نگاه اقتصادی، محمدعلی دیانتی‌زاده – حدود ۱۲۰ سال پیش از این، کاشف‌السلطنه که ژنرال کنسول ایران در هند بود، در بازگشت به ایران، چند بوته چای را وارد ایران کرد و با توجه به مطالعاتی که بر روی انواع چای و نحوه کشت آن‌ها انجام داد بود، شهر لاهیجان را به دلیل وجود هوای مناسب برای کشت چای برگزید.
تا حدود همین ۲۵ سال پیش نیز ذائقه مردم ایران با طعم چای ایرانی سازگار بود و کمتر کسی طعم و بوی آن را زُهم‌آلود می‌خواند اما با افزایش واردات چای به‌تدریج ذائقه مردم تغییر کرد و تمایل به مصرف چای خارجی بیش‌تر شد، تا جایی که این روزها سهم چای ایرانی از بازار به ۱۵ تا ۲۰ درصد تقلیل یافته است و چای سریلانکا، هند، چینی و کنیا اعم از باکیفیت و بی‌کیفیت به چای ایرانی ترجیح داده می‌شود.
این در حالی است که در برخی کشورهای دیگر همچون عراق (به‌ویژه منطقه کردستان)، آذربایجان، ازبکستان، ترکیه، تاجیکستان و افغانستان تقاضای بالایی برای چای ایرانی وجود دارد، تقاضایی که به دلیل سهم اندک محصول کیفی از کل تولید چای ایرانی، توان کافی برای پاسخ‌گویی به آن وجود ندارد.
این افت کیفی که گریبانگیر بخش اعظم تولید ۹۰هزار تنی چای کشور شده است، در وهله نخست حین فرآوری و استحصال آن رقم می خورد؛ زیرا همان‌گونه که از گل زعفران تنها دو پرچم آن به کار تولید محصول می‌خورد، از بوته چای نیز فقط دو برگ و یک غنچه آن مناسب تولید محصول کیفی است و قسمت‌های پایین‌تر آن یعنی برگ‌های زبر و ضخیم نباید وارد فرایند فرآوری شوند.
عامل بعدی طولانی بودن فاصله زمان برداشت برگ سبز چای تا استحصال چای خشک در کارخانه‌های ما است؛ این زمان که در کشورهای بزرگ تولیدکننده چای به حدود ۵ ساعت تقلیل یافته، در کشور ما تا دو روز طول می‌کشد که موجب پلاسیدگی و خرابی محصول برداشت‌شده می‌شود.
عامل سوم افت کیفی، وضعیت استحصال چای در کارخانه‌هاست که با فناوری ۸۰ سال پیش کار می‌کنند؛ این ماشین‌آلات قدیمی و مستهلک که کیفیت چای خشک تولید داخل را کاهش می‌دهند، قابلیت پلاس کردن و فردادن برگ چای را ندارند.
این سه عامل نه‌تنها به ترشیدگی برگ سبز چای و بوی زهم بخش عمده‌ای از محصول نهایی آن داخلی می‌انجامد بلکه باعث نادیده گرفتن مزایای مهم چای ایرانی می‌شود؛ مزایایی مهمی همچون به‌کار نرفتن رنگ‌ها و اسانس‌های شیمیایی در مراحل فرآوری آن و استفاده نکردن از کودهای شیمیایی و سم در مزارع چای ایران. این در حالی است که سایر کشورهای تولیدکننده چای برای افزایش محصول در مزارع از سموم مخصوص استفاده می‌کنند.
خوشبختانه در پنج سال گذشته، تشدید افت کمی و کیفی تولید چای ایرانی متوقف شده است و از هر دو نظر شاهد ارتقای وضعیت تولید این محصول هستیم. از این رو انتظار می‌رود هم کشاورزان و هم صنعتگران فعال در این بخش با ابزارهای آموزشی و حمایتی، مجهز به دانش و فناوری‌های روز در تولید این محصول شوند تا هم سهم بیش‌تری از بازار بزرگ ایران ـ به‌عنوان مصرف‌کننده ۵ درصد از کل چای تولیدی جهان ـ به دست آورند و هم افق صادراتی گسترده‌تری پیش روی آن‌ها قرار گیرد.
