل مبنایی ندارد. نظارتهای مورد پذیرش در تفاهم هسته ای همگی در چارچوب پروتکل الحاقی هستند و هیچ یک خارج از چارچوب پروتکل قرار ندارند. بحث تعیین زمان‌بندی برای اجرای اقدامات نظارتی نیز بر اساس تفاهم کلی سیاسی ایران با کشورهای 1+5 بوده است. نظر کشورهای 1+5 از ابتدا آن بود که دوره اجرای تفاهم بیست سال باشد و مدت 10 سال نیز اضافه بر این زمان یعنی برای سی سال اجرای اقدامات نظارتی توسط ایران ادامه یابد.
کشورمان این دوره ها را طولانی دانسته و آنرا قویاً رد کرد و نهایتا بعد از مذاکرات طولانی دوره تفاهم به 10 سال محدود شد و زمان اقدامات نظارتی برای پنج سال اضافی یعنی برای پانزده سال در نظر گرفته شد و تنها برای دو اقدام خاص یعنی اقدامات نظارتی بر کارگاههای تولید و مونتاژ سانتریفیوژ دوره 20 سال و برای اقدامات نظارتی بر معادن و تاسیسات تخلیص دوره 25 ساله در نظر گرفته شد. با مراجعه به متن پروتکل الحاقی روشن می‌شود که این اقدامات نظارتی بیست ساله و بیست و پنج ساله نیز جزو تعهدات همه کشورها میباشد و محدودیت زمانی هم ندارند. بنابر این تعیین دوره های زمانی طولانی‌تر از 15 سال برای اقدامات نظارتی نیز به طور اصولی مشکلی برای کشور ایجاد نمی‌کرد، چون اجرای این اقدامات نظارتی در پروتکل برای کشورها دائمی و همیشگی هستند.
4- چنانچه به روشنی در متن برجام آمده است، تحریمهای اقتصادی، مالی و بانکی کشورهای اتحادیه اروپا در روز اجرای تفاهم همگی لغو میشوند. این برای اولین بار است که کشورهای اروپایی بدون تعلیق تحریمهای خود علیه یک کشور به یک‌باره این تحریمها را لغو کرده اند.
از جانب دیگر آمریکا چون به دلیل مشکل مخالفت کنگره امکان لغو تحریمها را در روز اجرای برجام ندارد، متعهد شده است که اجرای تمامی تحریمهای خود را متوقف نماید که همان آثار عملی لغو تحریمها را دارد. در عین حال به عنوان اقدام مقابله به مثل و به عنوان اقدام متناظر، ایران هم در مرحله اول پروتکل الحاقی را داوطلبانه اجرا می‌کند و فقط وقتی کنگره آمریکا تمامی تحریمها را لغو کرد، مجلس ایران نیز در خصوص تصویب پروتکل الحاقی تصمیم خواهد گرفت.
بنابر این شکی در لغو و توقف اجرای تحریمهای اروپا و آمریکا وجود ندارد و چنانچه تاکید شده است محدودیت سوئیفت نیز از روز اجرای تفاهم برای بانکهای غیر تحریمی ایرانی برداشته خواهد شد. عمده بانکهای ایرانی به ویژه بانک مرکزی نیز از لیست موسسات تحت تحریمها خارج میشوند دو، سه بانکی که در لیست محدودیتها باقی خواهند داد، بانکهایی هستند که به دلایل دیگر غیر هسته ای تحت محدودیت و تحریم قرار گرفته اند.
5- تمامی قطعنامه های تحریم شورای امنیت لغو و با حذف تمامی ساختارهای شورا از جمله کمیته تحریم شورای امنیت و پانل کارشناسان این کمیته، تمامی ساختار تحریم شورای امنیت علیه ایران حذف میشوند. این امر یکی از اقدامات بی‌نظیری است که طی دهه ها کار شورای امنیت سابقه نداشته است و با توجه به اینکه ایران در برابر این لغوها هیچ یک از درخواستهای شورا را اجرا نکرده است، این اقدام شورا بی شک از دستاوردهای مهم مذاکرات هسته ای بوده است.
6- چنانچه مکررا توضیح داده شده است، برجام هیچگونه محدودیتی بر برنامه های دفاعی از جمله برنامه موشکی ایران تحمیل نمی کند و ایران هیچ اقدامی را که بخواهد بر برنامه های دفاعی کشور تاثیر منفی بگذارد نپذیرفته و نخواهدپذیرفت.
7- هیچ ترتیبات خاصی در برجام برای بازرسی از تاسیسات نظامی وجود ندارد و ایران هم همواره صریحا مخالفت خود را با بازرسی از سایتهای نظامی اعلام نموده است. بدیهی است که تمامی بیش از یکصد و بیست کشور عضو پروتکل الحاقی نیز دارای ملاحظات و نگرانی‌های جدی امنیتی برای حفظ اطلاعات محرمانه هستند و با هیچ ترتیباتی برای بازرسی از سایتهای نظامی در پروتکل الحاقی موافقت نکرده‌اند.
8- اصل برگشت پذیری طرفهای تفاهم برخلاف آنچه برخی از ناظرین به عنوان ضعف تفاهم قلمداد می کنند، نقطه قوت تفاهم است. نحوه مبانی برگشت پذیری بصورتی که در برجام آمده است، هزینه نقض تفاهم را بسیار بالا برده است. در متن تفاهم آمده است که اگر کشورهای 1+5 تعهدات خود را نقض نمایند ایران می‌تواند ضمن عدم اجرای تعهدات خود هر اقدامی انجام دهد. پس برگشت پذیری ضامن اجرای تفاهم است.
