فضای مجازی خطرناک تر است یا فیلتر؟

مجله آنلاین موبنا – به دنبال بحث های کشدار پیرامون فیلتر پیام رسان های پرمخاطب در فضای مجازی، روز شنبه، 14 اردیبهشت، «محمدجعفر منتظری» دادستان کل کشور، در سخنانی خطاب به «محمدجواد آذری جهرمی» وزیر ارتباطات و فن آوری اطلاعات، از آنچه «رها بودن فضای مجازی» در کشور خواند، انتقاد کرد و با جهنمی توصیف کردن دو پیام‌ رسان «تلگرام» و «اینستاگرام» به وزیر ارتباطات هشدار داد که «قبل از قطعی شدن تصمیمات قضایی در هفته‌ های آینده» دست به اصلاحات در این زمینه بزند.
منتظری با بیان اینکه، فضای مجازی در کنار آثارش منشایی برای انواع فسادها و جرایم و آسیبی برای کشور شده است، گفت:آقایان قبل از قطعی شدن تصمیمات قضایی، وضع فضای مجازی را اصلاح کنید. در هفته ‌های آینده با جلساتی که خواهیم داشت در قوه قضاییه تصمیماتی گرفته خواهد شد. قوه قضاییه نمی ‌تواند شاهد استمرار این شرایط باشد. اگر اصلاحات انجام نشود برخورد خواهیم کرد.
در همین پیوند، اواخر سال گذشته نیز 95 تن از نمایندگان مجلس شورای اسلامی با امضای طرحی که به هیات رییسه مجلس ارایه شد، خواستار ساماندهی پیام رسان‌ های اجتماعی شدند؛ طرحی که با اجرای آن فعالیت تمامی پیام رسان های داخلی و خارجی، زیر نظر هیات نظارت و ساماندهی پیام رسان های اجتماعی و با مجوز رسمی از نهادهای ذیربط امکانپذیر خواهد بود.
با وجود رویکردهای یاد شده نسبت به فضای مجازی که بر فیلتر و ایجاد محدودیت در این فضا استوار است اما «حسن روحانی» رییس جمهوری، همواره بر بی فایده بودن نگاه سلبی به فضای مجازی تاکید دارد.
روحانی که در شعارهای انتخاباتی اش نیز بر گردش آزاد اطلاعات تاکید داشت، اوایل بهمن ماه 97 در جمع وزیر و مدیران ارشد وزارت ارتباطات، با انتقاد از روش هایی چون فیلتر فضای مجازی برای مقابله با آسیب های این فضا گفت: «فیلتر کردید با فیلتر شکن ها چه می کنید؟»
او در همین سخنان با اشاره به فیلتر پیام رسان تلگرام تاکید کرد که در یک سالی که از فیلتر این شبکه می گذرد همه ضرر کردیم. رییس جمهوری یادآور شد: مردم اگر امروز به راحتی از فضای مجازی استفاده می کنند باید بدانند دولت یازدهم و دوازدهم از آبروی خود مایه گذاشته است.
وزیر ارتباطات دولت دوازدهم نیز در خصوص نوع برخورد با فضای مجازی رویکرد مشابهی دارد.
جهرمی که خود نیز در برخی شبکه های اجتماعی چون توییتر و اینستاگرام حساب کاربری دارد، دی ماه 97، به دنبال مطرح شدن برخی بحث ها در خصوص فیلتر اینستاگرام، در سخنانی گلایه آمیز تاکید کرد که در زمینه مسدودسازی شبکه ‌ها و وب ‌سایت‌های اینترنتی، از دولت نظرخواهی نمی‌ شود.
وی با بیان این نکته که «قطعا فیلترینگ نه گردن وزارت ارتباطات و نه دولت است.» یادآور شد: «دولت شش عضو در کمیته تعیین مصادیق دارد و بیش از یک سال است که این کمیته تشکیل جلسه نداده و نظرخواهی از دولت درباره فلیترینگ نشده است.»
با وجود مخالفت دولت با فیلتر شبکه های اجتماعی اما، گویا برخی واقعیت های موجود در فضای مجازی که می تواند برای جامعه آسیب زا باشد، خون تعدادی از مسوولان را به جوش آورده؛ به گونه ای که آنان بدون هیچگونه تساهلی خواستار برخورد قاطعانه و سلبی با این فضا هستند. این در حالی است که کارشناسان یکصدا بر این نظرند که نمی توان فضای مجازی را محدود و مسدود کرد؛ چراکه برخورد سلبی با این فضا راهگشا نبوده، از آسیب های آن نمی کاهد و در بلندمدت دوام نمی آورد.
به باور قالب جامعه شناسان و کارشناسان ارتباطات، نمی توان جلوی جریان شکل گرفته در عرصه رسانه و ارتباطات و گسترش روزافزون رسانه های مجازی و شبکه های اجتماعی را گرفت و مردم را از استفاده از این امکانات محروم کرد؛ چراکه فضای مجازی در کنار آسیب های ناگزیرش، فرصت های فراوانی را نیز در اختیار کاربران قرار می دهد که از آن جمله می توان به فرصت های آموزشی و اقتصادی، بالا بردن آگاهی عمومی و فرصت ارتباطات سازنده در این فضا اشاره کرد.
«مجید ابهری» روانشناس و آسیب شناس اجتماعی، در گفت وگویی که پیشتر در همین باره با ما داشت، بر بسترسازی و آموزش به عنوان دو مولفه مهم در مواجهه با فضای مجازی تاکید کرد و گفت: قبل از ورود هرگونه فناوری به یک جامعه باید بسترهای فکری، فرهنگی و کاربردی آن فناوری فراهم شود.نهادهای متولی این بسترها را آماده سازی کنند. درغیراین صورت بعید نخواهد بود که عوارض و آسیب های فناوری های جدید خیلی بیشتر از فایده آنها باشد.
به باور ابهری، رسانه ها و نهادهای متولی موظفند با واقع بینی در زمینه فناوری های جدید، بسترهای لازم فکری، فرهنگی و آموزشی را برای خانواده ها و کودکان و نوجوانان فراهم آورند.
«سعید معیدفر» جامعه شناس هم در گفت وگو با پژوهشگر ایرنا، برخورد سلبی با فضای مجازی را بی فایده توصیف کرد و گفت: این روزها فناوری های اینترنتی از جمله شبکه های مجازی مانند دیگر امکانات رفاهی، بخشی از زندگی مردم شده و برخورد سلبی با آنها و داد و فریاد در مورد آسیب زا بودن آنها بی فایده است.
به گفته وی ، به جای دامن زدن بر نگرانی ها در مورد آسیب های فضای مجازی باید فرهنگ مصرف گرایی، اشاعه بی هویتی و زوال نخبگان را کنترل کنیم و از نظرات آسیب شناسان و نخبگان در امور اجتماعی استفاده کنیم. امور اجتماعی باید به متولیان و کارشناسان این امور سپرده شود و فضا برای فعالیت نخبگان اجتماعی گشوده تر شود.
«محمد بشیر» مدرس علوم ارتباطات دانشگاه امام صادق (ع) نیز در گفت وگویی که با ما داشت، با اشاره به بحث های مطرح پیرامون ساماندهی فضای مجازی، گفت: به نظر می رسد که ما هنوز فلسفه فضای مجازی را به شکل جدی درک نکرده و امکانات آن را به خوبی شناسایی نکرده ایم. فضای مجازی بیش از آنکه علیه جامعه باشد، چنانچه در جامعه فرهنگ سازی شود و سواد رسانه ای به شکل جدی و عمیق گسترش یابد، می تواند به یک اهرم مفید و توسعه محور تبدیل شود.
بشیر، درباره نوع برخورد با فضای مجازی معتقد است «فضای مجازی اگرچه مجازی اما یک واقعیت است که در شرایط کنونی جهان، از واقعیت عینی فیزیکی فراتر رفته و در حال بلعیدن فضای فیزیکی است. به عبارت دیگر این فضا امکانات زیادی برای مانور دارد و می تواند بسیاری از مسایل انسان را به شکلی مورد توجه قرار دهد. بنابر این باید به این فضا به عنوان یک واقعیت در حال همه گیر شدن نگاه کرد.»
کوتاه سخن آنکه، تکنولوژی های ارتباطی مدرن و فضاهای مجازی پیشرفته موبایلی امروزه در همه جای دنیا مورد استفاده قرار گرفته و به دلیل امکانات فراوان و آسان سازی ارتباطات، میلیون ها کاربر دارد. این فضاها اما در کنار امکاناتی که در اختیار کاربران خود قرار می دهند، ممکن است برای آنان مخاطرات و تهدیدهایی را نیز به همراه داشته باشند. از این جهت است که بسیاری فضاهای مجازی و ابزارهای ارتباطی نوین را شمشیری دو دم با ویژگی های مثبت و منفی توام توصیف می کنند. با وجود این، به باور کارشناسان نمی توان فقط با نگاهی سلبی به قضاوت در مورد آن نشست.
از این رو در آسیب شناسی و انتخاب نوع مواجهه با فضای مجازی، باید دو روی سکه این فضا را در نظر داشت. شاید مهمترین گام در این مسیر، شناخت درست این فضا، بسترسازی برای آن و آگاهی بخشی به جامعه و خانواده ها با بهره گیری از ظرفیت کارشناسان و نخبگان اجتماعی باشد. همچنین برای مدیریت فضای مجازی و کاهش آسیب های ناشی از آن، تعامل مثبت مسوولان در نهادهای مختلف نیز کارگشا خواهد بود.

 منبع: ایرنا