از هشدار وقوع ال نینو تا تکذیب هواشناسی
همان موقع که «مایک هالپرت» معاون مرکز پیش‌بینی آب‌وهوای آمریکا با اشاره به نمودارهای دمایی اعلام کرد که این نمودارها نشان از جریان‌های برفی در فصل سرما می‌دهند و ایران و کشورهای همسایه در منطقه خاورمیانه از این پدیده مستثنی نیستند. زمانی بود که واکنش‌ها به این خبر در داخل کشور آغاز شد. حمید چیت‌چیان وزیر نیرو، ازجمله نخستین افرادی بود که به این خبر واکنش نشان داد و با وجود این‌که وقوع آن را قطعی ندانست اما بروز آن را در نقاط مختلف جهان مسبوق به سابقه ذکر کرد و وزارتخانه خود را برای مواجهه با آن آماده دانست.
پس از او محمدباقر نوبخت، سخنگوی دولت هم با اشاره به این‌که زمستان سختی در پیش است، گفت: «درباره زمستان سخت خاورمیانه، اتفاقا وزیر نیرو اطلاعیه‌ای را صادر کرده است و با توجه به اطلاعات تکمیلی، مراقبت‌های لازم را خواهیم داشت و ماده ١٠قانون تنظیم اجازه می‌دهد، درصدی از اعتبارات کشور را برای پیشگیری حوادث استفاده کنیم.»
در کنار این واکنش‌ها و آماده‌باش وزارت نیرو و سازمان مدیریت بحران، واکنش سازمان هواشناسی اما تمامی رشته‌ها را پنبه کرد. چنانچه «احد وظیفه» مدیرکل پیش‌بینی و هشدار سریع سازمان هواشناسی کشور در واکنشی سریع اعلام کرد که فصل پاییز و ماه‌های ابتدایی زمستان امسال، نه‌تنها سردتر نخواهد بود، بلکه دمای هوا، گرم‌تر از حد نرمال پیش‌بینی شده است. او همچنین افزود که براساس مدل‌های اقلیمی، دمای زمستان امسال در ایران به‌طور میانگین حدود ١ تا ٥/١ درجه گرم‌تر از شرایط معمول خواهد بود و اعتقاد نداریم به این‌که زمستان سردی پیش‌رو است.
وظیفه، همچنین به گزارش تهیه شده در سازمان هواشناسی کشور اشاره کرد و گفت:«طبق این گزارش، کاهش شدید دما در تعدادی از سال‌ها، درست در فاز مخالف ال‌نینو بوده است. به هر حال آنچه نمی‌توانیم به سادگی با آن برخورد کنیم، پیش‌بینی دما است و موافق این نیستیم که ال‌نینو باعث رخداد هوای بسیار سرد در کشور می‌شود.» این درحالی است که بسیاری دیگر از پژوهشگران وقوع این پدیده را به‌خصوص با وجود هوای سردی که در فصل پاییز شاهد آن هستیم ممکن و آمادگی برای این پدیده را اصل اساسی دانسته‌اند.
این تناقضات درنهایت عاملی شده است تا ندانیم باید به پیش‌بینی‌ها اعتماد کنیم یا وقوع یا عدم وقوع ال‌نینو را به زمان بسپاریم. حمیدرضا خانکه پژوهشگر حوزه مدیریت بحران در گفت‌وگو با «شهروند» اما با تأکید بر توجه به هشدارها و کسب آمادگی‌های لازم در این راستا می‌گوید: «در بحث مدیریت بحران، همیشه باید بنا را بر این گذاشت که اتفاق رخ خواهد داد. ال‌نینو نیز با توجه به شرایط آب‌وهوایی که تاکنون شاهد آنیم، امری است اجتناب‌ناپذیر.
در ال‌نینو اما با دو پدیده روبه‌روییم؛ بارندگی غیرطبیعی و همچنین تغییر درجه دما بیش از حد. از این رو ما باید آمادگی پذیرش حجم غیرطبیعی بارندگی آن هم از نوع ناگهانی را داشته باشیم. بارندگی که در این زمان رخ می‌دهد هم کاملا ناگهانی است و در مدت زمانی کوتاهی، ممکن است معادل یک‌سال بارندگی داشته باشیم و همین هم می‌تواند وضع را بحرانی کند. در چنین وضعیتی باید برای مواجهه با آن آمادگی‌های لازم را ایجاد کرد و نمی‌توان به صرف این‌که رخ نخواهد داد، این بحث را سربسته گذاشت».
آمادگی‌ها برای مواجهه با ال نینو اندک است
از جمله مناطقی که طی ٢٥سال گذشته تحت‌تأثیر ال‌نینو قرار گرفته‌اند، سومالی است. فائو (سازمان خواروبار و کشاورزی ملل متحد) در جدیدترین گزارشش به ال‌نینوهایی که طی ٢٥سال گذشته رخ داده است، اشاره کرده و شاخ آفریقا را ازجمله مناطقی دانسته که اثرات بسیاری را از این پدیده گرفته است. براساس این گزارش، سومالی طی این مدت مشخص، ٦ بار تحت‌تأثیر قرار گرفته که ٥/١میلیون نفر در ال‌نینوی سال ١٩٩٧ و ٢٠٠٦ مجبور به مهاجرت شده و اموال و دام خود را از دست داده‌اند.
همچنین ٢٠٠٠نفر در ال‌نینوی سال ١٩٩٧ کشته شدند که بیشتر آنها از سومالی بودند. در این گزارش همچنین آمده است که براساس تحقیقات و مشاهدات، ال‌نینو در شرق و مرکز اقیانوس آرام در حال شدت‌گرفتن است و ٨٥درصد احتمال دارد این اتفاق در ماه اکتبر تا دسامبر و در فصل بارش سال ٢٠١٦ رخ دهد.
از این رو باید براي وقوع چنین پدیده‌ای آمادگی‌های لازم را به وجود آورد. خانکه، درخصوص آمادگی‌های لازم برای مواجهه با این پدیده می‌گوید: «مسیر رودخانه‌ها باید باز باشد، سیستم راهداری، اورژانس، پلیس و سایر بخش‌های مرتبط باید آماده مواجهه با چنین وضعیتی باشند. نکته دیگر، سطح شهر است. سیستم فاضلاب شهری و حمل‌ونقل عمومی باید برنامه پاسخی مناسب این موقعیت را تعریف کنند. این در حالی است که تاکنون چنین سیستم مناسبی نداشته‌ایم و شاهد این مشکل بوده‌ایم که بعد از باران‌های فصلی و عادی هم، سطح شهر مملو از آب می‌شود. تمامی وزارتخانه‌ها و شهرداری‌ها باید برنامه هماهنگ پاسخ داشته باشند و از حالا آموزش خانواده‌ها و مهم‌تر از آنها بچه‌ها در مدارس آغاز شود. درنهایت اما باید گفت که تأثیر این اتفاق کلی خواهد بود اما در مناطق کوهستانی، آسیب بیشتر است و همچنین در مناطقی که طبیعت را دستکاری کردیم و مناطق کویری و مرکزی کشور که مردم آمادگی‌های لازم را برای چنین وضعیتی ندارند.»
اما آنچه در این میان دارای اهمیت است، بموقع بودن سازمان‌های ذیربط برای اطلاع‌رسانی و ساماندهی اوضاع است. خانکه با اشاره به این مورد می‌افزاید: «سیستم باید در وهله اول مواد غذایی مورد نیاز را آماده كند و وزارت نیرو هم انرژی جایگزین را فراهم آورد، چرا که یکی از مشکلاتی که از گذشته وجود داشته، عدم وجود انرژی جایگزین بوده است. باید به سازمان‌های بهداشتی- درمانی تحمیل کنند که انرژی جایگزین برای روز سختی داشته باشند و همچنین برای استفاده از آن تمرین کنند.»
هشدار فعلی، هشداری کلی است
ناصر چرخساز رئیس سازمان امداد و نجات جمعیت هلال‌احمر نیز در گفت‌وگو با «شهروند» درخصوص میزان آمادگی این سازمان برای سرمایی که هشدار داده شده، می‌گوید: «وقتی که هشداری داده می‌شود، براساس آن نیروهای آماده‌باش و عادی را فراخوان می‌کنیم و بسته به درصد، نوع و جدیت بحران رخ داده، فراخوان نیروها بیشتر می‌شود. وضع نارنجی زمانی است که نیروهای آماده مستقر شده و منتظر حادثه‌اند. وضع زرد نیروها آماده‌اند و می‌گوییم آمادگی خود را حفظ کنند تا در هنگام نیاز به منطقه حادثه اعزام شوند. از سوی دیگر، هلال‌احمر دستگاهی همیشه آماده است و ما برای موقعیت‌های گوناگون آمادگی کافی داریم و همواره یک پله بالاتر از سایر سازمان‌ها از این جهت ایستاده‌ایم.»
چرخساز اما هشدار فعلی درباره سرمای در راه را بسیار کلی می‌داند و می‌افزاید: «این هشدار خیلی کلی است و به همین خاطر تنها می‌توان وسایل و امکانات را برای آن مهیا کرد و سایر موارد را باید به هشدارهای مقطعی سپرد. برای مثال پیش‌بینی‌های هواشناسی ٤٨ساعت زودتر به دست ما می‌رسد و اگر وضعیتی بحرانی باشد، ما هم وضع را نارنجی اعلام کرده و برای مقابله با بحران آماده می‌شویم و به همین خاطر برای مواجهه با چنین امری، نیازمند هشدارهای مقطعی بموقع هستیم تا بتوانیم در محل حاضر شویم.»
نباید پیش‌بینی‌ها را نادیده گرفت
مرتضی اکبرپور، معاون آمادگی و مقابله سازمان مدیریت بحران کشور هم، همچنین درخصوص آمادگی این سازمان برای مواجهه با پدیده ال‌نینو به «شهروند» می‌گوید: «در ارتباط با ال‌نینو که شامل سرمای شدید و سیلاب می‌شود، بنا به اعلام وزیر نیرو، اولین کاری که می‌توانستیم انجام دهیم، این بود که تمامی استانداران آمادگی لازم را از قبل داشته باشند و با رویکرد آمادگی و ایجاد تمهیدات لازم موضوع را به استان‌ها منتقل کردیم. به این ترتیب نامه‌ای با پیوست ٢٢بند، به استانداران ارایه شد تا از این طریق آمادگی خود را افزایش دهند.
٢٢بند ارایه شده همراه نامه نیز شامل لایرروبی رودخانه‌ها، دوگانه‌سوزکردن نانوایی‌ها، بیمارستان‌ها و مدارس، شناسایی مکان‌های آسیب‌پذیر و … است.» او همچنین درخصوص استان‌هایی که ممکن است بیشتر درگیر این مورد شوند، می‌افزاید: «این نامه به تمامی استان‌ها ارسال شده چرا که حتی در استان‌های گرمسیر هم ممکن است سیلاب جاری شود و آنها باید آمادگی داشته باشند و علاوه بر این، آمادگی از جنبه دیگری هم دارای اهمیت است، چرا که باید بتوانند در هنگام خطر به کمک استان‌های بحرانی اطراف‌شان هم بشتابند.
از سویی در هر استان شورایی داریم تحت‌عنوان شورای هماهنگی- مدیریتی استان. در این شورا ٢٥ مدیرکل هر استان عضوند. در سطح شهرستان هم فرماندار این موارد را بر عهده دارد و نظارت بر عملکرد و کارهایی که در حال حاضر در حال انجام شدن است، به صورت بازدید میدانی و رندمی انجام می‌گیرد.»
اکبرپور همچنین با توجه به میزان بارش‌ها و تفاوت آن نسبت به سال گذشته افزود: «مقایسه سال قبل با امسال تاکنون، نشان‌دهنده این واقعیت است که امسال بارش‌ها در مهر و آبان‌ماه بیشتر بوده و چه‌بسا این وضع ادامه داشته باشد. از این رو نباید پیش‌بینی‌ها را نادیده گرفت و باید بتوان برای موقعیت‌های سخت، آمادگی داشت.
به همین خاطر هم طی نامه ارسالی از سوی وزیر، جلساتی استانی توسط فرماندار با بخش‌های مختلف برگزار شده و کاستی‌های موجود در هر استان در حال بررسی است تا اتفاقی که سال ١٣٨٦ شاهد آن بودیم، رخ ندهد. در آن زمان بسیاری از مراکز خدمات‌رسان مثل بیمارستان‌ها، نانوایی و… تک گانه‌سوز بودند و فقط با گاز کار می‌کردند، از این رو با سرمای شدید، گاز کشش نداشت و بعد از آن بحران، یکی از کارهایی که در صدر فعالیت‌های ما مورد توجه قرار گرفت، دوگانه‌سوز کردن مراکزی بود که در طول بحران به آنها نیاز بود و سعی شد این امر اتفاق بیفتد و ذخیره‌سازی اقلام گوناگون غذایی و سوختی هم از دیگر مواردی است که باید مورد توجه استانداران قرار گیرد.»
